DZIADY CZĘŚĆ II IV I KRÓTKIE OPSY.pdf

Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I

„Dziady kowieńsko-wileńskie”, wydane zostały obok „Grażyny” w 1823 r. w II tomie „Po-

ezyj”.

Całość poprzedza w i e r s z „ U p i ó r ” 1

Według opowieści tych, „którzy bliżej cmentarza mieszkali” (w.13), corocznie, nocą „na

niedzielę czwartą” (w.17) 2 ukazywał się upiór. Samobójca, „z piersią skrwawioną” (w.19) 3

żali się na los, który każe mu „Ujrzeć ją znowu, poznać się, rozłączyć” (w.38). Tak jak z ży-

cia ze strony ludzi spotyka go tylko drwina lub litość; ma to za nic jeżeli miłą przyjmie go

życzliwie.

Odautorskie wyjaśnienie obrzędu Dziadów 4 - ludowej uroczystości obchodzonej

na Litwie, w Prusach i w Kurlandii dla uczczenia pamięci zmarłych przodków. Obrzęd sięga

czasów pogańskich i zwał się „ucztą kozła”.

Dziady. Część II

Motto z „Hamleta” Szekspira: „Są dziwy w niebie i na ziemi, o których ani śniło się waszym

filozofom” 5

• C h ó r dwuwierszem „Ciemno wszędzie, głucho wszędzie/ Co to będzie, co to będzie?”

rozpoczyna obrzęd. G uśl a r z nakazuje zamknąć drzwi i szczelnie zasłonić okna. Wykonanie

poleceń potwierdza Starzec, a chór powtarza dwuwiersz.

• Guśl a r z rozpoczyna zaklęcia wywołując dusze czyśćcowe. Wpierw, na znak spalonej

kądzieli, przyzywa duchy lekkie (styl łagodny, pełen zdrobnień). Chór nawołuje, by wyraziły,

czego im brakuje do zbawienia. Pojawia się para dzieci - Aniołków, J ó z i o i R ó z i a . Dręczy

ich „nuda” - troska wynikająca z braku dopełnienia, ustalenia losu i „trwoga” - z niepewności

zbawienia wiecznego. Proszą o dwa ziarnka gorczycy, bowiem zgodnie z wola boską: „Kto

nie doznał goryczy ni razu/ Ten nie dozna słodyczy w niebie” 6 .Guślarz, a za nim Chór, obda-

rowawszy dzieci zgodnie z ich życzeniem, odsyłają je.

• Zbliża się północ, Guślarz nakazuje rozpalenie kadzi z wódką. Teraz wzywa najcięższe

duchy . Zza okna 7 dochodzi głos wżywającego o litość. Przemawia W i d m o P a n a (groza,

1 Upiorem nazywa tutaj poeta ducha powracającego; lud mniemał, że powracają na ziemię dusze samobójców.

2 czwartą po Zaduszkach, tzn. na początku adwentu. Wtedy, wg. wierzeń, ginęła moc duchów błędnych.

3 ową „skrwawioną pierś” wyjaśnia IV cz. poematu, scena ponownego samobójstwa.

4 istotnie już w czasach Mickiewicza tytuł poematu wymagał wyjaśnienia, choć jeszcze wiele lat później odprawiano go po

wsiach białoruskich. Jednak obrzęd opisany w poemacie jest własną konstrukcją poety. Pamięć przodków obchodzono kilka

razy do roku; Mickiewicz w przedmowie powołuje się na uroczystość jesienną, przypadająca około Zaduszek. Te jednak

„dziady” obchodzono w kręgu rodzinnym, w chatach. Charakter gromadny, taki jak w dramacie, miała uroczystość wiosenna

odbywająca się po Wielkanocy. Uczestnicy zbierali się nie nocą, lecz za dnia, na cmentarzach, dokąd ludność wioski udawa-

ła się po nabożeństwie żałobnym. Tam na grobach zastawiano poczęstunek, którego cześć przypadała wędrownym żebra-

kom. Nie wzywano dusz zmarłych i Guślarz nie przewodził uroczystości. Brał w niej udział pop prawosławny lub unicki pa-

roch, który kropił mogiły wodą święconą i odmawiał modlitwy za zmarłych. Nie był więc to obrzęd tajemny i zakazany. Od-

stępując od wiernego przedstawienia obrzędu dążył Mickiewicz do ujawnienia tych wartości, jakie dostrzegał w wierzeniach

ludu.

5 słowa te wypowiedział Hamlet w rozmowie z przyjacielem o pojawiającym się duchu zmarłego ojca (a.I, sc.5).

6 Życie bez cierpienia to łamać nakaz solidarności ludzkiej.

7 według wierzeń ludowych na Białorusi, duch potępiony nie mógł wejść do wnętrza poświęconego domostwa.

makabryzm) - dziedzica wioski, który trzy lata temu zmarł. Cierpi potępienie skazany na

wieczny głód. „Żarłoczne ptactwo” - duchy ludzi , których przywiódł do śmierci swym okrut-

nym postępowaniem (białe - jeśli byli dobrzy, czarne - jeśli źli), odbierają mu każdą okruszy-

nę strawy. i krople wody. C h ó r P t a k ó w N o c n y c h („Sowy, kruki i puchacze”) zapowiada-

ją, iż męka jego będzie wieczna. Kruk - zakatowany na śmierć mężczyzna, który głodując

sięgnął po pańskie jabłka, Sowa - nieszczęśliwa wdowa z maleńkim dzieckiem, którą w mróz

najgorszy nakazał wyrzucić, bo przeszkadzała mu swym żebraniem w zabawie - potwierdzają

okrucieństwo dziedzica. Widmo puentuje: „Bo kto nie był ni razu człowiekiem,? Temu czło-

wiek nic nie pomoże.” 8 .

• Guślarz i Chór odsyłają ducha. Guślarz podpala wianek z „cząbru (macierzanki) i ślazy” -

ziół nie przynoszących pożytku ani ludziom ani zwierzętom. W ten sposób przywołuje ducha

Dziewczyny. (śpiewa piosenki, styl sentymentalny) Strojna, lekka i bardzo piękna pojawia

się w kaplicy. Zosia była wieśniaczką, która nie zaznając miłości, lekceważąc zaloty chłop-

ców zmarła w wieku 19 lat. Nie cierpi mąk, lecz lekka jak piórko fruwa miotana po świecie

nie mogąc „Ani wzbić się pod niebiosa, / Ani ziemi dotknąć..”. Prosi, by pochwycili ją mło-

dzieńcy i przyciągnęli ku ziemi. Jednak zabiegi są bezowocne, bowiem: „Kto nie dotknął

ziemi ni razu/ Ten nigdy nie może być w niebie”. Guślarz wyznaje, iż zgodnie z wolą nieba

cierpieć będzie jeszcze 2 lata, po tym czasie dane jej będzie stanąć „za niebiesim progiem”.

(Scena dodana po napisaniu cz. IV, przez autora nazwana „przejściem”)). Guślarz po raz

ostatni zaklina dusze rzucając w kąt kaplicy garść maku i soczewicy. W tej chwili ku jednej z

wieśniaczek „w żałobie” zaczyna iść W i d m o . Wzrok ma „dziki i zasępiony”, bez słowa

wpatruje się w twarz dziewczyny., a „Od piersi aż do nóg sięga” „pąsowa wstęga” 9 . Guślarz

wzywa, by Widmo objawiło czego mu potrzeba, duch jednak milczy 10 i choć wypowiadane są

zaklęcia - nie odchodzi również. Wreszcie Guślarz zwraca się do pasterki, która zachowuje

się równie dziwnie: zdrętwiałą milczy i uśmiecha się. Kiedy , zgodnie z nakazem Guślarza,

wyprowadzano dziewczynę z kaplicy, ta spoglądała na Widmo podążające krok w krok za

nią.

Dziady. Część IV

Historia pośmiertnego losu młodzieńca z wiersza „Upiór”

Motto: „Podniosłem wszystkie zmurszałe całuny leżące w trumnach; oddaliłem wzniosłą po-

ciechę rezygnacji, jedynie po to, by sobie wciąż mówić: - Ach, przecież to tak nie było! Ty-

siąc radości zrzucono na zawsze w doły grobowe, a ty stoisz tu sam i przeliczasz je. Nienasy-

cony! nienasycony! Nie otwieraj całkowicie podartej księgi przeszłości!... Czyż nie dość jesz-

cze jesteś smutny?” 11

Ksiąd z (greckokatolicki) wzywa dzieci do modlitwy zgodnej z „dniem dzisiejszym” - Za-

duszkami. Czytanie odpowiedniego rozdziału Ewangelii przerywa pukanie do drzwi. Wcho-

8 zjawa najsilniej związana z realiami wsi. Na wieczne potępienie skazano go za brak ludzkości wobec poddanych. Jego

przewiny są najsurowiej osądzone, a głosy ofiar okrutnika oskarżycielską siłą dorównują najmocniejszym słowom, jakie po

polsku napisano w obronie chłopa.

9 wyjaśni to cz. IV; znak śmierci samobójczej

10 owo milczenie próbuje wyjaśnić Mickiewicz w sc. 9 III cz. „Dziadów” - w czasie obrzędu można było wywoływać rów-

nież dusze ludzi żywych i one w odróżnieniu od zmarłych - milczały.

11 cytat z utworu „Rozrywki biograficzne pod czaszką olbrzymki. Opowieść o duchach. Jeana Paula Freiedricha Richtera -

romantyka niemeickiego podpisującego się jako Jean Paul (1763-1825).

dzi 12 dziwacznie odziany młodzieniec. Dzieci sądzą, że jest upiorem. Ten zaś przedstawia się

jako „Umarły dla świata” pustelnik. Pytany o imię przyznaje, że przed 3 laty gościł w tych

stronach, teraz zaś powrócił. Następnie śpiewa żałosną pieśń miłosną. Ksiądz widząc dziwny

nastrój przybysza próbuje go uspokoić, przywołuje dzieci. Jedno z nich beztrosko pyta o strój

przybyłego („Z różnych kawałków sukmany,/ Na skroniach trawa i liście,/ Wytarte płótno,

przy pięknej kitajce (tafta)?/ ... na sznurku blacha?/ Różne paciorki, wstążek okrajce?” Zde-

nerwowany Pustelnik upomina dziecko, przypomina znana sobie niegdyś oszalałą z miłości

kobietę, która wyglądała równie dziwnie jak on teraz. I on ją wyśmiewał, by doświadczywszy

nieszczęścia sam skazywać się na drwiny. Ksiądz próbuje namówić go do jadła, jednak przy-

bysz wspominając powieści Goethego i Roussea chwyta za nóż.. Odbiera mu go ksiądz.

Wreszcie, spoglądając na trzy płonące świece 13 , rozpoczyna swe wyznanie.

• Opowieść Gustawa jest bezładna, przerywana wybuchami rozpaczy i namiętności: mło-

dzieniec zdolny i wrażliwy poznał dziewczynę. Połączyło ich podobieństwo upodobań i wza-

jemne zrozumienie. Ze strony chłopca była to wielka miłość, jednak dziewczyna wyszła za

innego ( historia nieszczęśliwego kochanka ). Miota nim miłość i rozpacz; rozpamiętuje nie-

szczęście z niezwykłą intensywnością.

• Młodzian nie rozumie dlaczego to uczyniła. Oskarżenia ukochanej o zdradę miesza ze

słowami czułej wyrozumiałości. Jego wyznania zawierają wielki ładunek moralnego niepoko-

ju . Ma poczucie, że jego nieszczęście nie jest tylko sprawą prywatną, że pociąga za sobą za-

gagładę wartości ogólniejszych. Był chłopcem uzdolnionym, pełnym zapału (deklamuje „Odę

do młodości”), a nieszczęście złamało go i zniszczyło. Ze swoim samotnym cierpieniem zna-

lazł się poza obrębem społeczności. Jest romantycznym indywidualistą , który jednak samot-

ność przeżywa bardzo tragicznie i traktuje jako grzech.

• Udręczony zwraca się o pomoc do k s ięd z a (z powołania i zawodu jest znawcą spraw

ludzkiego sumienia; był nauczycielem Gustawa i wpoił mu wiarę w ideały). Ich dialog należy

do najdramatyczniejszych w polskiej literaturze dramatycznej. Ksiądz - racjonalista pełen

wiary w rozumny porządek świata i społeczeństwa, potrafiący pogodzić to przekonanie z za-

sadami religii, traktuje go jako szaleńca. Gustaw przebija się sztyletem, ale pozostaje żywy.

Ksiądz ociera się o sferę niesamowitości i wobec tych zjawisk jest bezsilny. Jego postawa zo-

staje skompromitowana.

• Gustaw na koniec, niczym duchy z „Dziadów” cz. II, wygłasza maksymę: „Bo słuchajcie i

zważcie u siebie, / Że według bożego rozkazu: / Kto za życia choć raz był w niebie, / Ten po

śmierci nie trafi od razu.” i z wybiciem godziny dwunastej - znika. Był więc upiorem.

„Dziady” część I

Pierwsza część cyklu nigdy nie ukazała się za życia autora. Wydano ją po jego śmierci w

1860 r. w Paryżu (w wydaniu zbiorowym „Pism” Mickiewicza). Składają się na nią luźne

sceny nie dające jednoznacznej całości.

Sc.1 . Dziewica, przyszła kochanka, oddaje się marzeniom. W przyrodzie obowiązuje zasa-

da płciowości, rozumianej jako miłość i harmonia. Zatem i wśród ludzi, jeżeli dwie istoty są

sobie przeznaczone, to według powszechnego prawa muszą się spotkać.

12 Pustelnik wszedł tuż przed 9 wieczorem. Związek chronologiczny pomiędzy cz. II a IV nie jest jasny. W cz. II Widmo

ukazuje się po północy, w cz. IV Pustelnik znika z plebanii właśnie o północy. Wynikałoby z tego, że akcja cz. IV rozgrywa

się albo tego samego dnia, lecz wcześniej niż akcja cz. II, albo też nie tego samego roku.

13 według wyobrażeń ludowych 3 świece maiły własność przyciągania zjaw. Tu gasną one po kolei, co godzina (w. 141, 709,

1126, 1281), zamykając 3 stopnie wyznań Gustawa. Tajemnicze ich gaśnięcie podkreśla nadprzyrodzony charakter zjawiska

Pustelnika.

Sc.2 . Na obrzęd Dziadów idzie pochód ludzi. G uśl a r z , powtarzając słowa „Ciemno wszę-

dzie, głucho wszędzie” prowadzi gromadę, C h ó r ją powtarza.

• Młodzieńc y proszą dziewczynę z „Romantyczności” (tożsamą z Karusią), by na próżno

nie rozpaczała po zmarłym kochanku („Dla niego na mszę daj, młoda wdowo, / A dla nas ży-

wych piękne daj słowo.”), a do S t a r c a - by nie rozpaczał po bliskich („Weź trochę szczęścia

od nas szczęśliwych, / Szukaj umarłych pośród nas żywych”).

• Ponownie Guślarz wzywa wszystkich, „kto rozpaczą, / Kto wspomina i kto życzy”, by „ze

świata mędrców” przyszli na Dziady.

• D z i e c k o , które nie pamięta, zmarłej przy jego narodzinach, matki prosi Starca, by po-

wrócili do domu. Lecz ten żegnając z goryczą wnuka („Boże! (...) Pobłogosław wnukowi -

niechaj umrze młodo!”) idzie na uroczystość.

• Młodzieniec Zaklęt y snuje dziwna opowieść o rycerzu, który dobrowolnie poddał się

zaklęciu w kamień.

• Chór Młodzieży przypomina o prawach rządzących światem; „Zgubionymi” dlań są

wszyscy, którzy „w młode lata”: — byli bezczynni, — izolowali się od otoczenia, — nie po-

trafili cieszyć się młodością.

• Do gromady dołącza S t r z e l e c („Pieśń Strzelca”) i G u s t a w - szukający miłości („Ach,

gdzie cię szukać? - od ludzi ucieknę, / Ach, bądź ty ze mną, świata się wyrzeknę!”).

• Myśl i w y C z a r n y (wyobrażenie złego ducha) kpi z wynurzeń Gustawa.

• Całość kończy dialog Gustawa ze Strzelcem, który zapowiada wystraszonemu kochanko-

wi: „Wiedz naprzód, iż gdzie stąpisz, jest wszędzie nad tobą / Pewna istota, która z oczu cię

[nie] traci, / I że chce ciebie w ludzkiej nawiedzić postaci”.

„Dziady część III”

„Dziadów” cz. III, arcydzieło dramatu narodowego napisał Adam Mickiewicz w ciągu wio-

sny roku 1832 r. w Dreźnie (stąd określenie „ Dziady drezdeńskie ”).

Od wydarzeń wileńskich, będących przedmiotem utworu, upłynęło prawie dziewięć lat: Mic-

kiewicza i innych filomatów aresztowano w październiku 1823 r., proces trwał prawie rok.

