Dzieci-Psychologia.pdf

Cudzoziemskie dzieci bez opieki

- sytuacja psychospołeczna

1. Kilka słów o psychologii dzieci cej

Ka de dziecko potrzebuje opieki fizycznej, ludzkiej czuło ci i stymulacji umysłowej,

eby w pełni si rozwin i zrealizowa swój potencjał w dorosłym yciu.

Gwałtowne zmiany i niepewno wynikaj ce z sytuacji wysiedlenia i pozbawienia

opieki mog zaszkodzi rozwojowi dziecka pod wzgl dem fizycznym, umysłowym,

psychologicznym, kulturowym, i socjalnym.

Po przyje dzie do naszego kraju, wiele dzieci mo e cierpie z powodu poczucia

olbrzymiej straty, alu, strachu, dezorientacji, lub traumy.

Istnieje kilka czynników ryzyka, które mog zwi kszy podatno dzieci bez opieki

na krzywd , oraz kilka czynników ochronnych, które mog pomóc dzieciom upora

si z trudnymi warunkami i wstrz saj cymi prze yciami.

Ka dy dorosły pracuj cy z dzieckiem powinien rozumie dotkliwe skutki, jakie mo e

mie dla dziecka pozbawienie go opieki rodziców lub opiekunów oraz pozna

sposoby na łagodzenie ich negatywnego oddziaływania.

Dzieci bez opieki potrzebuj troch czasu, by opowiedzie o sobie. Obawa przed

ewentualnymi konsekwencjami powiedzenia całej prawdy dla rodziny pozostawionej

w ojczy nie, lub historie wymy lone przez przemytników mog przedłu y ten

proces.

Niniejszy tekst po wi cony jest najwa niejszym poj ciom z zakresu psychologii

dzieci cej, które s istotne dla zrozumienia sytuacji dzieci cudzoziemskich bez opieki.

Wprowadza czytelnika w podstawy faz rozwojowych dziecka i pokazuje, jak wydarzenia,

które prze yły dzieci ubiegaj ce si o status uchod cy, mog negatywnie wpłyn na ich

rozwój oraz zdrowie psychiczne. Przedstawia równie metody na przeciwdziałanie

efektom traumy i stresu.

Nale y pami ta przy tym, e praktyki wychowywania dzieci znacznie ró ni si w

ró nych kulturach. Wi kszo bada nad zagro eniami dla rozwoju dziecka – np.

pozbawieniem opieki i strat – była przeprowadzona w społecze stwach krajów

rozwini tych; ich wyniki nie mog by po prostu przeło one na inne konteksty

kulturalne. Nic zatem nie zast pi indywidualnej oceny, jak dziecko z danego kontekstu

zareagowało na swoj sytuacj . Wskazana jest analiza skupiona na dziecku, na jego

prze yciach i na opiniach, pragnieniach i pogl dach jego oraz innych osób w jego

otoczeniu.

2. Wpływ traumatycznych wydarze , straty i pozbawienia opieki na

psychik dziecka

Wydarzenia traumatyczne, np. nagła ucieczka, straty, pozbawienie opieki i silny

strach mog mie natychmiastowy oraz, w niektórych przypadkach, długoterminowy

wpływ na psychik dzieci i młodzie y.

Charakter reakcji dziecka zale y od wielu czynników, m.in. wieku, płci, cech

osobistych i temperamentu, dojrzało ci, oraz powodów i czasu trwania ich

rozdzielenia od rodziców lub opiekunów. Obserwujemy równie znaczne ró nice

kulturowe.

Ograniczone rozumienie dziecka odno nie upływu czasu mo e tak e ograniczy jego

zrozumienie prawdopodobnego czasu trwania separacji od rodziny. Dzieci mog

równie wymy li powody, dla których były porzucone przez rodzin lub wysłane

przez ni zagranic , np. brak własnej warto ci.

W przypadkach, gdy dziecko cierpi ce na skutek podobnych wydarze nie jest

traktowane z odpowiedni delikatno ci (np. agresywny wywiad statusowy,

niedelikatne badania lekarskie, itd.), mo e nast pi reakcja wtórnej traumy.

Dzieci bez opieki ubiegaj ce si o status uchod cy mogły prze y do wiadczenia, które mog

mie natychmiastowy b d długoterminowy wpływ na ich rozwój i dobrobyt. Je eli uciekły

przed konfliktem zbrojnym, prawdopodobnie były wiadkami lub nawet ofiarami brutalnej

przemocy, niszczenia mienia (na przykład własnego domu). Mogły by zmuszone do nagłej

ucieczki w panice. Młodzi ludzie mog te opu ci własny kraj ze wzgl du na zagro enia,

przemoc i nadu ycia na tle politycznym, zwi zanym z ich wiekiem lub płci , w tym przed

przemoc w rodzinie – wszystkie te prze ycia mog na długi czas odcisn si na psychice

dziecka. Ponadto, rozdzielenie od rodziców lub innych opiekunów samo w sobie jest bolesnym

do wiadczeniem.

Przedstawiamy psychologiczne skutki takich do wiadcze dla dzieci w ró nych fazach rozwoju,

w nadziei, e pomo e to osobom pracuj cym z dzie mi bez opieki zrozumie ró ne wewn trzne i

zewn trzne objawy ich stanu psychicznego. Niewła ciwe traktowanie dzieci przez osoby

nieodpowiednio przygotowane mo e narazi dzieci na wtórn reakcj traumatyczn .

Reakcje na traumatyczne prze ycia

Bezpo redni wpływ wy ej wymienionych wydarze na psychik dziecka zale y w

znacznej cz ci od:

znaczenia wydarzenia dla dziecka i jego rodziny i, co najwa niejsze, czy wydarzenie

doprowadziło do utraty jednego lub obojga rodziców lub/i opiekunów,

fazy rozwojowej dziecka,

cech osobowych dziecka,

obecno ci osób dorosłych, zwłaszcza znanych opiekunów,

osobistego zaanga owania dziecka, jako ofiary lub sprawcy.

Długofalowy wpływ na rozwój dziecka tak e zale y od ró nych czynników, np.:

w jaki sposób osoby w najbli szym otoczeniu dziecka zareagowały na ewentualne

zmiany w jego zachowaniu, wygl dzie lub statusie społecznym,

na ile najistotniejsze straty mog by zrekompensowane – np. brak rodziców,

opiekunów, schronienia,

na ile mo na unikn dalszych traumatycznych prze y ,

zakres i jako pomocy udzielanej dziecku i jego rodzinie,

na ile wydarzenia zmieniły oczekiwany “scenariusz ycia” dziecka (aspiracje na

przyszło , planowane miejsce zamieszkania, styl ycia, itd.).

U najmłodszych dzieci, które prze yły przera aj ce do wiadczenia, mog wyst powa :

cofni cia rozwojowe – tzn. mog straci (przewa nie tymczasowo) osi gni cia

rozwojowe np. mow lub kontrol nad funkcjami fizjologicznymi, np. nocne

moczenie łó ka,

zaburzenia snu i zwyczajów od ywiania si ,

utrata ch ci lub zdolno ci do zabawy, lub zaabsorbowanie tematyk przemocy,

mierci itd. w zabawie i rysunkach.

Reakcje takie mog by wzmo one, gdy rodzice lub inni opiekunowie popadaj w

depresj i okazuj dziecku mniej zainteresowania ni zazwyczaj. Ogromne nasilenie

reakcji mo e nast pi , gdy traumatyczne prze ycia s spot gowane przez utrat rodziców

lub opiekunów.

Wpływ przemocy i innych traumatycznych prze y na rozwój starszych dzieci (od 7-12

lat) przewa nie wpływa na ich umiej tno ci tworzenia wi zi z innymi lud mi i zdolno ci

do nauki.

zdolno i ch tworzenia wi zi mog ucierpie na skutek prze y , które odbieraj

dzieciom zaufanie do innych ludzi i wzbudzaj strach i podejrzliwo , w

szczególno ci w przypadkach, gdy dziecko straciło swoich bliskich na skutek mierci

lub rozdzielenia,

dzieci mog popa w depresj i straci zainteresowanie do nauki. Potrafi te

zamkn si w sobie i “wtopi si w tło” w szkole, rzadko przyci gaj c uwag

nauczyciela,

niektóre dzieci mog zachowa ch kształcenia si lecz cierpie na skutek

natr tnych wspomnie , tzw. ‘flashbacks’ – nagłych, niepokoj cych wizji z

traumatycznego do wiadczenia które mog zakłóca ich koncentracj i motywacj .

Inne mo liwe objawy to:

zwi kszona agresja,

ró ne fizjologiczne dolegliwo ci np. bóle głowy, bóle oł dka, trudno ci w

oddychaniu, brak apetytu i energii,

gwałtowne zmiany nastroju i inne oznaki powa nego niepokoju,

poczucie winy, e ono samo prze yło, a inni nie.

W wieku nastoletnim, efekt nara enia na przemoc i ci kie prze ycia mo e zarysowa si

szczególnie wyra nie. Zdolno ci do nauki i tworzenia wi zi mog by zaburzone, a w

niektórych przypadkach, gdy malej szanse na edukacj i przebieg rozwoju osobistego

jest zakłócony, wiele nastolatków mo e odczu dotkliwy brak perspektyw i sensu w

yciu. U młodzie y w tym wieku mog wyst powa objawy podobne do tych

spotykanych u młodszych dzieci: gł boki strach i ból mog opó ni okres dojrzewania.

Działalno kryminalna, nadu ywanie rodków odurzaj cych i inne formy

antyspołecznego zachowania mog zacz stanowi ródło sensu w yciu oraz sta si

sposobem na odreagowanie gł bokiej frustracji.

