Florian Znaniecki Biografia.doc

Iwona Kamińska, I rok, Pedagogika-Doradztwo zawodowe i personalne (niestacjonarne)

Florian Znaniecki ( 1882 – 1958 )

Florian Znaniecki urodził się 15 stycznia 1882r. w Świątnikach koło Włocławka (pod zaborem pruskim). Jego rodzicami byli Leon i Amelia z domu Holz. Ojciec pełnił funkcję administratora majątku ziemskiego. Florian miał dwie siostry: Jadwigę i Amelię (obydwie zmarły w niewielkich odstępach czasowych po śmierci Floriana). Rodzeństwo pobierało nauki u guwernantów w domu rodzinnym. Znaniecki władał kilkoma językami: francuskim, niemieckim, rosyjskim, łaciną i greką, natomiast znajomość angielskiego, włoskiego i hiszpańskiego posiadł drogą  samokształcenia. ” Sam nauczyłem się angielskiego mając szesnaście lat gdyż, chciałem czytać w oryginale Szekspira i Byrona”[1]

Pochłonięty literaturą piękną oraz działalnością konspiracyjną w kółkach samokształceniowych powtarzał rok nauki, a maturę zdawał eksternistycznie w jednym z częstochowskich gimnazjów, a jej wyniki były wręcz przeciętne. W tym czasie, Znaniecki pisał wiersze, a jego twórczość została nawet wyróżniona przez fakt zakwalifikowania jego utworu: " Do Prometeusza " do antologii poezji polskiej. Drugą pasją była działalność społeczna w konspiracyjnych zespołach samokształceniowych, pozwoliła Florianowi Znanieckiemu na rozwój w dziedzinie filozofii i historii. Następnie młody Florian zapisał się w carskim uniwersytecie warszawskim na filozofię - jednak za udział w proteście przeciwko ograniczaniu swobód akademickich, został wydalony ze szkoły już w pierwszym  semestrze nauki.

W tamtym okresie, idąc tropem wielu Polaków postanowił wyemigrować z kraju.

Prawdopodobnie w 1904 r. Znaniecki przybył do Szwajcarii. Zawiązał z przyjacielem spółkę usługowo – artystyczną. Niestety musiał upozorować utonięcie w jeziorze i wyjechać do Francji gdyż zakochał się w żonie wspólnika i chciał uniknąć problemów. We Francji zaciągnął się do Legii Cudzoziemskiej ale doznał kontuzji nogi i musiał zrezygnować ze służby. W Paryżu objął stanowisko sekretarza Stowarzyszenia Artystów Rosyjskich.

Od roku 1905 r. Florian Znaniecki przebywał w Szwajcarii, gdzie kontynuował studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Genewskiego. Następnie przeniósł się na Uniwersytet w Zurychu i jednocześnie podjął pracę bibliotekarza w Muzeum Narodowym Polskim. Był to bardzo ważny czas w jego życiu, ponieważ praca ta łączyła się z prowadzeniem studiów nad emigracją i oznaczała jego pierwszą działalność zawodową. W tym czasie zawarł też związek z Emilią Szwejkowską. Krótko po ślubie zaszła ona w ciążę, a małżonkowie uzgodnili, że do czasu narodzin dziecka Emilia pojedzie do Smoleńska - do domu swoich rodziców i spędzi tam również okres niemowlęctwa potomka. Uwolniony od obowiązków rodzinnych Florian Znaniecki mógł się zająć wyłącznie nauką.

Właśnie w tym okresie nastąpiło zainteresowanie socjologią. Pod kierunkiem profesora Rauh'a, do którego uczęszczał na zajęcia zaczął pisać dysertację doktorską, której pisanie musiał przerwać z powodu śmierci swojego promotora. Znaniecki zdecydował wtedy o powrocie do kraju i kontynuowaniu dysertacji doktorskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1910 r. uzyskał tam tytuł doktora.

Wkrótce po promocji doktorskiej udał się do Warszawy, a jego ambicje kierowały się głównie w kierunku osiągnięcia pozycji naukowej w środowisku filozoficznym. Zapisał się do Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, gdzie wygłaszał odczyty . Dla Znanieckiego był to okres intensywnych badań i studiów filozoficznych, w tym okresie napisał m.in.: - " Etykę filozoficzną i naukę o wartościach moralnych " : wypowiedział się w tej rozprawie na temat uznania faktu moralnego jako wartości.

Twórczość naukowa Floriana Znanieckiego spotkała się z życzliwym przyjęciem i powszechną aprobatą w środowisku naukowym i w środowisku warszawskiej inteligencji.

Od 1910 prowadził w Warszawie biuro Towarzystwa Opieki nad Uchodźcami[2]-była to organizacja, która udzielała wszelkich porad i pomocy dla osób decydujących się na emigracje. W tym okresie zebrał ogromne ilości materiałów dotyczące migracji polskiej, był także inicjatorem badań polegających na wykorzystywaniu danych statystycznych i personalnych w pracach (ankiety, wywiady dziennikarskie, nawiązywanie kontaktów ciekawymi ludźmi, korzystanie z życiorysów i ankiet ) oraz redagował „Wychodźcę Polskiego”, intensywnie uprawiając zarazem filozofię.

W roku 1913 Florian Znaniecki spotkał po praz pierwszy Williama L. Thomasa, który przybył do Polski w celu zgromadzenia dokumentów o warunkach życia polskiej ludności wiejskiej i przyczynach jej emigrowania do Ameryki. Rezulatem ich spotkań i dyskusji było zaproszenie Znanieckiego do Chicago, gdzie Thomas prowadził działalność naukową. W lipcu 1914 r. Florian Znaniecki wraz z żona opuścili kraj, na parę dni przed wybuchem pierwszej wojny światowej.

Współpraca z amerykańskim socjologiem i pobyt w Ameryce wywarła duży wpływ na dalszą karierę naukową i historię życia Znanieckiego. Początkowo miał być tylko asystentem Thomasa odpowiedzialnym za dostarczenie materiałów do pracy i pomoc w ich tłumaczeniu, ale po napisaniu ponad 200 - stronnicowego wprowadzenia historyczno­etnograficznego na temat kultury polskich chłopów i ich organizacji społecznej oraz napisaniu specjalnego wstępu metodologicznego prezentującego założenia i koncepcje badawczo­-naukowe przyszłego dzieła zwanego " Notą metodologiczną ", Znaniecki stał się równoprawnym współautorem " Chłopa polskiego " i przede wszystkim twórcą metody autobiograficznej.

Również w życiu osobistym nastąpiły w tym czasie zasadnicze zmiany. Znaniecki, który na krótko po przyjeździe do Ameryki owdowiał, zawarł ponownie związek małżeński z Eillen Markley. Kobieta stała się wsparciem w prowadzeniu badań naukowych.

Po sześcioletnim pobycie w Ameryce, Znaniecki wrócił do Polski i objął Katedrę Filozofii na nowo powstałym Uniwersytecie Poznańskim, którą już w nowym roku akademickim przemianował na Katedrę Socjologii i Filozofii Kultury. Okres "poznański", trwający do wybuchu drugiej wojny światowej, był najobfitszym twórczo etapem życia uczonego.

Wybuch wojny w 1939 r. przeszkodził Znanieckiemu w ukończeniu przygotowanej do druku " Historii socjologii ", Pomimo tego, że lipiec i sierpień spędził w Ameryce zdecydował się na powrót do Polski bez względu na niebezpieczeństwa związane z sytuacją w kraju. Do Polski już nie dojechał. Powrócił po pewnym czasie do Nowego Jorku i pozostał tam już do końca życia. Eillen, która wraz z córka znajdowała się w chwili wybuchu wojny w Polsce po wielu perypetiach (m.in. pobyt w obozie ewakuacyjnym w Poznaniu) w roku 1940 spotkała się z mężem w Stanach Zjednoczonych.

W latach 1940-1950 był profesorem University of Illions w Urbana a w 1943roku został przewodniczącym Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. Zmarł 23 marca 1958 roku w Urbana (stan Illinois).

Dorobek naukowy

Twórca polskiej socjologii akademickiej, większość życia zawodowego spędził w USA. Do klasyki światowej socjologii empirycznej weszło pięciotomowe dzieło napisane wspólnie z W.I.Thomasem pod tytułem Chłop polski w Europie i w Ameryce (1918-1920).

Już we wczesnych pracach filozoficznych Znaniecki zarysował punkt widzenia, który nazwał „kulturalizmem”: socjologia jest nauką o kulturze, swoistej domenie świata odrębnej od przyrody, ale także od świadomości jednostkowych. Istotą kultury są zobiektyzowane wartości, czyli typowo wybierane przez ludzi działających  o obdarzane pozytywnymi ocenami obiekty  ich  czynności i postaw. W społeczeństwie wszelkie fenomeny są związane z czyimiś działaniami, istnieją w czyichś doświadczeniach, stanowią dla kogoś wartość. Dlatego ich badanie musi uwzględniać perspektywę czynnych w społeczeństwie ludzi. Określał to jako niezbędny „współczynnik humanistyczny” wszelkiej analizy społecznej. Badaniu ze współczynnikiem humanistycznym sprzyja szczególna procedura: analiza i interpretacja tzw. dokumentów osobistych, czyli zapisów dokonywanych spontanicznie przez działające jednostki. Są to przede wszystkim listy i pamiętniki. Na takich materiałach Thomas i Znaniecki oparli swoją analizę polskiej emigracji zarobkowej w USA. [3]

Według Znanieckiego przedmiotem socjologii są układy społeczne, które składają się z wartości. Człowiek jest podstawowym elementem każdego układu. Inne elementy , które wchodzą do jednego układu to wartości wtórne.

Wyodrębnił on cztery układy zamknięte:

·         czyny społeczne- najprostsze układy społeczne, takie jak prośba czy powitanie. W każdym czynie można wyodrębnić następujące elementy: osoba, narzędzie, przedmiot, metoda, wynik.

·         stosunki społeczne - aby zaistniały, potrzebne są przynajmniej dwie osoby i platforma stosunku. Platforma to np. obowiązki bądź przywileje.

·         grupy społeczne- czyli każde zmieszanie ludzi, które w świadomości tych ludzi stanowi odrębną całość, czyli pewien układ odosobniony.

·         osobowości społeczne- kształtujące się pod wpływem kręgu społecznego.

Znaniecki określił następujące typy osobowości:[4]

·         człowiek zabawy – kształtuje się pod wpływem kręgu ludzi, którzy mają dużo czasu. Praca dla nich to zabawa. Najważniejsze jest przestrzeganie zasad gry.

·         człowiek pracy – kształtował się wśród ludzi zajmujących się pracą fizyczna.

·         człowiek dobrze wychowany – kształtował się wśród inteligencji.

·         człowiek zboczeniec (dewiant) – czyli taki, który się wyróżnia od innych, niekoniecznie na minus, może to być także geniusz czy artysta. Do tej grupy właśnie Znaniecki zaliczył marszałka Piłsudzkiego narażając się jego zwolennikom.

Florian Znaniecki opublikował w Polsce następujące dzieła :

·         „Zagadnienie wartości w filozofii” (Warszawa 1910)

·         „Humanizm i poznanie” (Warszawa 1912)

·         „Upadek cywilizacji zachodniej”, Szkic z pogranicza filozofii kultury i socjologii, (Poznań 1921)

·         „Wstęp do socjologii”, (Poznań 1922)

·         „Socjologia wychowania”, (Tom I Warszawa 1928, Tom II Warszawa 1930)

·         „Miasto w świadomości jego obywateli”, (Poznań 1932)

·         „Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości”, (Lwów-Warszawa 1934)

·         „Nauki o kulturze”, (Cultural Sciences. Their Origin Development, wyd. polskie Warszawa 1971)

·         „Chłop polski w Europie i Ameryce”, (The Polish Peasant in Europe and America, wyd. polskie  Warszawa 1976)

·         „Społeczne role uczonych. Pisma wybrane”, (The Social Role of the Man of Knowledge, wyd. polskie Warszawa 1984)

·         „Pisma filozoficzne” (Tom I Warszawa 1987, Tom II Warszawa 1991)

·         „Współczesne narody”, (Modern Nationalities, wyd. polskie Warszawa 1990)

·         „Rzeczywistość kulturowa”, (Cultural Reality, wyd. polskie Warszawa 1990)

·         „Społeczna rola studenta uniwersytetu” (The Social Role of the University Student, wyd. polskie Poznań 1997)

Dziedziną szczególnych zainteresowań Znanieckiego była socjologia nauki. Przeprowadził m.in. wnikliwe rozróżnienia wielu ról pełnionych przez uczonych: odkrywcy prawdy, czyli eksploratora, systematyka, przyczynkowa, bojownika prawdy, eklektyka i historyka wiedzy, krzewiciela wiedzy, badacza-teoretyka. Dokonał także analizy rozmaitych form, jakie w historii i obecnie  przybierały szkoły naukowe, swoiste dla nauki zbiorowości skupione wokół wybitnego uczonego lub kontynuujące jego dziedzictwo. W socjologii polskiej taką szkołę naukową o znacznej trwałości zainspirował sam Znaniecki.[5]

Florian Znaniecki był niewątpliwie człowiekiem nietuzinkowym, który wniósł wiele zarówno w dziedzinie socjologii jak i filozofii. Jest też niewątpliwie najbardziej znanym i budzącym zainteresowanie polskim socjologiem.

Źródła

1.      Dulczewski Zygmunt, Florian Znaniecki życie i dzieło, Poznań 1984

2.      Szacki Jerzy, Historia myśli socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002

3.      Szacki Jerzy, Znaniecki , Warszawa 1986

4. Sztompka Piotr, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Warszawa 2003

5.      Znaniecki Florian, Chłop polski w Europie i Ameryce,  Warszawa 1976

6.      Znaniecki Florian,  Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości , Warszawa 1974

7.      Socjologia. Przewodnik encyklopedyczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008

8.      Słownik socjologiczny, Wydawnictwo Graffiti BC, Toruń 2004