2
Uprawa boczniaka
Przygotowanie podłoża ze słomy do uprawy boczniaka
W towarowej uprawie boczniaka stosuje się podłoża ze słomy pszennej i żytniej, a także niekiedy słomę kukurydzianą i jęczmienną, oraz ich mieszaniny. Proces przygotowania podłoża polega na rozdrobnieniu słomy, a następnie nawilżeniu jej i obróbce termicznej. W większości publikacji podkreśla się, że proces przygotowania podłoża decyduje o udaniu się uprawy i uzyskaniu zadawalających plonów.
Większość technologii przygotowania podłoża uwzględnia cięcie słomy na sieczkę na kawałki o długości od 0,5 do 5 cm, rzadko stosuje się słomę długą od 10 do 20 cm. Niekiedy słoma oprócz cięcia jest dodatkowo rozszarpywana. Rozdrobnienie materiału wpływa na jego stopień upakowania w workach bądź kontenerach a także na zdolność pochłaniania wody. Słoma dłuższa ( 2 do 5 cm) wymaga najczęściej ubicia przy zastosowaniu specjalnych maszyn w stosunku objętości początkowej do objętości wyjściowej jak 2: 1, 3: 1, a nawet 4: 1. Drobno pocięta i rozszarpana słoma praktycznie nie wymaga stosowania pras, a wystarcza na ręczne jej ubicie po całkowitym napełnieniu worka. Dobre upakowanie słomy w pojemnikach uzyskane drogą ubijania bądź silnego rozdrobnienia słomy wpływa na ograniczenie wolnych przestrzeni i zmniejszenie ilości wolnego powietrza wewnątrz podłoża. Wpływa to na polepszenie zdolności przenikania ciepła z wnętrza pojemnika ku jego powierzchni podczas wzrostu grzybni. Dzięki lepszemu odprowadzeniu ciepła zmniejsza się ryzyko przegrzania środkowej części podłoża i powstania tzw. martwego rdzenia.
Nawilżenie rozrobnionej słomy przed obróbką termiczną może odbywać się kilkoma sposobami.
Jednym z nich jest umieszczenie słomy w basenie i zalanie jej wodą na okres 12 - 48 godzin.
Nawilżenie słomy można prowadzić także na pryzmie przez okres kilku dni, podlewając przez sitko z drobnymi otworami lub wykorzystując deszczownię. Ważne jest, aby słoma w trakcie nawilżania zagrzewała się, dlatego trzeba ją przemieszczać. Nie zaleca się, aby nawilżanie trwało dłużej niż dwa dni.
Modyfikacją omawianej metody jest nawilżanie słomy podczas wypełniania komory pasteryzacyjnej, w której zostaje ona poddana obróbce termicznej. Komorę napełnia się sieczką jednocześnie nawilżając ją przy użyciu zraszaczy, sitka lub dysz mgławicowych. Zraszacze lub dysze podające wodę można umieścić u wylotu dmuchawy podającej sieczkę do komory pasteryzacyjnej. Znacznie szybsze i bardziej równomierne nawilżenie słomy można uzyskać przy zastosowaniu wody o temperaturze 50 - 90 oC. Jeżeli w urządzaniu ( np. bęben dużej betoniarki, kocioł obrotowy) do pasteryzacji jest możliwość ciągłego mieszania słomy, to proces nawilżania ulega znacznemu skróceniu, a zużycie wody jest mniejsze. W omawianych metodach nawilżania należy liczyć się zawsze z mniejszym lub większym nadmiarem wody, którego słoma nie zdoła wchłonąć. Słoma po nawilżeniu powinna mieć wilgotność ok. 70 %. Podgrzewanie wody do nawilżenia lub stosowanie mieszania ogranicza ilość zużywanej wody.
Trzeba zwrócić uwagę, że podczas nawilżania słomy może dochodzić do wypłukiwania niektórych substancji stanowiących źródło pokarmu dla boczniaka. Największe straty stwierdzono przy zalewaniu słomy w basenie. Przy nawilżaniu polewowym im większa ilość wody zużytej do nawilżenia a nie wchłoniętej przez słomę tym większe straty w w/w substancji. Według niektórych źródeł wypłukanie prostych związków i cukrów sprzyja uzyskiwaniu podłoża selektywnego, ponieważ nie mogą z nich korzystać konkurenci boczniaka, m.in. Trichoderma sp., Penicilium sp., itp.
Termiczne traktowanie podłoża po jego nawilżeniu ma na celu wyeliminowanie szkodliwych mikroorganizmów i szkodników, muchówki, nicieni, roztoczy. Najczęściej stosowaną metodą jest pasteryzacja, która umożliwia rozwój promieniowców i bakterii termofilnych i jednocześnie niszczy czynniki chorobotwórcze i szkodniki. Promieniowce i bakterie termofilne produkują szereg substancji i antybiotyków, które stanowią naturalną barierę ochronną przed konkurentami boczniaka. Pasteryzację przeprowadza się w komorze termicznie izolowanej o niskim współczynniku przenikania ciepła przez ściany i strop ( k równe lub mniejsze od 0,3). Pasteryzacja polega na utrzymywaniu odpowiedniej temperatury przy pomocy pary wodnej niskociśnieniowej i dopuszczaniu świeżego powietrza w celu uzyskania optymalnych warunków rozwoju dla promieniowców i bakterii termofilnych. Uzyskane drogą pasteryzacji podłoże jest selektywne, co sprzyja rozrostowi grzybni boczniaka. Ochronne działanie mikroorganizmów termofilnych rozciąga się na okres około 2 tygodni tj. na okres, w jakim grzybnia boczniaka w warunkach optymalnych przerasta podłoże. Warunki opóźniające wzrost grzybni mogą umożliwić porażenie podłoża przez konkurentów boczniaka.
Obecnie w produkcji boczniaka stosuje się kilka metod pasteryzacjo podłoża.
Krótka pasteryzacja -
Po nawilżeniu słomy do komory pasteryzacyjnej wpuszcza się parę aż do uzyskania temperatury podłoża 60 oC. Aby umożliwić równomierny rozkład temperatur w całej masie podłoża powietrze wewnątrz komory musi być mieszane tj. tłoczone od spodu pod podłoże, a zbierane nad podłożem. Recyrkulacja powietrza wewnątrz komory powinna wynosić około 200 m3 powietrza na 1 t podłoża w ciągu godziny. W tym czasie temperaturę obniżamy i utrzymujemy na poziomie 52 - 54 oC. Po 12 - 18 godzinach zaczynamy stopniowe schładzanie podłoża przez intensywne dopuszczanie świeżego powietrza. Pasteryzacja kończy się w momencie uzyskania temperatury podłoża 25 - 30 oC. Cały proces trwa 18 do 24 godzin.
Pasteryzacja tradycyjna -
Pierwsza faza pasteryzacji jest podobna do procesu krótkiej pasteryzacji. Po uzyskaniu temperatury 60 oC utrzymuje się ją krótko przez 6 - 8 godzin, a następnie obniża się temperaturę do 46 - 52 oC. Temperaturę tą utrzymuje się przez 48-72 godzin. W czasie trwania pasteryzacji podobnie jak w przypadku poprzednim należy zapewnić recyrkulację powietrza świeżego.
Pewną modyfikacją tej metody pasteryzacji jest stosowanie wyższej temperatury w początkowej fazie tj. 70 - 75 oC. Następna faza jest podobna jak w pasteryzacji tradycyjnej.
Omawiane wyżej metody wymagają recyrkulacji i dostarczania świeżego powietrza w czasie przebiegu pasteryzacji. W metodach recyrkulacji stosuje się duże ilości schładzanego powietrza do schładzania podłoża do pasteryzacji. W związku z tym powietrze dopuszczane do komory pasteryzacyjnej musi być filtrowane. W innym przypadku może dojść do wtórnego zakażenia podłoża przez grzyby i bakteria konkurencyjne, których zarodniki występują w otoczeniu komory pasteryzacyjnej.
Metoda uproszczona - energooszczędna
Suchą słomę pociętą na drobną sieczkę umieszcza się w dobrze izolowanym pomieszczeniu i wpuszcza parę wodną do momentu uzyskania temperatury 95 - 100 oC w całej masie podłoża. Temperaturę taką utrzymuje się przez okres 75 - 90 minut. Następnie sieczkę nawilża się czystą wodą. Nawilżanie sieczki powoduje jej jednoczesne ochładzanie do temperatury umożliwiającej szczepienie grzybnią. Słoma przygotowana tą metodą gorzej chłonie wodę niż przy nawilżaniu przed pasteryzacją tradycyjn
ą. W związku z tym jednostki uprawowe ( worki) mają niższą wagę. Przy metodzie tej trzeba zwrócić szczególną uwagę na warunki higieniczne oraz na dobrą jakość i czystość słomy. W gorszych warunkach higienicznych konieczny jest dodatek benomylu ( Benlate, Fundazol ) do wody w stężeniu 100 do 300 ppm. Stosowanie fungicydu chroni podłoże przed zajęciem przez grzyby konkurencyjne. W metodzie tej ilość grzybni nie powinna być mniejsza niż 3 % masy podłoża.
W pozostałych metodach przygotowania podłoża ilość użytej grzybni może wahać się od 1,5 do 5 % masy podłoża. Stosowane większej ilości grzybni ( np. 5 %) umożliwia szybki wzrost boczniaka i chroni przed infekcjami obcymi grzybami.
Inkubacja - przerastanie podłoża przez grzybnię
Grzybnia boczniaka rozwija się w temperaturze 25 - 27 oC. W wyższej lub niższej temperaturze tempo wzrostu maleje i czas przerastania podłoża ulega wydłużeniu. W temperaturze 30 oC następuje zahamowanie wzrostu, a przy temperaturze 35 oC grzybnia boczniaka obumiera. Okresowy wzrost temperatury do 30 oC nie jest niebezpieczny pod warunkiem, że jesteśmy w stanie obniżyć temperaturę podłoża w ciągu kilku godzin do optymalnej. Dłużej utrzymująca się temperatura ponad 30 oC w podłożu powoduje obumieranie grzybni wewnątrz worka. W centralnej jego części tworzy się jądro częstokroć zasiedlane przez grzyby - 18 z rodzaju Penicilium sp., Trichodermę sp. lub inne ( tzw. zielone pleśnie ). Przyczynia się to do znacznego obniżania plonu. Niskie temperatury opóźniają przerastanie podłoża, przez co staje się ono podatne na zakażenie grzybami pleśniowymi.
Grzybnia boczniaka podczas wzrostu wydziela znaczne ilości ciepła. Różnica między temperaturą wewnątrz worka z podłożem a temperaturą powietrza może dochodzić do 7 - 8 oC a w skrajnych przypadkach nawet kilkanaście stopni C. Największy wzrost temperatury wewnątrz podłoża obserwuje się najczęściej w pierwszym tygodniu inkubacji, między 4 - 7 dniem jej trwania. W późniejszym okresie różnica między temperaturą powietrza nie przekracza 2 - 4 oC. W czasie przerastania podłoża przez grzybnię należy temperaturę powietrza utrzymywać w granicach 18 - 20 oC. Począwszy od 3 - 4 dnia bezpieczniej jest przez kilka dni utrzymywać temperaturę 16 oC w powietrzu i regulować ją w zależności od temperatury podłoża wewnątrz worka. Jeżeli temperatura podłoża wzrośnie powyżej 28 oC, temperaturę powietrza należy obniżyć przez wietrzenie, tak, aby nie nastąpiło przegrzanie wewnątrz worka.
Jeżeli podłoże w czasie wnoszenia do pomieszczenia inkubacyjnego ma temperaturę niższą od 24 - 25 oC to temperaturę powietrza przez pierwsze 2 - 3 dni należy utrzymywać na poziomie około 25 oC. Wychłodzenie podłoża zdarza się podczas jego transportu, szczególnie w okresie zimowym. Wyższa temperatura powietrza w pomieszczeniu inkubacyjnym umożliwi wzrost temperatury podłoża do optymalnej dla rozwoju grzybni boczniaka. Temperaturę wewnątrz podłoża trzeba jednak stale kontrolować i kiedy zacznie ona rosnąć ponad 25 oC należy zastosować się do zaleceń podanych wcześniej.
W czasie inkubacji worki z podłożem powinny być rozstawione, w taki sposób, aby umożliwić przepływ powietrza między nimi. Stykanie się worków między sobą może powodować miejscowe przegrzanie i obumieranie grzybni, a w konsekwencji zakażenie grzybami pleśniowymi. Po okresie inkubacji niebezpieczeństwo przegrzania podłoża zanika i worki można układać jeden na drugim. W optymalnych temperaturach inkubacja trwa od 10 do 15 dni, a przy obniżonej temperaturze nawet do 21 i dłużej. Podczas inkubacji grzybnia boczniaka wytwarza znaczne ilości CO2. Sprzyja to rozwojowi grzybni a hamuje wzrost grzybów konkurencyjnych. Boczniak znosi stężenie CO2 do 28 % vol. ( objętościowo), niemniej wymaga dostarczenia świeżego powietrza. W czasie wzrostu grzybni należy dostarczać je przez dwu lub czterokrotną wymianę powietrza w pomieszczeniu w ciągu doby. Perforacji worków należy dokonać zaraz lub 2 - 4 dni po umieszczeniu w komorze inkubacyjnej. Opóźnienie perforacji sprzyja wzrostowi stężenia CO2 wewnątrz worka, co przyczynia się do szybszego opanowania podłoża przez grzybnię. Trzeba jednak pamiętać, że zbytnie opóźnienie wykonania perforacji, szczególnie przy wysokiej temperaturze powietrza i podłoża może spowodować nadmierny wzrost stężenia CO2. Grzybnia boczniaka będzie wówczas rosła wolniej lub będzie zamierała. Perforację folii można wykonać przed napełnieniem worków podłożem. Liczba wykonanych w folii otworów zależy od ich średnicy. Można wykonać otwory o średnicy 2 - 4 mm rozmieszczone na całej powierzchni co 15 - 20 cm lub 6 - 10 otworów o średnicy 15 - 25 mm na bocznych powierzchniach worka.
Worki z folii dość dobrze chronią podłoże przed wysychaniem, jednak zbyt niska wilgotność powietrza może spowodować straty wody i zasychanie grzybni szczególnie w pobliżu perforacji worków. W czasie inkubacji wystarczającym jest utrzymanie wilgotności względnej powietrza na poziomie 85 - 90 %. Podczas wzrostu grzybni boczniak nie wymaga światła. Światło w czasie inkubacji nie jest szkodliwe. Jedynie bezpośrednie padanie promieni słonecznych może powodować miejscowe przegrzanie podłoża i obumieranie grzybni. Po zakończeniu inkubacji worki z podłożem przerośniętym grzybnią należy umieścić w pomieszczeniu uprawowym. W czasie inkubacji należy unikać gwałtownych i dużych wahań temperatury. Znaczna różnica temperatur między powietrzem a podłożem w worku, może spowodować kondensację wody w warstwie podłoża przylegającej do folii. Zdarza się, że zbytnio nawilżona powierzchniowa warstwa podłoża nie jest przerastana przez grzybnię boczniaka.
Plonowanie
W celu wytworzenia owocników niezbędne jest obniżenie temperatury, obniżenie stężenia CO2 i zapewnienie dostępu światła w pomieszczeniu uprawowym. Bezpośrednio po zakończeniu inkubacji boczniak przechodzi kilku do kilkunastodniowy okres spoczynku. Podczas spoczynku przygotowuje się do owocowania. Zawiązki owocników pojawiają się po 17 - 30 dniach od momentu szczepienia podłoża w zależności od odmiany. W czasie wiązania owocników i pełni plonowania należy utrzymać temperaturę 13 - 15 oC. Niektóre odmiany boczniaka zawiązują owocniki nawet do 20 - 25 oC. Te odmiany będą plonowały najlepiej od 13 oC. Powyżej podanej temperatury plonowanie będzie przebiegało, ale jakość owocników będzie znacznie niższa. W czasie zawiązywania owocników temperatura podłoża jest zwykle wyższa o kilka oC od temperatury powietrza. W czasie plonowania należy unikać gwałtownych wahań temperatury, które wpływają niekorzystnie na wzrost owocników. Okresowe, silne spadki temperatury mogą powodować kondensację wody w owocnikach i stwarzać dogodne warunki do rozwoju chorób bakteryjnych.
Wilgotność powietrza w czasie zawiązywania owocników powinna być wyższa, tj. 90 - 95 %, a w czasie dorastania owocników niższa tj. 85 - 90 %. Dlatego m. in. należy unikać umieszczania w tym samym pomieszczeniu uprawowym różnych partii podłoża. Unikniemy w ten sposób zachodzenia na siebie terminu pełnego owocowania i zawiązywania owocników, gdzie wymagana jest inna wilgotność. Utrzymanie odpowiedniej wilgotności w pomieszczeniu uprawowym uzyskuje się przez wielokrotne zraszanie lub rozpylanie wody przy użyciu dysz mgławicowych lub nawilżaczy rozpyłowych. Szczególną uwagę należy zwrócić na nawilżanie powietrza. W okresach chłodnych można tego dokonać przez ostrożne dopuszczanie pary wodnej niskociśnieniowej w strumień powietrza pobieranego z zewnątrz. W okresie cieplejszym stosujemy dysze mgławicowe u wlotu wentylacji lub ciągle nawilżane maty czy też filtry.
W czasie plonowania boczniak wytwarza duże ilości CO2. Aby uzyskać optymalne warunki dla wiązania i wzrostu owocników stężenie CO2 w powietrzu nie powinno przekraczać 0,08 %, a lepiej jest, gdy wartość ta nie jest większa niż 0,06 %. Należy pamiętać, że CO2 jest cięższe od powietrza i gromadzi się przy podłodze w dolnej części pomieszczenia uprawowego. Obniżenie stężenia CO2 uzyskujemy przez wietrzenie pomieszczenia uprawowego świeżym powietrzem. Korzystne jest umieszczenie wentylatorów wyciągowych w dolnej części na jednej ze ścian pomieszczenia a wlotu świeżego powietrza w części górnej ( lub dolnej) po przeciwnej stronie. Umożliwi to skuteczne usuwanie CO2 a jednocześnie nie będzie powodowało zbyt szybkiego przepływu powietrza. Szybkość przepływu powietrza w zasadzie nie powinna przekraczać 0,1 - 0,2 m na sekundę. Zbyt silny przepływ powietrza nawet bardzo wilgotnego może powodować wysychanie owocników. Ilość dostarczonego świeżego powietrza do pomieszczenia uprawowego w zasadniczym stopniu uzależniona jest od ilości umieszczonego w nim podłoża.
Najlepsze rezultaty uzyskuje się, kiedy na 1 m2 pomieszczenia nie przypada więcej niż 60 do 80 kg podłoża. Zapewnia to doskonałą jakość owocników i dobre przewietrzenie uprawy. W omawianym przypadku, w czasie plonowania wystarcza 60 m3 świeżego powietrza na 1 tonę podłoża w ciągu 1 godziny. Zwiększenie ilości podłoża przypadającego na 1 m2 pomieszczenia wymaga zwiększenia ilości dostarczonego świeżego powietrza, które może wzrosnąć od ponad 200 - 250 m3 na 1 tonę podłoża w ciągu godziny. Większa intensywność wietrzenia stwarza dodatkowe problemy z utrzymaniem odpowiedniej wilgotności powietrza i obsychaniem owocników oraz podłoża. W czasie wiązania i wzrostu owocników zaleca się oprócz wymiany powietrza także jego mieszanie. Powoduje to wyrównanie temperatury i stężenia CO2 w całej objętości pomieszczenia uprawnego i ogranicza gromadzenie się CO2 w dolnej jego części. Dzięki temu owocniki na różnych poziomach mają prawie jednakowe warunki wzrostu. W czasie tworzenia zawiązków intensywność mieszania powietrza powinna wynosić 3 - 5 m3 na 1 m2 uprawy w ciągu godziny a w czasie pełnego wzrostu owocników 10 - 15 m3. Trzeba pamiętać, że intensywność wietrzenia zależy od temperatury powietrza. Im wyższa temperatura tym intensywniejsze wietrzenie. Wzrost temperatury powoduje jednocześnie wzrost wytwarzania CO2. Odmiany boczniaka różnią się tolerancją na obecność CO2 i mają różne wymagania co do ilości dostarczonego świeżego powietrza.
Do prawidłowego zawiązywania i rozwoju owocników niezbędne jest światło naturalne lub sztuczne. Do zainicjowania powstawania zawiązków wystarcza oświetlenie o natężeniu 60 - 100 luksów przez 12 godz. na dobę.
W czasie dorastania owocników niezbędne jest oświetlenie o natężeniu 100 - 250 luksów przez co najmniej 10 godzin na dobę. Ilość dostarczonego światła w ciągu doby jest uzależniona od temperatury. Owocniki boczniaka od zawiązka do uzyskania dojrzałości wymagają dostarczenia określonej ilości światła. W wyższej temperaturze owocniki szybciej dorastają w związku z czym w krótszym czasie trzeba dostarczyć wymaganą ilość światła. Jest to możliwe przez zwiększenie intensywności światła lub wydłużenie czasu naświetlania w ciągu doby.
Odmiany boczniaka różnią się wymaganiami co do intensywności i długości okresu naświetlania. Należy je dostosować do zaleceń uprawowych danej odmiany.
Najlepsze jest oświetlenie naturalne lub sztuczne zbliżone do dziennego, które można uzyskać z lamp jarzeniowych ( tzw. świetlówek) oznaczonych Daylight. Naświetlenie można regulować ilością lamp. Przy braku światła naturalnego, na 4 m2 powierzchni uprawowej powinna przypadać jedna lampa jarzeniowa o mocy 40 Wat. Można również stosować lampy sodowe używane do doświetlana roślin w szklarniach.
Pomalowanie ścian pomieszczenia na kolor biały zwiększa ilość światła przypadającego na powierzchnię uprawy. Lampy jarzeniowe o budowie hermetycznej powinny być umieszczone nie bliżej niż 60 - 100 cm od powierzchni podłoża, ale też niezbyt daleko aby nie obniżyć intensywności oświetlenia. Większość obecnie uprawianych odmian boczniaka do prawidłowego rozwoju wymaga oświetlenia 100 - 200 luksów przez 6 - 10 godzin na dobę. Niemniej jednak trzeba pamiętać, że im dalej od źródła światła tym ilość luksów przypadających na jednostkę powierzchni jest mniejsza. W związku z tym zastosowanie mniejszej ilości lamp jarzeniowych niż podana wyżej może okazać się niewystarczająca. Dobre rezultaty uzyskuje się przy oświetleniu kombinowanym naturalnym i sztucznym. Przy oświetleniu naturalnym należy unikać bezpośredniego padania promieni słonecznych na podłoże i owocniki, gdyż może to spowodować ich uszkodzenie. Duża intensywność światła, szczególnie naturalnego, powoduje powstawanie owocników o ciemnej, intensywnej barwie.
Wiązanie owocników następuje w miejscach perforacji worków lub w miejscach, gdzie folia nie przylega do powierzchni podłoża. Po zawiązaniu owocników miejsca te należy poszerzyć lub rozciąć żyletką lub ostrym nożykiem uważając przy tym, aby nie uszkodzić zawiązków. Stosuje się również całkowite lub częściowe usunięcie folii okrywającej podłoże. Owocniki będą zawiązywać się na odsłoniętej powierzchni. W przypadku całkowitego odsłonięcia podłoża, trzeba zwrócić szczególną uwagę na utrzymanie wysokiej wilgotności powietrza. Jeżeli powierzchnia podłoża ulegnie nadmiernemu przesuszeniu owocniki nie będą się wiązały. Zawiązki owocników mogą tworzyć się także pod folią, w miejscach gdzie odstaje ona od podłoża. Folię w miejscach tych należy rozciąć tak, aby umożliwić wzrost owocników. Jeżeli w uprawie, worki z przerośniętym podłożem ułożymy jedne na drugich, w ściany, to dobrym rozwiązaniem jest całkowite usunięcie folii z bocznych powierzchni worków lub wycięcie wzdłuż bocznej powierzchni bocznego jej pasa. Owocniki od zawiązania do pełnej dojrzałości dorastają w ciągu kilku dni ( 7 - 9 dni), jest to jednak uzależnione od temperatury. Dorastanie będzie szybsze w wyższej temperaturze. Po zawiązaniu owocników, kiedy mają one, 5 - 10 mm rozpoczynamy podlewanie uprawy. Podlewanie można wykonać sitkiem o drobnych otworach lub dyszą mgławicową. Należy jednak pamiętać, aby woda opadała na owocniki pod własnym ciężarem. Skierowanie strumienia wody z dyszy mgławicowej bezpośrednio na owocniki może spowodować ich uszkodzenie. Uprawę, w zależności od możliwości utrzymywania wilgotności powietrza, podlewa się 2 - 6 razy na dobę. Przy wysokiej wilgotności powietrza około 90 % wystarczy dwukrotne podlewanie. Intensywność podlewania uprawy wiąże się ściśle z intensywnością wietrzenia i temperaturą. Im silniejsze wietrzenie i wyższa temperatura tym częstsze podlewanie uprawy. Bezwzględnie nie należy podlewać owocników boczniaka bezpośrednio przed zbiorem.
Boczniak tworzy owocniki w skupieniach lub pojedynczo. W jednym skupieniu może występować od kilku do kilkudziesięciu owocników. Ograniczenie odkrytej powierzchni do perforacji, o dużej średnicy lub kilku nacięć folii, powoduje powstawanie nielicznych skupień o dużej liczbie owocników. Na większych odsłoniętych powierzchniach skupień jest więcej ale mają one mniejszą liczbę owocników lub owocniki tworzą się pojedynczo. Niektóre odmiany wymagają prawie całkowitego odsłonięcia podłoża.
Dojrzałość owocnika nie zależy od jego wielkości. Dojrzałe owocniki mają brzeg kapelusza ostry i prosty. Przejrzałe owocniki mają kształt lejkowaty i falisty brzeg kapelusza. Dojrzałe do zbioru mogą być owocniki duże i małe. Owocniki zbieramy wtedy, gdy większość z nich w skupieniu przechodzi fazę wyprostowywania brzegu kapelusza. W tej fazie część owocników w skupieniu będzie dojrzała, a część niedojrzała, wycinamy jednak całe skupienie. Wycięcie owocników dojrzałych, a pozostawienie niedojrzałych spowoduje obumieranie pozostawionych w skupieniach owocników. Owocniki odrywa się ostrożnie, tak aby uniknąć wyrywania dużych fragmentów podłoża. Skupienia owocników można również wyciąć, trzeba jednak zadbać o to by nie zostawić resztek trzonów na podłożu. Poszczególne skupienia owocników ( może być ich kilka) można zbierać w różnym czasie. Wydajność jednej wprawionej do zbioru osoby wynosi 50 i więcej kilogramów owocników na godzinę. Do sprzedaży przygotowuje się owocniki bezpośrednio po zbiorze. Przygotowanie polega na przycięciu trzona na długość 1 cm od blaszek i przesortowaniu owocników. Trzony można obcinać w czasie prowadzonego zbioru, ale wtedy wydajność zbieraczy jest mniejsza. Przycięte i przesortowane owocniki umieszcza się w skrzyniach plastikowych ( tzw. niskie jedynki) lub opakowaniach jednostkowych najczęściej kartonowych. Skrzynki plastikowe wykłada się folią. Owocniki układa się warstwami blaszkami do góry lub od dołu w zależności od wymagań odbiorcy. W skrzynce o wymiarach 15x30x40 cm zmieścić można 2,5 kg grzybów.
Przed zbiorem owocników każdorazowo należy przewietrzyć dobrze pomieszczenie uprawowe, aby pozbyć się zarodników unoszących się w powietrzu. Obfite wytwarzanie zarodników zdarza się wtedy, gdy pozostawiamy owocniki przejrzałe, kiedy mamy niską wilgotność powietrza lub dopuściliśmy do przesuszenia uprawy. Zarodniki boczniaka mogą u niektórych osób wywołać alergię. Dlatego zaleca się, gdy dopuścimy do dużego wysypu zarodników, używanie przez zbieraczy maseczek przeciwpyłowych.
Boczniak plonuje rzutami, po pierwszych zbiorach następuje okres przerw trwających nawet do kilkunastu dni. W pierwszym rzucie uzyskujemy zwykle 10 - 11 % masy wilgotnego podłoża, a w drugim rzucie 7 - 8 % masy podłoża. Trzeci i czwarty rzut są mniejsze i w produkcji towarowej się ich nie zbiera gdyż jakość owocników jest gorsza i istnieje duże zagrożenie ze strony szkodników i chorób. Po wyplonowaniu podłoże można zużyć jako nawóz organiczny lub paszę dla inwentarza. Należy unikać pozostawiania wyplonowanego podłoża w pobliżu pomieszczeń uprawowych, ponieważ grozi to rozprzestrzenianiem się szkodników i chorób. Zbiory uzyskiwane w uprawie zależą w dużym stopniu od jej warunków. Można uzyskać większe plony od podanych powyżej pod warunkiem zapewnienia optymalnych warunków uprawy.
Najgroźniejszym szkodnikiem w uprawie boczniaka są muchówki. Larwy muchówek zjadają grzybnię i drążą kanaliki w owocnikach. Owady dorosłe mogą powodować uszkodzenia powierzchni owocników. Dużą uwagę należy zwrócić na profilaktykę. Otwory wentylacyjne powinny być zabezpieczone drobną siatką, aby owady nie mogły dostawać się do wewnątrz pomieszczenia uprawowego. Wszelkie resztki podłoża i owocników należy usuwać z pomieszczenia i jego pobliża. W przypadku zauważenia muchówek należy w pomieszczeniu uprawowym odparować Decis w ilości 3 - 5 ml na 100 dm3 pomieszczenia lub Nogos w ilości 25 - 30 ml na 100 m3.
Nieodpowiednie zastosowanie insektycydu szczególnie Nogosu może być przyczyną deformacji owocników. Po zastosowaniu środka chemicznego wymienionego wyżej wyłączamy wentylacje na 1- 2 godziny a następnie wietrzymy pomieszczenie. Po użyciu Decisu lub Nogosu obowiązuje 48 godzinna karencja. Po zakończeniu uprawy pomieszczenie uprawowe należy odkazić przez dokładne mycie wodą z dodatkiem chloru ( np. Bielmex, 11 na 100 l wody) a następnie odparować formalinę w ilości 3 l na 100 m3 pomieszczenia. Pomieszczenie po odparowaniu formaliny wietrzymy po upływie 24 godzin aż do zupełnego zaniku zapachu formaldehydu.
W przypadku wystąpienia chorób o dużym nasileniu pomieszczenie najlepiej odkazić termicznie ( temp. powietrza 75 oC przez 12 h) Jeśli nie jest możliwe odkażanie temperaturą przy użyciu pary, to pomieszczenie należy odkazić 2 % roztworem formaliny. Po użyciu formaliny pomieszczenie trzeba przewietrzyć aż do zaniku zapachu formaldehydu. Trzeba pamiętać, że formalina odparowuje intensywnie dopiero od temp. 15 oC.
Choroby boczniaka
Ostatnio wraz z poszerzeniem się produkcji boczniaka obserwuje się zwiększenie liczby upraw porażonych przez choroby.
Mycogne, która wywołuje białą zgniliznę pieczarek może także zaatakować boczniaka. Źródłem zakażenia może być podłoże, woda do nawilżania podłoża i podlewania uprawy oraz kurz unoszący się w powietrzu. W zależności od stopnia i czasu porażenia uprawy owocniki ulegają różnego rodzaju mniejszym lub większym zniekształceniom. Przy silnym porażeniu zamiast normalnych owocników tworzą się owocniki zdeformowane, kuliste, które wydzielają żółte lub brunatne kropelki cieczy.
Na owocnikach boczniaka obserwuje się niekiedy mniej lub bardziej regularne plamy o różnej wielkości i barwie od pomarańczowożółtej do jasnobrązowej. Sprawcą choroby są bakterie Pseudomonas sp. Występowanie bakterii może powodować zamieranie grzybni oraz zahamowanie wzrostu owocników. Stwierdzono także, że bakterie mogą powodować deformację i zamieranie owocników. Źródłem zakażenia może być słoma, kurz, woda, muchówki, źle odkażone pomieszczenia, narzędzia i urządzenia do przygotowania podłoża.
Występowaniu chorób grzybowych i bakteryjnych sprzyja wysoka wilgotność powietrza i podwyższona temperatura. Unikanie zbyt dużych wahań temperatury i osuszanie powierzchni owocników po podlaniu, przez odpowiednie wietrzenie oraz przestrzeganie zasad higieny może ograniczyć niebezpieczeństwo zakażenia uprawy.
Deformacje owocników mogą występować także przy porażeniu wirusami. Choroba może nasilać się w kolejnych uprawach. Zdrowa grzybnia może zostać zakażona przez zarodniki z poprzedniej uprawy. Obecność wirusa w grzybni nie zawsze wywołuje objawy chorobowe na owocnikach. Osłabiona grzybnia rośnie wolniej i jest bardziej podatna na zakażenia innymi czynnikami chorobotwórczymi. Często objawy choroby wirusowej ujawniają się dopiero w niekorzystnych warunkach uprawy.
Wykorzystanie podłoża po uprawie
Podłoże po uprawie nadaje się w formie świeżej lub surowej, na paszę dla zwierząt gospodarskich; bydła, trzody chlewnej i ptactwa. Jako pasza dla zwierząt może być użyte tylko podłoże czyste, nie spleśniałe, tj. bez obecności grzybów konkurencyjnych i chorobotwórczych np. Penicilium, Trichoderma, Aspergillus.
Grzybnia boczniaka przerastająca podłoże ze słomy i odpadów rolnych zwiększa ich strawność i przyswajalność m. in. poprzez rozkład ligniny i celulozy. Wartość odżywcza podłoża świeżego jest wyższa niż podłoża surowego. Podawanie podłoża po uprawie boczniaka jako dodatku do pasz należy rozpocząć od małych dawek, aby zwierzęta przyzwyczaić do nowej karmy.
...
Mkol63