Konsekwencje wykorzystywania dzieci

Obecnie mamy wiele dowodów na to, e dzieci bez opieki s nara one na ró ne formy

wykorzystywania i wyzysku. Niektóre opuszczaj swoje ojczyzny, poniewa były

poddawane przemocy w rodzinie lub w społecze stwie, np. wykorzystywaniu

seksualnemu, przemocy na tle płciowym lub politycznym. W dodatku wiemy, e dzieci

bez opieki coraz cz ciej padaj ofiarami handlarzy lud mi, którzy przemycaj je do

krajów europejskich i północnoameryka skich, cz sto w celu wyzyskiwania ich do pracy

lub prostytucji. Nawet gdy przemytnicy nie zmuszaj dzieci do podejmowania takiej

prac w kraju docelowym, w trakcie podró y s one całkowicie zdane na ich łask i

nara one na nadu ycia.

Wykorzystywanie seksualne i wyzyskiwanie dzieci cz sto maj powa ne i dalekosi ne

skutki, w zale no ci od wieku, płci i temperamentu dziecka, charakteru oraz czasu

trwania samego do wiadczenia wykorzystania, to samo ci sprawcy oraz jako ci

uzyskanej pomocy, zwłaszcza ze strony rodziny dziecka. Pomimo, e wi kszo dzieci

wykorzystywanych seksualnie to dziewczynki, nale y pami ta , e chłopcy równie

mog zosta ofiarami – a zgłaszaj takie przypadki jeszcze rzadziej, ni dziewczynki.

Wszystko to mo e mie bezpo redni oraz długofalowy wpływ na rozwój dziecka.

Nadu ycia w rodzinie (naruszenia o charakterze fizycznym, seksualnym lub

emocjonalnym albo zaniedbanie dziecka) nios ze sob szczególnie gro ne

konsekwencje, prowadz c do ra cego naruszenia zaufania pokładanego przez dziecko w

stosunku do dorosłych odpowiedzialnych za opiek nad nim i ochron . W zale no ci od

wieku i fazy rozwoju, dziecko mo e by bezbronne wobec tego typu zachowa .

Badania przeprowadzone w krajach rozwini tych sugeruj , e dzieci wykorzystywane

cz sto staj si wykorzystuj cymi dorosłymi. Chłopcy wykorzystywani seksualnie

wykazuj skłonno ci do wykorzystywania innych dzieci, podczas gdy dzieci

zaniedbywane emocjonalnie dorastaj nie do wiadczaj c miło ci i czuło ci, co mo e

negatywnie wpłyn na ich umiej tno wychowania własnych dzieci.

Separacja

Przywi zanie do opiekunów jest jednym z podstawowych elementów rozwoju dziecka,

gdy taka wi jest niezb dna dla bezpo redniego dobrobytu dziecka. Najwi cej bada na

temat konsekwencji pozbawienia opieki było przeprowadzonych w krajach rozwini tych,

gdzie cz sto wyst puje silny kulturowy nacisk na przywi zanie do jednego opiekuna,

zazwyczaj do matki dziecka. Natomiast w wielu innych kulturach, małe dzieci korzystaj

z opieki i przywi zuj si do wielu opiekunów – matek, bab i dziadków, starszego

rodze stwa, itd.

Najmłodsze dzieci: U niemowl t poni ej 4 – 6 miesi cy, rozł ka zwykle nie powoduje

stresu, pod warunkiem, e potrzeby ciepła, pokarmu, wygody i stymulacji s

zabezpieczone. W tym wieku niemowl nie nauczyło si jeszcze rozpoznawa

indywidualnego opiekuna i wi zi jeszcze si nie ukształtowały. Jednak e wyniki bada z

Europy sugeruj , e okres od narodzin do 2-3 lat jest wyj tkowo wa ny dla kształtowania

wi zi i rozwijania zachowa zwi zanych z przywi zaniem. Rozdzielenie z opiekunem w

tym okresie prowokuje najdotkliwsze reakcje stresu, szczególnie mi dzy 6 a 18

miesi cem ycia.

Je eli separacja jest długotrwała, cz sto zdarza si , e małe dziecko:

cofa si w rozwoju, np. mo e sta si bardziej wymagaj ce i da , by je karmiono

lub odmawia przyjmowania pokarmu,

prze ywa l ki nocne,

mówi mniej wyra nie, powracaj c do ‘paplaniny’ niemowl cej,

bardziej ni poprzednio l ka si osób nieznajomych,

traci kontrol nad funkcjami fizjologicznymi.

Innym istotnym czynnikiem wpływaj cym na rozumienie rozł ki jest odczuwanie

upływu czasu. Bardzo małe dzieci nie potrafi jeszcze rozumie czasu jako warto ci

odmierzanej przez zegar i kalendarz. Dzieci poni ej pi ciu lat mog mie trudno ci z

poj ciem mierci i mog nie zrozumie , e zmarły rodzic ju nigdy nie wróci.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: