Existential%20analysis%20%97%20the%20search%20for%20an%20approval%20of%20life%202003.pdf

psychoterapia 2 (125) 2003

alfried Längle*

AnAlizA egzystencjAlnA — poszukiwAnie

zgody na życie

E xistEntial a nalysis — thE sEarch for an approval of lifE

existential Analysis

Frankl

fundamental existential movita-

tions, existence, and meaning

Autor prezentuje niektóre osiągnięcia analizy egzy-

stencjalnej stworzonej przez Wiktora Frankla. Jej początek

bierze się z ilozoii egzystencjalnej i batalii przeciwko

antropologicznemu i technicznemu redukcjonizmowi.

Według analizy egzystencjalnej człowiek jest skierowany

na dialog ze swoim wewnętrznym światem, a potrzeba

sensu jest jego główną siłą motywacyjną. Artykuł opisuje

praktyczne zastosowania metody: w procesie psychotera-

peutycznym dociera się do emocji, traktowanych tu jako

centrum doświadczenia. W toku terapii pacjent, analizując

swe postawy wobec życia i dokonywane rozstrzygnięcia,

staje się zdolny do kierowania się w swym życiu treściami,

celami i wartościami naprawdę dla niego ważnymi.

summary: this paper presents some modern developments of existential analysis

– a main school within the range of existential-phenomenological psychotherapies

founded by Viktor Frankl. its history starts with existential philosophy and the battle

against anthropological and technical reductionism. it follows an outline of the exi-

stential-analytical anthropology with a picture of the forces operating in the individual.

this concept describes the human being as being basically directed towards a dialogical

exchange with his or her outer and inner world.

existential analysis has been further developed in the last 15 years mainly by an

enlargement of its theory of motivation. Frankl has seen the “will to meaning” as the

central motivational power in the person. three more motivational forces have been

found phenomenologically to be in vigour preceding the search for meaning: 1. to

overcome in the world with its facts; 2. to relate with one’s own life by experiencing its

quality and feelings; 3. to ind one’s own self with identity and authenticity. Together

with the search for meaning they form the four fundamental existential motivations

* Dr Alfried Längle jest austriackim psychiatrą i psychologiem, założycielem i przewodniczącym

International Society for Logotherapy and Existential Analysis. Od wielu lat regularnie prowadzi

wykłady na uniwersytetach w Wiedniu, Innsbrucku, Grazu, a od 2000 roku w Moskwie i Buenos

Aires. Stworzył system szkolenia w egzystencjalno-analitycznej psychoterapii, który jest obecnie

uznawany przez instytucje państwowe w Austrii, Szwajcarii, Czechach i Rumunii. W 2000 roku

otrzymał honorowy doktorat Wydziału Medycznego Uniwersytetu w Temesvar. Dr Längle napisał

ponad 100 prac naukowych, w tym 10 książek. Warto podkreślić jego wieloletnią współpracę z

twórcą logoterapii, Viktorem Franklem, oraz sformułowanie przez dr. Längle własnych oryginalnych

koncepcji psychoterapeutycznych.

alfried Längle

and give a new understanding of both the existence and the background for psy-

chopathology.

the connection between a dynamic anthropological concept and a theory of

psychopathology has been found to be of great importance for the psychotherapeutic

practice. psychodynamic reactions as well as cognitive and social behaviour can be

treated by this new approach. its practical application and evaluation is discussed

as well as its training procedure.

„Kto znalazł w życiu „dlaczego”, zniesie prawie każde „jak”

( F. Nietzsche w trawestacji Wiktora Frankla )

wprowadzenie

Analiza egzystencjalna (i jej część — logoterapia) jest metodą psychoterapeutyczną,

realizowaną poprzez werbalnie indukowane procesy. Opierając się na jej metodyce i

leżącym u jej podstaw obrazie człowieka, można ją zdeiniować jako fenomenologiczno-

personalną psychoterapię, której celem jest pomaganie jednostce w osiągnięciu (duchowo

i emocjonalnie) wolnego przeżywania, dokonywania autentycznych wyborów i samo-

dzielnego, odpowiedzialnego podejścia do własnego życia i świata. Jako taka znajduje

zastosowanie w psychosocjalnych, psychosomatycznych i psychicznie uwarunkowanych

zaburzeniach przeżywania i zachowania.

W centrum analizy egzystencjalnej znajduje się pojęcie „egzystencji”. Oznacza ono

sensowne, w wolności i odpowiedzialności ukształtowane życie w łączności ze światem,

z którym pozostaje we wzajemnych relacjach.

Celem analizy egzystencjalnej jest uwolnienie pacjenta od wpływających na jego życie

i zachowanie iksacji, zafałszowań, jednostronności i traum. W procesie psychoterapeu-

tycznym na drodze analizy fenomenologicznej dociera się do emocji, traktowanych tu jako

centrum doświadczenia. Terapia bazując na biograicznym i empatycznym uczestnictwie

terapeuty, przyczynia się do zrozumienia i lepszego dostępu pacjenta do emocji. W jej

toku pacjent, analizując swe postawy wobec życia i dokonywane rozstrzygnięcia, staje się

stopniowo zdolny do kierowania się w swym życiu treściami, celami i wartościami, które

są dla niego autentycznie ważne.

Tło historyczne

Analiza egzystencjalna, i jej część — logoterapia, została stworzona na przełomie dwu-

dziestych i trzydziestych lat przez wiedeńskiego neurologa i psychiatrę Viktora Frankla

(1905–1997) [1, 2] i była tak zwaną trzecią wiedeńską szkołą psychoterapii [3, 4]. Wczes-

ne zainteresowania Frankla psychoanalizą doprowadziły do bezpośredniego kontaktu z

Zygmuntem Freudem, swe psychoterapeutyczne wykształcenie zdobywał jednak w szkole

Alfreda Adlera, twórcy tzw. indywidualnej psychologii. Tam też odnalazł swoich właści-

wych nauczycieli, Oswalda Schwarza i Rudolfa Allersa. Pod ich wpływem sformułował

swój podstawowy cel, który miał mu następnie towarzyszyć przez całe lata działalności

psychoterapeutycznej, a mianowicie zwalczanie psychologizmu w psychoterapii.

W centrum zainteresowań Frankla stało to, co określał jako „specyicznie ludzkie”:

duchowość człowieka, która wyraża się szczególnie w poszukiwaniu sensu. Duchowość

Analiza egzystencjalna

ta nie powinna paść oiarą psychologicznego redukcjonizmu. Tak myśląc, Frankl szybko

popadł w konlikt z Alfredem Adlerem, który wykluczył go ze związku w 1927 r., po

odejściu Schwarza i Allersa [5, 6]. W rezultacie Frankl tym gorliwiej zajął się ilozoią

egzystencjalną i fenomenologią Maksa Schelera. Krótko przed deportacją do obozu kon-

centracyjnego, na przełomie lat 1941/42 napisał pracę, kładącą podwaliny pod analizę

egzystencjalną i logoterapię, która, niestety, zaginęła.

Frankl spędził w obozie dwa i pół roku i stracił w tym czasie niemal całą rodzinę. W

przetrwaniu tego ciężkiego czasu pomogły mu trzy „treści życia”: duchowy stosunek do

rodziny, powiązany z nadzieją na powtórne spotkanie; bezwarunkowa chęć powtórnego

napisania i pozostawienia dla potomności utraconej pracy o logoterapii oraz głęboka

religijność. W powstałym już po wojnie dokumencie Frankl, odwołując się do własnych

obozowych przeżyć, opisuje duchowe przemiany, które zachodziły w ludziach w warunkach

obozu koncentracyjnego. Podkreśla siłę, jaką dać może człowiekowi nawet w najtrudniej-

szych sytuacjach życiowych sens, rozumiany jako duchowa orientacja, i treść życia [7].

Rozwój logoterapii Frankl traktował początkowo jako dopełnienie psychoterapii lat

trzydziestych, a nie jako samodzielną metodę. Logoterapia — sądził wówczas — powinna

była znaleźć zastosowanie w każdej psychoterapii pełniąc funkcję — niejako — korekty

psychologizmu [5]. Koncentrował się więc na rozwijaniu antropologii psychoterapeutycznej

i zajmował przede wszystkim ludzkim cierpieniem wynikającym z utraty sensu życia. W

latach dwudziestych Frankl opracował technikę intencji paradoksalnej , którą zastosował w

leczeniu zaburzeń lękowych. Technika ta stała się wkrótce potem znana na całym świecie.

Poza tym logoterapia, stosowana początkowo prawie wyłącznie przez psychiatrów i z tego

względu korzystająca z ich doświadczeń, przyczyniła się do usystematyzowania wiedzy

psychiatrycznej i nadania jej — dzięki egzystencjalnej antropologii — specyicznego

piętna [2, 8, 9]. Równocześnie Frankl rozwinął żywą działalność popularyzatorską, był

zapraszany na gościnne wykłady do ponad 200 uniwersytetów na wszystkich kontynentach

i został uhonorowany 28 tytułami doktora honoris causa .

W ciągu ostatnich 15 lat Towarzystwo Logoterapii i Analizy Egzystencjalnej w

Wiedniu (Gesellschaft für Logotherapie und Existenzanalyse, GLE) rozwinęło analizę

egzystencjalną, przede wszystkim pod względem metodologicznym, tak że dziś może

być ona traktowana jako samodzielny kierunek psychoterapii. Ów proces przechodzenia

od „logoterapii jako dopełnienia konwencjonalnej psychoterapii” w stronę samodzielnej

metody psychoterapeutycznej streścić można w stwierdzeniu: psychoterapią można nazwać

tylko metodę „analizy egzystencjalnej” [10, 11].

cel analizy egzystencjalnej

Egzystencja, jako termin fachowy, określa naprawdę spełnione, „pełne” życie. W ana-

lizie egzystencjalnej człowiek nie jest człowiekiem „pełnym” sam z siebie. „Człowiekiem

w pełni jest człowiek w zasadzie tylko wtedy, gdy się czemuś oddaje, gdy poświęca się

cały innej osobie” [12, s. 160]. To odróżnia obraz człowieka w analizie egzystencjalnej

od wszystkich innych psychoterapeutycznych wizji człowieka, które zaniedbują jego

egzystencjalny wymiar.

Ze specyicznego rozumienia egzystencjalnej rzeczywistości człowieka wynika prak-

tyczne zadanie analizy egzystencjalnej: jest ona „analizą” — lepiej „rozjaśnieniem, wyjaś-

alfried Längle

nieniem” — sytuacji życiowych jako ważnych i wartościowych możliwości. Realizację tych

możliwości nazywa się „egzystencją”. Celem analizy egzystencjalnej jest pomoc człowie-

kowi w znalezieniu wewnętrznej zgody na życie („airmacja życia”). Teoretyczne wywody

Frankla zostały w jego własnej biograii poddane w tragiczny sposób próbie, podczas pobytu

w obozie koncentracyjnym, gdzie wielokrotnie cudem tylko unikał śmierci [7].

obraz człowieka

Człowiek jako całość jest określony jako punkt skrzyżowania trzech różnych rodzajów

bytu. Człowiek jest cielesny, psychiczny i duchowy zarazem:

Duch (osoba)

Psychika (popędy, cechy

osobowości, nastroje)

Ciało

Człowiek

rys.1 człowiek istnieje w trzech wymiarach, tworzących nierozerwalną całość,

ale przedstawiających różne formy bytu: ciało, psychika i duchowość

Te trzy wymiary tworzą między sobą specyiczne zależności, tak że nie można po-

wiedzieć, że człowiek jest ich sumą. Człowiek jest jednością, całością, wewnątrz której

