K.Kietliński „ Etyka w biznesie i zarządzaniu”
H.Izdebski , P. Skuczyński „ Etyka zawodów prawniczych”
Słowo „etyka” pochodzi od greckiego słowa „ethike” i oznacza moralność.
Etykę jako trzeci dział – obok fizyki i logiki- wprowadził do filozofii starożytnej Arystoteles /384-321/. Nazywał ją filozofią praktyczną.
Współcześnie mianem etyki określa się ogół- całokształt refleksji nad moralnością, doktrynami etycznymi i poglądami moralnym, nad wartościami, normami i ocenami etycznymi.
Celem etyki jest pytanie: Jak mam żyć aby moje życie było szczęśliwe? /Arystoteles/
Fundamentalnym pojęciem, którym posługuje się etyka we wszystkich jej działach jest „ moralność”. Słowo „moralność” bywa używana w 2 odmiennych znaczeniach:
1. w sensie opisowym / oznacza dominujące w danej epoce i środowisku społecznym przekonania o tym jakie postępowanie jest moralnie wskazane, a jakie jestniewłaściwe/.
2. W sensie wartościującym natomiast moralne jest to, co na gruncie określonego systemu etycznego jest oceniane moralnie dodatnio, co jest uznawane za absolutne dobro etyczne, co powinno być pożądanym celem ludzkich dążeń.
Etyka jako nauka / I podział wg. Marii Ossowskiej 1896-1974/ zajmuje się zagadnieniem:
1. moralistyka , czyli rozmaitego rodzaju pouczenia moralnego
2. rozważania nad naturą moralną człowieka , np nad tym, jaki z natury jest człowiek: czy przeważa w nim skłonność do egoizmu czy do altruizmu
3. analizy doktryn etycznych, które zostały w ciągu dziejów wypracowane /historia etyki/
4. analizy kodeksów etycznych formułowanych w różnych czasach i różnych profesjach
5. empiryczne badania nad moralnością, a więc socjologiczne, psychologiczne, antropologiczne i historyczne studia na temat tego, co ludzie w danej epoce i w danej kulturze uważają bądź uważali w przeszłości za moralne i niemoralne, za dobre i złe.
Podział etyki we współczesnych ujęciach:
1.etyka normatywna- jest to dyscyplina filozoficzna, która zajmuje się formułowaniem i uzasadnianiem reguł postępowania oraz analizą norm i ocen w innych wypowiedziach etycznych. Stawia się w niej takie problemy jak:
- czy istnieje i czym jest najważniejsze dobro i jak można je poznać
- jakie jest powołanie człowieka i co powinno być celem ludzkich dążeń
- co to jest szczęście
- na czym polega odpowiedzialność moralna
Etyka normatywna stara się ponadto znaleźć odpowiedź na pytanie, jakie warunki muszą być spełnione, aby dane działanie mogło być uznane za spełnione wymogi etyczne.
3. etykę opisową, czyli naukę o moralności zwana też etologią, zajmuje się badaniem moralności jako takiej /norm, ocen, wartości uznawanych przez ludzi za moralne/, docieka jak kształtują się poglądy moralne, jaką rolę ogrywają w relacjach międzyludzkich, jakie są przyczyny uznawania jednych, a nieuznawania innych poglądów moralnych, pod wpływem jakich czynników poglądy te ulegają zmianie. W dziedzinie etyki opisowej podejmowane są głownie badania socjologiczne, psychologiczne i historyczne.
4. Metaetyka – ukształtowała się dopiero w XX w. Zajmuje się logiczną analizą języka etyki / np.” Lepiej jest krzywdy doznawać, niż wyrządzać”/, a więc opisem znaczenia terminów etycznych, ich funkcją w języku oraz sposobami definiowania terminów etycznych, zagadnieniem prawdy w etyce /a więc tym, czy sądy etyczne są zdaniami w sensie logiki/.
3 rodzaje wypowiedzi etycznych:
- zdania opisowe, np. Każdy człowiek stara się uniknąć hańbiących go czynów i wyrzutów sumienia.
- Oceny
- Normy np. Jeśli chcesz być szanowany, powinieneś szanować innych”
We współczesnej metaetyce są 2 przeciwstawne stanowiska:
Kognitywizm –zdania zawierają terminy etyczne / dobro, zło, sprawiedliwość/ mają charakter poznawczy, można więc dowodzić ich prawdziwości lub fałszywości.
Emotywizm- sądy etyczne sa tylko wyrazem osobistych doznań, preferencji i ocen. Sądy te nie mogą być ani prawdziwe ani fałszywe, ponieważ o niczym nie komunikują.
Intuicjonizm /Henrii Bergson pierwsza poł. XX w./ - oceny są nawiązaniem do pewnej intuicji etycznej.
Podział wg. Tadeusza Kotarbińskiego /1886-1981/:
1. felicytologia , czyli nauka o szczęściu / też biotechnika, hedonistyka/
2. prakseologia moralna- nauka o praktycznych walorach różnych działach, stara się odpowiedzieć jak mamy działać racjonalnie, sprawnie i skutecznie.
