Działania wychowawcze ZHP w zakresie turystyki, rekreacji i edukacji leśnej.pdf

DZIAŁANIA WYCHOWAWCZE

ZWIĄZKU HARCERSTWA POLSKIEGO

W ZAKRESIE TURYSTYKI, REKREACJI

I EDUKACJI LEŚNEJ

Binasiak Marcin

Abstrakt

Sięgając w początki skautingu można odnaleźć słynne już zdanie jego założy-

ciela, gen. Roberta Baden-Powella: Istotę ducha skautowego stanowi pełne tężyzny

życie w terenie (Baden-Powell 1946). Idąc tym tropem należy zauważyć, że pier-

wszą datą uznawaną za początek funkcjonowania nowego ruchu społeczno - wy-

chowawczego, jakim stał się skauting, jest rok 1907, kiedy to Baden-Powell zorga-

nizował pierwszy obóz skautowy na wyspie Brownsea. Liczne podręczniki skau-

towe i harcerskie przedstawiają wiele sposobów poznawania środowiska natural-

nego poprzez uprawianie turystyki. Stąd już tylko krok do konstatacji, że w skau-

tingu bardzo ścisły związek mają turystyka i przyroda. Andrzej Małkowski,

założyciel harcerstwa na ziemiach polskich, przeszczepił na polski grunt te same

idee wprowadzając do nieoficjalnego (w zaborze pruskim i rosyjskim), ale dość

szerokiego obiegu własne tłumaczenie podręcznika autorstwa gen. Baden-Powella

Scouting for Boys (Małkowski 1911). Małkowski był jednocześnie członkiem

Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego Sokół, co w znacznej mierze przyczyniło

się do rozwoju i propagowania różnorodnych form uprawiania turystyki w har-

cerstwie - polskiej odmianie skautingu. Zatem już od zarania dziejów Związku

Harcerstwa Polskiego (ZHP) obserwujemy znaczącą rolę gier terenowych, wycie-

czek, rajdów, biwaków, obozów, zwiadów w codziennym życiu zastępów i drużyn

harcerskich. Ta tendencja utrzymywała się w harcerstwie lat 20. i 30. także - choć

w nieco trudniejszych warunkach i zmieniających się formach - latach wojny i oku-

pacji. Lata powojenne ZHP również imponują bogactwem form, szczególnie roz-

wojem turystyki zimowej i letniej. Nie wolno pominąć ogromnej roli, jaką odegrała

turystyka w szeroko rozumianej edukacji leśnej. Zanim został ukuty termin ekolo-

gia, w harcerstwie używano określenia przyrodoznawstwo. Potrzeba uprawiania

turystyki wynikała z harcerskiego systemu wychowawczego - wychowania w prak-

tyce, w terenie, na świeżym powietrzu, z kolei pęd ku poznawaniu i chronieniu

przyrody miał swoje korzenie w Prawie Harcerskim. Historia związków turystyki

i ekologii w harcerstwie liczy już prawie sto lat. Dziś, kiedy minęliśmy próg XXI

152

DZIAŁANIA WYCHOWAWCZE ZWIĄZKU HARCERSTWA POLSKIEGO

wieku, mamy świadomość wypracowanej w ZHP wieloletniej tradycji. Wszystkie

formy turystyki, rekreacji w połączeniu z edukacją leśną są stosowane w ZHP.

Harcerstwo uczyniło znaczący krok naprzód, uczestnicząc w wielu działaniach na

rzecz ochrony lasów, podejmowanych w ramach szeroko pojętej edukacji ekolo-

gicznej, planując własne działania w tym zakresie i uznając je za jeden z głównych

celów.

Abstract

Reaching back to the beginning of scouting we can find the famous assignment

of its creator, general Robert Baden-Powell: The essence of scouting is a life full

of physical activity in terrain. (Baden-Powell, 1946) By taking a closer look we

realize that the date when the new social and education movement started is 1907-

the year when general Baden-Powell organised the first scout camp on the Brown-

see Island. Multiple scout books describe a lot of ways of exploring the natural

environment by exercising tourism. It leaves us one step away from th statement,

that in scouting the tourism and nature are closely connected. The founder of scou-

ting in Poland, Andrzej Małkowski had transplanted to Polish reality the very same

ideas by initiating an unofficial (in German and Russian annexation part) but pret-

ty broadly used, his own translation of general Baden-Powell's textbook Scouting

For Boys (Małkowski, 1911). At the same time Małkowski was a member of the

Polish Gymnastic Association Sokół, and this fact had a great influence on develo-

pment and popularisation of multiple forms of tourism in Polish scouting. Thus,

since the beginning of Polish Scouts' Association (ZHP), the outdoor games, trips,

treks, excursions, camps, bivouacs, etc., in every day's life of hosts and squads of

scouts. This tendency existed among scouts during 1920s and 1930s, and also-

though in more difficult circumstances and changing forms- during the World War

II and the German occupation. The post-war scouting (ZHP) also presents an

impressing richness of forms, especially by developing winter and summer

tourism. We simply can't bypass significant part that tourism played in broadly

understood forestry education. Before the ecology had been created we used to call

it natural history. The need of tourist activity was a result of scouts' educational sys-

tem, used in practice outdoor, in the open. On the other side this run to explore and

preserve nature has its beginning in the scout statute. History of eco-tourist bounds

in scouting is almost 100 years old. Today, when we already stepped over the XXI

century threshold, we are aware of the worked out over the years, scouting tradi-

tion. All forms of tourism and recreation, together with forestry education, are

realized in Polish Scouts' Association. The scouting had made a significant step

forward by partying in the forest preserving actions, associated with ecoeducation,

and planning their own actions in this matter and making it one of their most impor-

tant goals to achieve.

Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo Leśnej

R. 8. Zeszyt 3 (13) / 2006

153

Ogólna charakterystyka grup wiekowych w ZHP z uwzględnieniem ch arakte-

rystycznych form działania w obrębie grup

W ZHP obowiązuje następujący podział na grupy wiekowe: zuchy - 6-10 lat

(I - IV klasa szkoły podstawowej), harcerze i harcerki - 10-13 lat (IV - VI klasa

szkoły podstawowej), harcerki starsze i harcerze starsi - 13-16 lat (I - III klasa gim-

nazjum), wędrowniczki i wędrownicy - 16-25 lat (szkoła ponadgimnazjalna, stu-

dia).

Każda grupa wiekowa w Związku Harcerstwa Polskiego realizuje działania

wychowawcze w odmienny sposób. Harcerski system wychowawczy pozostaje

niezmienny, różnice polegają na zastosowaniu instrumentów metodycznych i form

pracy specyficznych dla danej grupy. Charakterystyczną formą aktywności zuchów

jest zabawa w kogoś lub w coś realizowana zespołowo przez zdobywanie spraw-

ności oraz podczas zbiórek gromady. Charakterystyczną formą aktywności

harcerek i harcerzy jest gra, rozumiana jako działanie zespołowe w zastępach i to-

warzyszące temu współzawodnictwo. Charakterystyczną formą aktywności har-

cerek starszych i harcerzy starszych jest poszukiwanie, polegające na przewartoś-

ciowywaniu dotychczasowego sposobu patrzenia na świat i autorytety. Charakte-

rystyczną formą aktywności wędrowniczek i wędrowników jest służba realizowana

wewnątrz organizacji i poza nią. Zadania realizowane indywidualnie lub zes-

połowo mają charakter wyczynu. W działalności wędrowniczej ważne miejsce zaj-

mują specjalności i specjalizacje, pozwalające na rozwijanie indywidualnych zain-

teresowań (Uchwała 24/XXXII 2003).

Kierunki programowe w ZHP, sposoby i formy realizacji

W ZHP możemy wyróżnić kierunki programowe, wspierające wszechstronny

rozwój każdego członka. Są to m.in.: edukacja prozdrowotna i profilaktyczna, bez-

pieczeństwo, wypoczynek, edukacja kulturalno-artystyczna, wychowanie patrioty-

czne, edukacja społeczna, obywatelska, europejska i praw człowieka, działania na

rzecz osób niepełnosprawnych, a także działania sportowe i turystyczne oraz edu-

kacja ekologiczna.

Program wychowawczy ZHP realizowany jest w zastępach i drużynach. Po-

przez zadania w próbach na stopnie harcerskie, podczas realizacji sprawności

zuchowych, harcerskich, zdobywanie znaków służb, realizację zadań zespołowych

i projektów członkowie ZHP w pełni wykorzystują warunki stworzone do wszech-

stronnego, indywidualnego rozwoju. I tak, charakterystyczne formy pracy zuchów,

związane z turystyką i edukacją leśną to wycieczka, zwiad zuchowy, gry i ćwicze-

nia. Formą letniej działalności gromady jest kolonia zuchowa. Z kolei wśród

typowych form pracy harcerek i harcerzy znajdują się gra terenowa, biwak, zwiad,

bieg harcerski. Drużyna organizuje samodzielny programowo obóz letni, podsu-

154

DZIAŁANIA WYCHOWAWCZE ZWIĄZKU HARCERSTWA POLSKIEGO

mowuj ący całoroczną pracę wychowawczą. Dla harcerek starszych i harcerzy

starszych zalecane są takie formy pracy, jak wycieczka, zwiad, zajęcia specjalnoś-

ciowe. Drużyna starszoharcerska organizuje samodzielny programowo obóz letni,

podsumowujący całoroczną pracę wychowawczą. Szczególną formą obozu jest

obóz tematyczny (np. ekologiczny) i obóz zagraniczny. Formy pracy wędrow-

niczek i wędrowników mają na celu stwarzanie możliwości osiągania mistrzostwa

w wybranych dziedzinach, odnalezienia swojego miejsca w społeczeństwie oraz

ugruntowania własnych przekonań, poglądów, systemu wartości. Są to głównie:

formy doskonalące (warsztaty, kursy) i gry strategiczne. Obóz wędrowny powinien

być samodzielny, organizowany własnymi siłami. Cała drużyna w aktywny sposób

powinna go organizować - dzieląc się zadaniami i pełniąc na obozie różne funkcje.

Program obozu powinien być ambitny, wyczynowy, niepowielający schematów,

stwarzający szansę sprawdzenia własnych możliwości. Najczęściej jest to obóz

wędrowny (nizinny, górski, pieszy, kajakowy, rowerowy, żeglarski etc.).

Turystyka i ekologia w ZHP - wewnętrzne uregulowania prawne

Turystyka i rekreacja oraz działania z zakresu poznawania i ochrony przyrody,

w tym także edukacji leśnej odgrywają tak znaczącą rolę w ZHP, że przepisy

wewnątrzorganizacyjne odnoszące się do działań z tego zakresu można odnaleźć

w najważniejszym dokumencie obowiązującym w Związku - Statucie ZHP. Także

w Prawie Harcerskim zapisane jest nieustanne dążenie harcerek i harcerzy do poz-

nawania i ochrony przyrody. Ponadto w systemie stopni i sprawności harcerskich

zawarte są wymagania z zakresu technik harcerskich, obejmujących także tury-

stykę i ekologię.

W Statucie ZHP zawartych jest pięć głównych celów działania ZHP. I tak, za

główne cele swojego działania ZHP uznaje m.in. stwarzanie warunków do wszech-

stronnego, intelektualnego, społecznego, duchowego, emocjonalnego i fizycznego

rozwoju człowieka oraz upowszechnianie wiedzy o świecie przyrody, przeciwsta-

wianie się jego niszczeniu przez cywilizację, kształtowanie potrzeby kontaktu

z nieskażoną przyrodą (Statut ZHP 2002).

Harcerskie wartości wychowawcze ZHP określa m.in. Przyrzeczenie i Prawo

Harcerskie. Szósty punkt Prawa Harcerskiego mówi: Harcerz miłuje przyrodę i sta-

ra się ją poznać.

Zapis ten zmieniał swoje brzmienie na przestrzeni dziejów, jednak można go

znaleźć w każdej redakcji Prawa Harcerskiego, zobowiązując harcerki i harcerzy

do poznawania i rozumienia przyrody oraz chronienia jej (Szala 2001).

Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo Leśnej

R. 8. Zeszyt 3 (13) / 2006

155

Działan ia ZHP w zakresie turystyki i edukacji leśnej

Przedstawiając działania ZHP z zakresu edukacji leśnej, realizowane podc zas róż-

norodnych form uprawiania turystyki, należy skupić się na trzech wybranych obszarach:

1) stopnie i sprawności harcerskie jako indywidualny sposób realizacji zadań

z zakresu edukacji leśnej,

2) obóz harcerski jako złożona forma pracy stanowiąca szczególną egzempli-

fikację symbiozy turystyki i ekologii w ZHP,

3) programy wychowawcze ZHP jako długofalowy plan działań podejmowa-

nych w ramach propagowania turystyki, rekreacji i edukacji leśnej.

Stopnie i sprawności harcerskie

Stopnie harcerskie

Każdy harcerz i każda harcerka zdobywają stopnie indywidualnie. Zadania na

pierwszy i drugi stopień harcerki i harcerze realizują głównie przez aktywny udział

w życiu drużyny. Zdobywanie stopnia trzeciego i czwartego poprzedza sformuło-

wanie przez harcerkę i harcerza indywidualnych zadań zgodnych z ideą i wyma-

ganiami danego stopnia. Zdobycie stopnia piątego i szóstego wymaga ułożenia

zindywidualizowanej próby na stopień. Planowanie i realizację prób na te stopnie

(piąty i szósty) wspiera opiekun próby. Podstawą system stopni harcerskich jest

realizację zadań odpowiednich do wieku i rozwoju zdobywających.

Poniżej zestawione są wymagania prób na stopnie harcerskie związane z tury-

styką, rekreacją i edukacją leśną. Wśród wymagań na pierwszy stopień harcerski

(ochotniczka/młodzik) czytamy:

1. Uczestniczyłam/em w wycieczce, przygotowałam/em swój ekwipunek wyciecz-

kowy, odpowiedni do warunków atmosferycznych i terenowych. Potrafię bez-

piecznie poruszać się po drodze (samodzielnie i w grupie),

2. Rozstawiłam/em namiot turystyczny, ułożyłam/em i rozpaliłam/em bezpiecznie

ognisko. Znam trzy węzły,

3. Byłam/em z zastępem lub drużyną na wycieczce w lesie. Umiem się w nim za-

chować. Rozpoznałam/em po sylwetce i liściach 5 drzew,

4. Zaopiekowałam/em się zwierzęciem lub rośliną (Stopnie i sprawności harcer-

skie 2004).

Aby zdobyć drugi stopień harcerski (tropicielka/wywiadowca) kandydat musi się

wykazać następującymi umiejętnościami:

1. Wyznaczyłam/em azymuty w terenie. Wykonałam/em szkic drogi, zaznaczając

azymuty, charakterystyczne obiekty i odległości. Posługując się busolą i ma-

pą dotarłam/em do wyznaczonego miejsca. Wyznaczyłam/em w nocy kierunek

północny. Prawidłowo oceniłam/em „na oko” odległość w terenie, długość

przebytej drogi oraz czas marszu. W pomiarach wykorzystałem wymiary swo-

jego ciała, np. wzrost, rozpiętość ramion i długość stopy,

156

DZIAŁANIA WYCHOWAWCZE ZWIĄZKU HARCERSTWA POLSKIEGO

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: