Nauki o człowieku a język
Język
· zjawisko podstawowe i uniwersalne w działaniu poznawczym i społecznym człowieka
· pełni doniosłą rolę w kulturze i ludzkiej egzystencji (determinacja form myślenia, istotny element interakcji społecznych, ważny komponent kultury symbolicznej – współtworzenie komunikatów)
· przedmiot zainteresowań językoznawstwa, psycholingwistyki, etnolingwistyki, socjolingwistyki
Psycholingwistyka
B. F. Skinner
· pozostał w kręgu inspiracji Watsona i Pawłowa
· stworzył oryginalną teorię mowy, wykorzystujac założenia teorii uczenia
· mowa jest reakcją motoryczną, której trwałość jest uzależniona od wzmocnienia (nagrody). Brak wzmocnienia prowadzi do wygaszenia reakcji werbalnej. Np. Prośby, żądania, rozkazy są wzmacniane poprzez zaspokojenie potrzeb wypowiadających je jednostek
N. Chomsky
· zasadniczą cechą języka jest jego twórczy charakter. Dziecko tworzy i rozumie zdania, których nigdy przedtem nie słyszało
· kompetencja językowa (umiejętność tworzenia poprawnych zdań w danym języku, umiejętność ich rozumienia i oceniania) jest biologicznie przypisaną cechą gatunkową człowieka.
J. Piaget
w kształtowaniu się zachowań mownych u dzieci można wyróżnić 4 stadia:
· stadium senso – motoryczne (do 2 r. ż.) Dziecko uczy się koordynować funkcje percepcyjne i motoryczne. Stadium presymboliczne.
· stadium preoperacyjne (od 2 – 7 r. ż.) Początki zachowań symbolicznych, mowa egocentryczna.
· stadium operacji konkretnych (od 7 – 11 r. ż.) Poszerzony repertuar symboli, uwzględnienie przeszłości i przyszłości w działaniach, mowa socjalizowana.
· stadium operacji formalnych (od 12 – 15 r. ż.) Rozumowanie logiczne, umiejętność eksperymentowania, udoskonala się socjalizacja mowy.
Wygotski proponuje inny model rozwoju mowy:
· stadium naturalne – preintelektualna mowa i prewerbalne myśli
· stadium – dziecko używa poprawnych struktur gramatycznych bez ich rozumienia
· stadium eksterioryzacji znaków i operacji zewnętrznych, mowa egocentryczna, np. liczenie na palcach, dźwięki dla siebie
· stadium interioryzacji – dziecko liczy pamięciowo, nie na palcach
Łuria
· język jako narzędzie regulacji działania. W początkowych stadiach rozwoju mowy, dziecko posługuje się nią wyłącznie w celu porozumiewania się z innymi. W miarę rozwoju dziecka – mowa staje się ośrodkiem organizującym jego doświadcznie i regulującym działania.
A. A.Leontiew
psycholingwistyka w momencie swych narodzin dążyła do objęcia 5 zagadnień:
· charakter języka i natura aktywności werbalnej
· hierarchiczna organizacja czynności mownych
· statystyczne prawidłowości zachowań werbalnych
· psycholingwistyczne problemy znaczenia
· problemy pozajęzykowych uwarunkowań zachowań mownych (motywacja, język, kultura)
I. Kurcz
psycholingwistyka – dział psychologii zajmujący się używaniem języka przez człowieka. Niezbędne jest rozróżnienie terminów język i mowa, wprowadzenie pojęcia kompetencji językowej w odróżnieniu od pojęcia wykonania
E. Sapir
język i sposób naszego myślenia są nierozerwalnie ze sobą splecione, wskutek tego społeczności mówiące różnymi językami żyją w różnych rzeczywistościach. Różnice pomiędzy językami powodują, iż używający ich ludzie odmiennie postrzegają świat
Socjotyka
nowa płasczyzna analiz, zaproponowana przez C. W. Millsa
obejmuje:
· socjologiczne zjawiska uwikłane w funkcjonowanie języka
· sposoby, jakimi zjawiska językowe ograniczają czy stymulują formy myślenia
Mills proponuje, aby w każdym systemie językowym wyróżniać 3 wymiary: pragmatyki, semantyki i składni
Geneza i sposoby uprawiania socjologii języka
Socjolingwistyka
· nauka badająca społeczne znaczenie systemu języka oraz użycia języka
· dział językoznawstwa
· bada związki między faktami językowymi a społecznymi
· bierze pod uwagę kontekst, w jakim zachodzą akty komunikacji
· przedmiot badań socjolingwistycznych można wyrazić formułą: kto, do kogo, w jakiej sytuacji i w jakim celu mówi
· dyscyplina raczej nowa
· 3 założenia charakterystyczne dla socjolingwistyki, wskazujące na jej genezę:
1. Społeczność językowa, będąca zarazem pewną zbiorowością społeczną, posługuje się złożonym repertuarem środków językowego porozumiewania się
2. Istnieją reguły rządzące wyborem środków językowych w zależności od społecznych cech sytuacji komunikowania (ceremoniał, zwroty grzecznościowe, sytuacje formalne i nieformalne, dystanse płci, wieku i statusu społecznego)
3. Zróżnicowanie językowe, pochodne od zróżnicowania kulturowego i społecznego
Punkt zwrotny w historii językoznawstwa:
oddzielenie języka (langue) od procesu mówienia (parole) jako dwóch różnych aspektów całościowo pojętego zbioru zjawisk stanowiących ludzką mowę (langage) przez Ferdynanda de Saussure’a
· zbiór reguł porządkujących indywidualne akty mówienia
· stanowi wobec jednostki fakt zewnętrzny, niezależny od procesu mówienia
· uporządkowany system narzuconych reguł
· ma 2 podstawowe piętra konstrukcyjne: monemy – cząstki, niosące znaczenie, odnoszące się do świata zewnętrznego, fonemy najbardziej podstawowe, najmniejsze i niepodzielne cząstki wypowiedzi językowej
Mowa
· zmienna, przypadkowa
· podległa woli jednostkowej
· kulturowo uwarunkowana
J. P. Rona
proponuje odróżnić socjolingwistykę:
a) lingwistyczną – opis wewnętrznej struktury języka
b) nielingwistyczną – wzajemne wpływy języka i społeczeństwa
Podobie czyni jeden z najbardziej znanych socjolingwistów –
J. A. Fishman:
a) socjologia języka – w jej obrębie społeczeństwo traktowane jest jako kategoria obszerniejsza od języka
b) socjolingwistyka – wywodzi się z lingwistyki, podporządkowuje w opisie i wyjaśnianiu fakty społeczne zjawiskom językowym, dzieli się na:
· socjolingwistykę opisową – opis ogólnie akceptowanego sposobu użycia języka w społeczeństwie
· dynamiczna socjologia języka – badanie i wyjaśnianie zmian w zachowaniach językowych i zmian postaw wobec języka
Społeczne uwarunkowania zróżnicowań językowych
Jednostką analizy socjologicznej jest społeczność językowa (może być jedno-, jak i wielojęzyczna) – jest to grupa ludzi żyjących wspólnie na pewnym terenie i utrzymujących ścisłe stosunki, komunikujących się za pomocą różnych form językowych. W obrębie takiej społeczności może występować wiele różnych języków oraz wiele ich odmian.
Repertuar językowy
zbiór wszystkich form językowych, używanych przez członków danej społeczności językowej podczas powszechnych aktów komunikacji.
Klasyfikacja repertuarów językowych Ch. Fergusona:
a) język główny
b) język mniejszości
c) różne typy języków specjalnych, np. języki używane dla celów religijnych, języki stosowane w literaturze
W społecznościach wielojęzycznch
jeden język wyraźnie odcina się od drugiego, więc odróżnienie ich nie sprawia większego kłopotu. Przynależność do pewnej kategorii społecznej pociąga za sobą używanie określonego, odmiennego języka.
Ludzie dwujęzyczni
od wczesnego dzieciństwa posługują się dwoma różnymi językami. Najczęściej jest tak, że jednym z tych języków jednostka posługuje się w pewnych dziedzinach życia (dom, życie rodzinne), drugim zaś w odmiennych, bardziej publicznych sytuacjach (szkoła, urzędy, sprawy polityczne)
W społecznościach jednojęzycznych
wyróżnienie określonych odmian językowych może nastręczać olbrzymie trudności (sytuacja językowa w Polsce zbliża się do tego schematu). Poszczególne grupy takiej społeczności posługują się postaciami tego samego języka etnicznego, są to jednak odrębne odmiany językowe. Trzeba tu uwzględnić 2 zmienne: zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi regionami oraz klasowo-warstwowe zróżnicowanie społeczeństwa. Podział klasowy uzupełniany jest podziałem zawodowym, podziałem według wysokości zarobków, według wykształcenia.
Język standardowy
norma, typ idealny, mniej lub bardziej odbiegający od rzeczywistej sytuacji, podstawą jego kształtowania jest najczęściej określony dialekt miejski, pełni 4 podstawowe funkcje:
1) Jednoczącą: łączy różne dialekty, umożliwia identyfikację jednostki z szerszą zbiorowością
2) Separującą: przeciwstawia się innym językom narodowym, określa narodową identyczność, tworzy więzi emocjonalne
3) Prestiżową: istnienie języka standardowego świadczy o wyższej organizacji społecznej, możliwości założenia narodowego państwa
4) Funkcje ramy odniesienia: dostarcza norm będących miarą poprawności, umożliwia ocenę zarówno odmiany używanej przez siebie, jak i przez innych.
Język a interakcja społeczna
Idiolekt
· zbiór nawyków mownych pojedynczego indywiduum w danym czasie.
· Zasadniczo każdej jednostce przypisuje się jedną odmianę językową. Każdy człowiek posługuje się tym językiem, którego nauczył się we wczesnym dzieciństwie (język macierzysty). Dziecko przyjmuje język grupy, która je wychowuje. W miarę wchodzenia w życie społeczności jednostka jest poddawana wpływowi coraz to innych grup. Jednostka biorąca udział w życiu różnych środowisk, pełni w nich różne role. Uczy się, jakich form językowych należy używać w określonych sytuacjach. Zmiana roli i sytuacji może pociągać za sobą konieczność użycia innych form językowych.
Kompetencja socjolingwistyczna
idealna znajomość wszystkich reguł używania języka w zależności od sytuacji i roli społecznej. Jest to tylko pewien typ idealny, gdyż w rzeczywistości żadna jednostka nie osiągnie nigdy pełnej znajomości tych reguł ani też idealnej znajomości języka-kodu. Znajomość samego języka sama w sobie nie wystarcza, równie ważna jest znajomość reguł posługiwania się tymi terminami, wiedza o tym, co w jakiej sytuacji wolno powiedzieć, a co jest raczej nie wskazane i z jakich względów.
Etnografia mówienia
koncentruje się na sytuacjach, użyciach, wzorach i funkcjach mówienia jako czynności. Można to zagadnienie ująć, pytając: czego musi nauczyć się obcy, aby uczestniczyć efektywnie w ramach jakiejś wspólnoty językowej.
Czynniki sytuacji socjolingwistycznej: (R. Jakobson)
A. Uczestnicy: nadawca
odbiorca
B. Przekaz językowy: forma przekazu
kanał
kod
temat
C. Kontekst społeczny
Nadawca
posiada cechy stałe: pochodzenie, grupa społeczna, zawód, miejsce stałego zamieszkania, wiek, płeć i cechy zmienne: specyficzna rola w danej chwili, która wpływa na wybór innych środków językowych
Nadawca – odbiorca
ważna jest długotrwałość znajomości, stopień zażyłości, obecność innych osób jako świadków
...
socjolozka88