3. Deontologia- jest wiedzą o powinnościach, które należy spełniać występując w rozmaitych rolach społecznych. Poucza też jak zasłużyć na miano porządnego człowieka , osoby uczciwej /deontologiczne normy postępowania/.
Starożytność – szczęście człowieka. Wg. Epikura boimy się śmierci i kary bogów /jesteśmy wtedy nieszczęśliwi/
Arystoteles mówił, że szczęście występuje na dwóch płaszczyznach:
1. poziom szczęścia w życiu codziennym
2. podejmowanie wysiłku intelektualnego / intelektualna refleksja/
W czasach średniowiecznych celem rozważań etycznych było pokazanie człowiekowi jak ma żyć, aby osiągnąć zbawienie. Wartościowano też naukę, a kryterium wartościującym był przedmiot, którym dana nauka się zajmuje.
Filozof Piotr Abelard /1079-1142/ napisał traktat etyczny „Poznaj samego siebie” dowodzi w nim, że wartość moralna czynu zależy od jego intencji. Jeśli intencja danego czynu była dobra to czyn był dobry, jeśli zła- czyn zły.
Roger Bacon /Bejken 1214-1292/ uchodzi za etyka, który posłużył się określeniem „nauka eksperymentalna”. Uważał, że etyka wspólnie z filozofią przyrody i metafizyka należą do dyscyplin przyrodniczych i doświadczalnych. Wg. niego wiedzę możemy zdobywać na 3 sposoby:
1. na drodze wiary w autorytety /metoda scholastyczna, metoda komentarza/
2. w wyniku rozumowych spekulacji
3. poprzez doświadczenie:
a/ doświadczenie zewnętrzne /wrażenia, pamięć, zdolność całościowego ujmowania zjawisk/
b/ doświadczenie wewnętrzne / recepcja- przyswojenie objawienia bożego/
Etyka wg. niego jest doświadczalna, ale też jest wiedzą praktyczną, która określa postępowanie człowieka, a człowiek z natury jest zły /mówi o sobie dobrze, pomniejsza zasługi innych/.
Nicolo Maciawelli – napisał dzieło „Książę”- miarą postępowania jest skuteczność. Osobowość maciaweliczna- człowiek, który potrafi wykorzystać pewne podziały, „po trupach do celu”.
Tomasz Hobbes /Hops, 1588-1679/ jemu przypisuje się powiedzenie „Człowiek człowiekowi wilkiem”. Podstawowe dzieło „ Lewiatan”, zanegował w nim podstawową tezę Arystotelesa, że człowiek jest istotą społeczną, tylko i wyłącznie w społeczeństwie może być w pełni człowiekiem. Hops uważał, że ludzie z natury są egoistami, zabiegają tylko o swoje dobro. Wg. niego państwo powstało z obawy słabych ludzi przed przemocą silniejszych.
Georg W.F.Leibnitz /1646-1716/ dzieli zło na 3 rodzaje:
1. zło metafizyczne, wynika z tego, że wszystkie byty są gorsze od Boga
2. zło fizyczne, wynika z ograniczeń jakie narzuca świat zewnętrzny / klęski żywiołowe, cierpienia, choroba/
3. zło moralne, które powstaje w wyniku własnych ograniczeń i słabości
Zło i cierpienie wg. niego muszą istnieć z konieczności. Leibnitz uważał, że żyjemy na jednym z najlepszych światów, ale każdy ma pomysł jak go jeszcze ulepszyć.
Bóg- matematyk, obliczył, że taki świat przynosi największą ilość dobra.
Ezystencjalizm- Jean Polsart, A.Kami, Martin Hajdegger, Saltre- głosili tragizm i nicość życia. Historia Abrahama -pom–mo tego, że nie chcę dokonywać wyboru, muszę wybierać, podjąć decyzję, a jej konsekwencje poniosę sam. Nie mamy żadnych kryteriów postępowania, do których można się odnieść.
Zawodowe kodeksy etyczne.
Mianem etyki zawodowej określa się zbiór norm i reguł, które stanowią, jakie są moralne powinności przedstawicieli danego zawodu, kto stoi na straży ich przestrzegania i jakie konkretne sankcje mogą być zastosowane wobec sprawcy niewłaściwego czy nagannego zachowania.
Uporządkowany zbiór takich reguł czy przepisów procedury, które wyznaczają obowiązki moralne związane z czynnościami zawodowymi, nazywa się kodeksem etycznym danego zawodu.
Na kodeksowe normy deontologiczne najczęściej składają się skonkretyzowane normy etyki ogólnej, dostosowane do specyfiki danego zawodu oraz nowe reguły normatywne istniejące w danym zawodzie.
Kodeks etyczny wylicza zazwyczaj uprawnienia przedstawicieli danego zawodu oraz rozstrzyga sytuacje konfliktowe, jak np. którym wartościom w zaistniałych okolicznościach przyznać pierwszeństwo, jak reagować na pogwałcenie reguł uczciwej konkurencji, naruszenie zaufania, słowem jak rozwiązywać najistotniejsze dylematy, które pojawiają się w trakcie wykonywania czynności zawodowych.
Podstawową zasadą deontologiczną /wiedza o powinnościach/ zapisaną w kodeksach etyki zawodowej jest zaufanie . Jest ona także źródłem wielu innych zasad , które można z niej wyprowadzić. Zaufanie jest pewnym stosunkiem faktycznym, który może występować pomiędzy jednostkami i pomiędzy grupami. Jego wagę podkreśla się twierdząc, iż minimum zaufania pomiędzy członkami społeczeństwa jest w ogóle konieczne do jego istnienia. Zaufanie jest podstawą współpracy pomiędzy ludźmi. Im więcej zaufania pomiędzy ludźmi, tym społeczeństwo lepiej funkcjonuje. Odpadają bowiem koszty związane z powołaniem systemu zabezpieczeń, sankcji i innych instytucji, które zmuszają członków społeczeństwa do odpowiedniego postępowania.
II zasadą formułowaną w kodeksach etyki zawodowej jest zasada integralności , która rozpada się na 3 aspekty. Próbuje odpowiedzieć na pytanie o możliwość przechodzenia pomiędzy zawodami prawniczymi i związane z tym przejściem obowiązki, a także na pytanie o stosunek pomiędzy okresami , kiedy konkretnie mediator wykonuje swoje obowiązki, a okresami kiedy wykonuje inne zajęcia. Zasada integralności ma kilka aspektów . Z jednej strony bowiem w filozofii moralnej- etyce, mówi się o integralności moralnej człowieka, z drugiej natomiast strony w etyce zawodu wykorzystuje się pojęcie „integralność zawodu” i „integralność zawodowa”.
Integralność moralna każdego człowieka nie oznacza nic ponad obowiązek zachowania moralnej spójności w sądach i czynach. Jest to innymi słowy postulat stosowania jednolitych standardów w ocenach moralnych czynów swoich i innych ludzi. Mówiąc kolokwialnie chodzi o unikanie postawy „o dwóch twarzach”.
Integralność zawodowa może być wywiedziona z integralności moralnej. Założeniem tej teorii jest, iż każdy człowiek żyjący w społeczeństwie wchodzi w kontakty z innymi ludżmi poprzez role w jakich występuje. Pozytywna treść zasady tej głosi, że przedstawicielem własnego zawodu jest się niezależnie od roli społecznej, w jakiej się w danej chwili występuje. Innymi słowy sędzią , adwokatem czy mediatorem jest się przez cały czas. Wynika to z zasady zaufania.
Integralność zawodu jest to przeniesienie integralności moralnej i zawodowej na grunt obowiązków całego środowiska np. prawniczego. Tak więc środowisko prawnicze powinno stosować jednolite standardy moralne wobec wszystkich swoich członków oraz w relacjach ze społeczeństwem. Środowisko to powinno także przyjąć, że jako całość ma wpływ na kształtowanie opinii o osobach wykonujących zawody prawnicze i na odwrót.
III zasadą jest zasada staranności i odpowiedzialności /wg Kanta/. Prowadzi ona wprost do tego, iż każdy powinien nawet najprostszą czynność wykonywać starannie i z poczuciem odpowiedzialności za skutki swojego działania. Kant na: Jak mam postępować? Odpowiedział, iż każda decyzja , od której zależą losy innych ludzi powinna wypływać z prawa, które głosi: zawsze postępuj tak, aby człowieczeństwo zarówno w sobie jak i w innych traktować jako cel, nigdy jako środek do celu. W dziedzinie zawodowej zasad ta łączy się ściśle ze starannością i odpowiedzialnością a wraz z nimi prowadzi do postrzegania każdego człowieka jako indywidualność /każdy człowiek ma swoją godność, którą należy uszanować./
„Wywieranie wpływu na ludzi „ Robert Cialdini
6 kategorii wpływu społecznego – inaczej heurystyka zachowania, czyli uproszczony wzór zachowania w danej sytuacji, w celu oszczędzania energii psychicznej i czasu.
1. Reguła wzajemności /dążymy do tego, aby odwzajemnić dobra otrzymane od innych/
2. Reguła zaangażowania i konsekwencji.
3. Społeczny dowód słuszności. /jeśli osoby nie wiedzą jak w danej sytuacji się zachować, to wzór czerpią od osób pod jakimś względem do nich podobnych/
4. Kategoria lubienia i sympatii /mamy tendencję aby spełniać prośby osób, których dażymy sympatią/
5. Kategoria autorytetu – oznaki autorytetu:
· Tytuły /np. profesor/
· Ubrania /np.mundurowy/
· Wartość samochodu
6 Reguła niedostępności /pewne dobro, które było dostępne a od pewnego momentu dostęp do niego jest ograniczony, to wtedy jest to dobro dla nas cenniejsze/.
koteczek304