„wzajemnie układają się” ciało, psychika i duch [13, s. 176]. Poza tym, każdy z trzech

wymiarów podlega własnej dynamice, która wyraża się w specyicznym dla niego napięciu

motywacyjnym.

gra sił w człowieku

Oparcie/wartość/sprawiedliwość/sens

(odpowiada to czterem podstawowym motywom egzystencjalnym)

Przyjemność

Potrzeby cielesne

rys. 2 dynamika człowieka w różnych obszarach — model ukazujący możliwe

przeciwstawne dążenia, mogące prowadzić do napięć i konliktów motywacyjnych

Analiza egzystencjalna

Jako istota izyczna człowiek dąży do zachowania zdrowia, co jest regulowane poprzez

potrzeby biologiczne (np. sen, jedzenie, picie, seksualność, ruch).

Jako istocie psychicznej człowiekowi są potrzebne do życia siły witalne i dobre samo-

poczucie we własnym ciele. Dąży on do przyjemnych uczuć i wolności od napięć, zgodnie

ze swoimi osobowościowymi skłonnościami. Pomyślny wynik tych dążeń jest przeżywany

jako przyjemność, porażka — jako nieprzyjemność, napięcie, frustracja.

Jako istota duchowa człowiek szuka w życiu sensu i wartości, oparcia, wiary, miłości,

sprawiedliwości, wolności, odpowiedzialności itd.

Ważne w tej antropologii jest to, że człowiek pojmuje sam siebie jako „sternika na

łodzi psychoizyczności”, z którą jest nierozerwalnie związany. Inaczej mówiąc: osobowo-

egzystencjalny wymiar człowieka ma zdolność do ścierania się z tym, co w nim cielesno-

duchowe. Oznacza to, że człowiek może zachować wobec siebie dystans („samodystan-

sowanie się”) [13, s. 234 i nast.]. Dzięki temu może rozporządzać sobą i ustosunkowywać

się względem siebie .

Ta „wewnętrzna otwartość” człowieka w stosunku do samego siebie jest jedną stroną

tego, co specyicznie ludzkie. Drugą, jest „otwarcie na świat” (Scheler). Człowiek doświad-

cza w świecie wartości i je rozpoznaje. Doświadcza sensu sytuacji, w jakich się znajduje

i może się mu poświęcić. Tym samym przekracza samego siebie, tzn. swe zamknięcie w

wewnętrznym świecie potrzeb, popędów i napięć (Frankl [12, s. 160] mówi o „samotrans-

cendencji”), staje się otwarty na prowadzenie dialogu ze światem [14, s. 10 i nast.].

antropologiczne podłoże psychopatologii

Wzajemne relacje pomiędzy antropologicznymi wymiarami pociągają za sobą praktycz-

ne implikacje. Otóż, ponieważ dymensje te różnią się między sobą, nie można żadnej z nich

redukować do pozostałych. Każdy z wymiarów rozwija własną, wewnętrzną dynamikę

niezależnie od pozostałych. Coś, co na płaszczyźnie psychicznej jest przyjemne i wesołe,

nie jest automatycznie na płaszczyźnie duchowej „sensowne, właściwe i dobre”.

sensowne/słuszne/dobre

x (b)

przyjemne

nieprzyjemne

x (a)

bezsensowne/błędne/złe

rys. 3 Przeżywania psychiczne i osobowe (duchowe) tworzą różne wymiary. ich zawartości

nie mogą się przez to wymieszać — to, co jest przyjemne, nie musi być właściwe (a);

to, co sensowne, nie zawsze musi być przyjemne (b) (wg Frankla [w: 16])

Psychiczne i duchowe przeżycia znajdują się w różnych wymiarach. Zatem ich treści

nie mogą być ze sobą mylone: to, co jest przyjemne, nie musi być właściwe (a); to, co

sensowne, nie zawsze musi być przyjemne (b) (wg Frankla [w: 16]).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: