Choroby przenoszone drogą płciową (ang. sexually transmitted diseases, STD; sexually transmitted infections, STI) dawniej zwane także chorobami wenerycznymi – grupa chorób zakaźnych i pasożytniczych, które przenoszone są na drodze kontaktu płciowego. Najczęstszą chorobą przenoszoną drogą płciową jest zakażenie wywołane przez Chlamydia trachomatis.
Zapobieganie wiąże się z przecięciem dróg szerzenia poprzez zaniechanie stosunków płciowych lub korzystanie z prezerwatyw (które nie zawsze zapobiegają zakażeniu, szczególnie jeśli chodzi o choroby wirusowe). Zmniejszenie prawdopodobieństwa zakażenia można osiągnąć poprzez ograniczenie takich kontaktów do jednego, wzajemnie stałego partnera – co jest najpowszechniejszą formą zapobiegania chorobom wenerycznym. Formą zapobiegania jest także leczenie chorych.
Leczenie to zwykle terapia farmaceutyczna, zależna od patogenu. Zwykle leczeniem zajmują się dermatolodzy. Bardziej szczegółową specjalnością medyczną zajmującą się tymi chorobami jest wenerologia.
Kiła (łac. lues, syphilis, stgr. syphlos, brudny) – choroba przenoszona głównie drogą płciową, wywoływana przez krętka bladego (łac. Treponema pallidum ssp. pallidum). Do zakażenia może również dojść drogą przezłożyskową.
Kiłę można podejrzewać na podstawie wywiadu epidemiologicznego i badania fizykalnego, ale ostateczne rozpoznanie ustala się na podstawie badań laboratoryjnych. Odpowiednio wcześnie wykryta może być skutecznie leczona za pomocą antybiotyków, jednak w skali makro równie ważne znaczenie w walce z tą chorobą ma nadzór epidemiologiczny i właściwa polityka zdrowotna państwa.
W 1998 opublikowano pełną sekwencję genetyczną T. pallidum, co może pomóc w zrozumieniu patogenezy kiły.Po raz pierwszy epidemia pojawiła się w Europie podczas wojny o Neapol w 1494 i szybko rozprzestrzeniła się na inne kraje. Pochodzenie tej choroby jest nieznane. Istnieje teoria, iż chorobę przywieziono do Barcelony po drugiej wyprawie Kolumba, podczas której masowo gwałcono kobiety indiańskie. Choroba istniała w łagodnej formie w Ameryce przed przybyciem Kolumba. Istnieją jednak przypuszczenia na temat wcześniejszego występowania tej choroby w Europie (także na terenach dzisiejszej Polski – czego przesłanką może być jedna z postaci w ołtarzu Wita Stwosza w Krakowie, wyrzeźbiona z charakterystycznym dla kiły nosem siodełkowatym).
Zakażenie kiłą jest wynikiem stosunku pochwowego, analnego lub oralnego z osobą zakażoną. Narażone są również osoby zdrowe przez pocałunek z osobą zakażoną, u której zmiany kiłowe są obecne w gardle. Każde uszkodzenie skóry u osoby zdrowej naraża ją na ryzyko podczas intymnego kontaktu z osobą zakażoną. Nieleczona kiła prowadzi do uszkodzenia układu nerwowego, utraty wzroku, zaburzeń psychicznych, uszkodzenia układu krążenia, kości, stawów i narządów miąższowych, a także w niektórych przypadkach może być przyczyną śmierci. Ponadto w przebiegu ciąży kobiety chorej na kiłę dochodzi do wewnątrzmacicznego zakażenia płodu bakteriami znajdującymi się we krwi matki. Może dojść do śmierci wewnątrzmacicznej płodu lub dziecko może urodzić się z poważnymi wadami rozwojowymi.
Krętki blade przedostają się przez wrota zakażenia i szybko się namnażają. Następnie dochodzi do rozsiewu bakterii drogami chłonnymi i drogą krwi. Zakażenie organizmu doprowadza do choroby ogólnoustrojowej. Miejscem obfitego rozwoju krętków są węzły chłonne i tkanki w pobliżu miejsca wtargnięcia. W węzłach chłonnych chorego drobnoustroje pojawiają się już w ciągu pierwszych 24 godzin, a w płynie mózgowo-rdzeniowym już w 3 tygodnie od momentu zakażenia. Zmiany związane z zakażeniem Treponema pallidum mogą dotyczyć każdego narządu, nie wyłączając ośrodkowego układu nerwowego.
Badanie Tuskegee
Pobieranie krwi u osoby biorącej udział w badaniu Tuskegee
Osobny artykuł: Badanie Tuskegee.
Jednym z najbardziej bulwersujących i najlepiej udokumentowanych przypadków nieetycznych badań medycznych na ludziach w XX wieku było badanie Tuskegee. Odbyło się ono w Tuskegee w Alabamie i było wspierane przez Tuskegee Institute oraz United States Public Health Service (PHS).
Badanie rozpoczęło się w 1932 i przeprowadzono je na grupie 600 czarnych farmerów. Spośród nich 399 było chorych na kiłę, a 201 osób stanowiło niezakażoną grupę kontrolną. PHS oznajmiło na początku, że leczenie ma być częścią badania, jednakże nie uzyskano żadnej użytecznej wiedzy pod tym kątem. Później odkryto, że PHS zdecydowało się na pozostawienie mężczyzn bez leczenia i pozwolono mężczyznom dojść do terminalnego stadium choroby i ostatecznie zgonu. Farmerzy myśleli, że otrzymują eksperymentalną terapię na "złą krew" w zamian za darmowe posiłki, a ich rodziny 50$ w przypadku śmierci. W rzeczywistości badanie było nastawione na poznanie przebiegu nieleczonej kiły i określenie czy choroba powoduje większe uszkodzenia w układzie nerwowym czy sercowo-naczyniowym oraz ustalenie różnic w przebiegu choroby u białych i czarnych. W 1947 penicylina stała się standardem leczenia kiły, ale mężczyznom nigdy nie powiedziano, że chorują na kiłę, ani też nie zaproponowano leczenia, nawet salwarsanem lub innym lekiem zawierającym arsen, które były dostępne do leczenia już na początku eksperymentu.
Zakładano początkowo, że badanie będzie trwać 6–9 miesięcy, lecz kontynuowano je przez 40 lat i zakończono w 1972, długo po tym jak żony i dzieci zostały zakażone kiłą, a wielu mężczyzn umarło z powodu tej choroby. Oszacowano, że w wyniku eksperymentu zmarło ponad 100 ludzi. Badanie zakończono z powodu publikacji na ten temat w Washington Star. Przeciwko rządowi wytoczono proces z powództwa cywilnego. Dokonano ugody poza procesem, w wyniku czego żyjący uczestnicy badania i ich potomkowie otrzymali 10 milionów dolarów wynagrodzenia. Po dokonaniu rekompensaty, rząd wprowadził akt prawny National Research Act, na podstawie którego instytucje rządowe miały obowiązek obserwowania i zaaprobowania wszystkich badań medycznych z udziałem ludzi.
Leczenie
W leczeniu stosuje się antybiotyki – najczęściej najstarszy z nich – penicylinę w postaci penicyliny G. Dawkowanie i długość leczenia zależy od stadium choroby. Po zakończeniu kuracji chorzy podlegają badaniom kontrolnym, łącznie z badaniami serologicznym, w celu potwierdzenia skuteczności leczenia. Przy odpowiedniej terapii możliwe jest wyleczenie we wszystkich stadiach choroby, chociaż cofnięcie zmian już spowodowanych przez nią (w późnych stadiach) nie jest już możliwe. W przypadku uczulenia można stosować tetracykliny, dla których z kolei przeciwwskazaniem jest ciąża.
Inne antybiotyki stosowane w leczeniu kiły to: doksycyklina, tetracykliny, erytromycyna, azytromycyna i ceftriakson.
W trakcie leczenia penicyliną można spotkać się z następującymi powikłaniami:
odczyn Łukaszewicza-Herxheimera-Jarischa – występuje szybki rozpad krętków po pierwszej iniekcji penicyliny, co wywołuje objawy ogólne. Nie jest przeciwwskazaniem stosowania penicyliny. Może częściej występować u pacjentów zakażonych HIV.
odczyn Hoigné
wstrząs anafilaktyczny
Rzeżączka (łac. Gonorrhoea) – choroba zakaźna, przenoszona drogą płciową, której czynnikiem etiologicznym jest Gram-ujemna bakteria – dwoinka rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae).
Źródłem zakażenia jest chory człowiek (np. kontakty seksualne) lub zakażone przedmioty codziennej higieny, których używał. Do zakażenia może także dojść u noworodków w trakcie porodu od chorej matki. Prowadzi to do gonokokowego zapalenia spojówek i może być przyczyną trwałego uszkodzenia wzroku.
Transmisja
Praktycznie jedyną możliwą drogą zakażenia się N. gonorrhoeae zarówno u dzieci jak i dorosłych są kontakty płciowe z osobami chorymi (dotyczy obu płci). Rzeżączka jest typową chorobą przenoszoną drogą płciową (ang. Sexually Transmitted Disease, STD); wykrycie jej u osoby niepełnoletniej jest uznane za dowód wykorzystywania seksualnego (np. w Nowej Zelandii wystarczy do orzeczenia winy). W piśmiennictwie naukowym istnieje jednak szereg opisów (udowodnionych lub domniemanych) infekcji poprzez używanie publicznych urządzeń sanitarnych, wspólnych ręczników, termometrów doodbytniczych oraz przez brudne ręce pomocy pielęgniarskiej. Chociaż bakteria jest wrażliwa na wysychanie i nieprzystosowana do przebywania poza organizmem człowieka, w materiale ropnym może przeżyć do kilkunastu godzin. Dobrze udokumentowane są tylko przypadki przekazywania gonokokowego zapalenia spojówek.
Objawy
u mężczyzn: ropny wyciek z cewki moczowej, pieczenie i ból przy oddawaniu moczu,
u kobiet: upławy, zaburzenie cyklu miesiączkowego.
Później zakażenie rozszerza się na cały układ moczowo-płciowy (lub odbyt, gardło), czasem drogą naczyń krwionośnych. Nieleczona prowadzi do stanów zapalnych, powstawania ropni, zapalenia jajowodów i w konsekwencji do bezpłodności, a także zmiany odległych narządów, np.: stawów, serca.
Farmakoterapia: tradycyjnie za pomocą uderzeniowych dawek penicyliny podawanej domięśniowo (1–2 dni), a także leku powstrzymującego wydalanie przez nerki i zwiększającego stężenie penicyliny we krwi; obecnie (ze względu na uodpornienie się bakterii na penicylinę) często też za pomocą jednorazowej dawki cefalosporyn trzeciej generacji (cefiksym, ceftriakson) oraz chinolonów (ciprofloksacyna, ofloksacyna, lewofloksacyna). Odradza się picie alkoholu, który sprzyja rozwojowi choroby.
Istotną rolę ma profilaktyka: oświata zdrowotna oraz skuteczne leczenie osób chorych i mających kontakty seksualne z osobami chorymi na rzeżączkę, zabieg Credégo u noworodków.
Najnowsze badania dowodzą, że dwoinka rzeżączki uodparnia się na antybiotyki.
NadiNNee