Następne pięciolecie spędził poeta na zesłaniu w Rosji, skąd, dzięki staraniom przyjaznych

mu Rosjan zdołał wyjechać w końcu 1829 r.. Lata do wybuchu powstania listopadowego ze-

szły mu na podróżach po Europie zachodniej, rok 1831 spędził w Wielkopolsce, skąd wrócił

do Drezna.

Świat przedstawiony utworu i sposoby jego kreowania

„Dziady część III” prezentują dramat romantyczny.

1. Brak jedności :

• czasu(trwa ponad rok, między poszczególnymi scenami są różne, nieraz kilkumiesięczne

luki czasowe),

• m i e j s c a (Wilno: cela Konrada, cela księdza Piotra, apartamenty Nowosilcowa, cmentarz

pod Wilnem; dworek pod Lwowem; Warszawa; Petersburg),

• akcji (każda scena ma odrębną tematykę i własną dramaturgię);

2. Przestrzeń :

• r e a l i s t y c z n a : — wiele autentycznych szczegółów, np. w opisie celi Konrada;

• symboliczna:

— cmentarz jako magiczna przestrzeń obrzędu,

— cela Konrada jako grób-kolebka;

• pokrewieństwo ze średniowiecznym m i s t e r i u m :

— pozioma organizacja: strona lewa to Zło, strona prawa to Dobro,

— pionowa organizacja: Niebo, Ziemia i Piekło;

3. Czas :

• historyczny:

— konkretne daty:, np. 1 listopada 1823 r., — autentyczne wydarzenia w których

uczestniczą postacie historyczne;

• m i t u r e l i g i j n e g o (cykliczny, mierzony świętami):

— cykl od Dziadów do Dziadów,

— Wielkanoc - Widzenie Księdza Piotra,

— Boże Narodzenie - Wielka Improwizacja,

— powtórzenie losów Chrystusa;

• mitu agrarnego:

— cykl wegetacji roślinnej - bajka Żegoty,

— zima, obumieranie - niewola,

— wiosna, zapowiedź wolności - zmartwychwstanie,

— ziarno - młodzież,

— utajone życie posianego ziarna przygotowującego się do kiełkowania - więzienie

4. Postacie :

• historyczne:

— występujące pod własnymi imionami i nazwiskami (Jan Sobolewski, Wysocki,

Bajkow, Pelikan)

— wskazane innym mianem (Generał - Wincenty Krasiński; Doktor - August Bécu);

• fikcyjne:

— kreowane zgodnie z konwencją realistycznej (prawdopodobieństwo psychologicz-

ne): satyry (Literaci w „Salonie warszawskim”) i karykatury (Senator)

— nacechowane symbolicznie, uwznioślone (ksiądz Piotr, Ewa);

• f a n t a s t y c z n e tworzone w konwencji średniowiecznej alegorii (dobre i złe duchy, wid-

ma zmarłych).

5. Nawiązania do Biblii w myśli moralno-religijnej i filozoficznej, wzorach osobowych, wąt-

kach i motywach fabularnych, symbolice, stylu:

symbol krzyża (Wasilewski), — zestawienie Podniesienia w czasie mszy z wyjazdem

więźniów na zesłanie (tożsamość znaczeń), — dzieje Polski jako powtórzenie bio-

grafii Chrystusa, — studenci jako niewiniątka, — car jako Herod, — Konrad jako

Samson, — Petersburg jako wieża Babel i Babilon, — zapowiedź powodzi

(„Oleszkiewicz”), — naśladowanie stylu Ewangelii i Apokalipsy św. Jana w Wi-

dzeniu księdza Piotra

6. Kompozycja :

• otwarta , luźna, zacierająca związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy poszczególnymi

częściami, w której poszczególne sceny ukazują jakiś nowy aspekt świata;

• połączenie elementów cechujących różne rodzaje literackie : dramatu („Pan Senator”),

epicki („Ustęp”) i liryki („Wielka Improwizacja”);

• operowość (partie śpiewane);

• stylistyka misterium (usytuowanie człowieka pomiędzy dobrem a złem, alegoryczność);

• różnorodność konwencji i kategorii estetycznych :

— fantastyki z realizmem,

— języka potocznego (sc. I, VII i VIII) z symbolicznym językiem mistyki (sc. IV i

V),

— tragizmu z komizmem (wisielczy humor więźniów),

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: