TEMAT 3 CZOWIEK – ISTOTA SPOŁECZNA. OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA.KONTEKST EDUKACYJNY W ŻYCIU CZŁOWIEKA.
(literatura: Turowski J., „Socjologia. Małe struktury społeczne”)
CZŁOWIEK ISTOTĄ SPOŁECZNĄ
Przypadki życia poza społeczeństwem.
Osobnik z gatunku „homo sapiens” – twierdzą zwolennicy koncepcji socjologizmu – nie rodzi się „ludzki”, a swoje człowieczeństwo znajduje dopiero żyjąc w społeczeństwie. W kronikach historycznych, w opisach socjologicznych oraz naukowej literaturze omawiane są przypadki „ludzi dzikich”, dzieci wyrastających poza środowiskiem społecznym. Przykładami są:
- słynna na początku XIX stulecia sprawa Kaspra Hausera ur. Na Węgrzech, więzionego przez 16 lat, niewidzącego nigdy ludzkiej twarzy;
- „Chłopiec Heski” schwytany w Hesji przez myśliwych, który uciekł przed nimi na czworaka z wilkami a następnie zmarł nie mogąc się przyzwyczaić do życia cywilizowanego;
- „Chłopiec Islandzki” znaleziony wśród owiec przypominał te zwierzęta wyglądem i zachowaniem;
- „Chłopcy Litewscy” znalezieni wśród niedźwiedzi, z trudem nauczono ich chodzić w pozycji pionowej i mówić językiem artykułowanym;
- Klemens z Overdyke Chłopic chowany ze świniami i znaleziony po wojnie Napoleona z Niemcami;
- Jean de Liege, który zaginął jako pięcioletnie dziecko i 16 lat żył w lesie;
- współczesne przypadki to dwie dziewczynki trzymane od urodzenia w odosobnieniu, pozbawione kontaktów z ludźmi, nie umiały mówić, skupiać uwagi itp.
Analizując podane fakty często wyciąga się niesłuszny wniosek :człowiek nie rodzi się „ludzki”. „ludzki” staje się Dopiero dzięki społeczeństwu. Przykłady te dowodzą przede wszystkim tego, ze człowiek rodzi się „ludzki”. Dzieci zdziczałe bowiem choć odżywiają Siena wzór zwierząt z którymi żyły przywrócone środowisku ludzkiemu rozwijają w sobie cechy i właściwości człowieka. Aby uzasadnić twierdzenia, ze człowiek rodzi się ludzki należy przytoczyć negatywny dowód Kellogów, którzy dokonali znanego eksperymentu zmierzającego do wyjaśnienia tego, czy małpa może dziedziczyć kulturę ludzką i ją przekazywać. Wychowywali oni w tym celu razem ze swoimi dziećmi szympansa., który z czasem nabył wiele umiejętności ludzkich ale nigdy nie nauczył się mówić i rozumnie myśleć.
Konieczność życia społecznego.
Przytoczone przykłady wskazuje również na druga prawdę, podkreślaną przez naukę o człowieku w gromadzie, prawdę socjologiczną głoszącą, ze osoba ludzka dopiero przez życie zbiorowe może w pełni rozwinąć swoje człowieczeństwo. Życie w społeczeństwie pozwala ludziom tworzyć i pomnażać kulturę, pozwala osiągnąć pełnię człowieczeństwa. Każdy osobnik ludzki żyją w odosobnieniu zaczynałby od tego, od czego zaczyna i na czym kończy każde zwierzę. Wszystko cokolwiek by zrobił dzięki swej naturze, umierałoby wraz z nim. Przykłady „dzikich dzieci” dowodzą, że człowiek pozbawiony rodziny żyjący poza państwem, narodem, zawodem , związkami , poza społeczeństwem nie jest w stanie rozwinąć swojej osobowości jako istota społeczno- moralna. Dlatego ta koncepcja socjologiczna jest prawdziwa, gdyż głosi że człowiek przez życie społeczne dochodzi do pełni człowieczeństwa natomiast koncepcja teologiczna tłumaczy genezę i pochodzenia i kultury oraz przeznaczenie istoty ludzkiej.
Konieczność życia społecznego wynika z faktu, że istota ludzka sama dla siebie jest niewystarczalna. Teza, ze człowiek jest z natury istotą społeczną, sformułowana przez Arystotelesa, przyjęta i wielokrotnie potwierdzana jest powszechnie znaną prawda chrześcijańskiej filozofii społecznej. Wszystkimi stronami swej ludzkiej natury: moralną, intelektualną, fizyczną, człowiek jest nierozerwalnie związany ze społeczeństwem. Osiąga swe cele i realizuję swe potrzeby dopiero przez Kościół, państwo, naród, rodzinę przez różne formy i rodzaje życia społecznego. Pod karą degradacji swej natury człowiek nie może życia poza społeczeństwem. Wymownym tego dowodem są nieszczęśliwe przypadki dzieci żyjących poza środowiskiem społecznym.
Jednostka ludzka jest istotą społeczną.
Teza głosząca, iż jednostka ludzka jest istotą społeczna, to podstawowe założenie ontologiczne, na którym wspiera się socjologia.
W socjologii jako nauce o życiu społecznym ludzi można wyróżnić co najmniej trzy koncepcje pojmowania jednostki ludzkiej:
1. Koncepcja abstrakcjonistyczna (w tej orientacji nie wysuwa się twierdzeń czym jest jednostka ludzka. Nie formułuje się wyjaśnień, które dotyczyłyby właściwości biologicznych czy psychicznych człowieka. Przyjmuje tylko, ze jednostka ludzka jest podmiotem działań i zachowań i analizuje się różne formy, w jakich życie społeczne tych jednostek występuje)
2. Koncepcja naturalistyczna (ujmuje jednostkę ludzka jako przedstawiciela gatunku, jako indywiduum biologiczne. Zjawiska życia społecznego w tym przypadku sprowadzają się do określonych reakcji pod wpływem bodźców zewnętrznych)
3. Koncepcja realistyczna ( wychodzi z założenia, ze jednostka ludzka jest istotą społeczną; myśl te najpełniej wyraził Arystoteles; koncepcja zawiera trojakie znaczenie ontologiczne: ustala że jednostka nie mogłaby rozwinąć cech specyficznie ludzkich gdyby znajdowała się poza środowiskiem; człowiek nie jest czymś gotowym tylko staje się w procesie swojego rozwoju; jednostka tworzy różne rodzaje i formy życia zbiorowego)
(literatura: Woźniak R. B. „Zarys socjologii i zachowań społecznych”
CZŁOWIEK I ŚWIAT EDUKACJI
Zarys rozwoju socjologii wychowania.
Problematyka wychowania i edukacji od początku związana była z socjologią. Duży wpływa na rozwój teorii działania społecznego, stosunków społecznych i grup społecznych miał Florian Znaniecki. Wnosi on, ze wychowanie jest obszarem na którym splatają się fakty społeczne z innymi faktami takimi jak: mowa, religia, wiedza, sztuka, technika, ekonomia. Zadaniem wychowania jest więc dostarczenie grupom społecznym członków przygotowanych do czynnego w nich udziału. Elementy teorii wychowania Znanieckiego koncentrują się wokół dwóch zagadnień: społecznych warunków wychowywania oraz społecznego przebiegu procesu wychowania. Podobne badania nad procesami samokształcenia prowadzili m.in. W. Okliński, A. Niesiołowki, S. Kowalski.
Socjologia edukacji, jej przedmiot i funkcje.
Socjologa wychowania i edukacji bada rzeczywistość społeczno – wychowawczą zarówno w aspekcie teoretycznym, empirycznym jak i socjotechnicznym.
Przedmiotem socjologii edukacji są:
- zbiorowości społeczne, zjawiska, procesy socjalizacyjne i wychowawcze decydujące o kształtowaniu się poszczególnych jednostek, grup, warstw, klas kategorii zbiorowości etnicznych i terytorialnych;
- instytucje wychowawcze
- społeczno – kulturowy przebieg procesu wychowania i zachowania;
- poziomy efektywności i jakości funkcjonowania procesów społeczno – wychowawczych i kulturowych w ramach poszczególnych mikro, mezo, i makrosystemów wychowawczych;
Socjologia wychowania kumuluje w sobie 3 dziedziny związane ze sobą:
· socjologia mikroedukacji( funkcjonowanie w rodzinie, grupie rówieśniczej, grupach nieformalnych itp.),
· s. mezoedukacji( analiza funkcjonowania osiedli, gmin, społeczności wiejskich)
· s. makroedukacji( państwo, naród, klasy i warstwy społeczne).
Funkcje socjologii edukacji:
· Funkcja poznawcza, i teoretyczna – polega na przekazywaniu społeczeństwu wiedzy, służy poznawaniu życia zbiorowego ludzi, umożliwia poznanie mechanizmów, procesów, praw strukturalnych i rozwojowych, umożliwia zrozumienie ról społecznych;
· Funkcja humanistyczna – wprowadzenie w system norm i wartości zachowania grup i jednostek, rozwój osobowości, kształtowanie postaw i przekonań.
· Funkcja wychowawcza – kształtowanie wzorów i modeli zachowań społecznych.
· Funkcja diagnostyczna i prognostyczna – rozpoznawanie określonego stanu rzeczy, usuwanie niepożądanych form i struktura, ocena zjawisk.
· Funkcja społeczno – pedagogiczna i socjotechniczna – umożliwia wyjaśnianie sytuacji społeczno – wychowawczych jak i wskazywanie skutecznych metod i technik oddziaływania wychowawczego, organizowania i kierowania procesami wychowawczymi w szkole i środowisku społecznym.
· Funkcja apologetyczna i demaskatorska - propaguje cele pozytywne, wzniosłe i korzystne dla danej sytuacji społeczno – politycznej, instytucji, z drugiej strony odrzuca je jako niegodne, niesprawiedliwe i szkodliwe dla rozwoju człowieka.
Socjologia edukacji i jej paradygmaty.
Zarówno problematyka badawcza socjologii edukacji jak i jej zastosowanie są zawsze związane: z określoną orientacją teoretyczna socjologii, ze stanem wpływów czynności edukacyjnych i wychowawczych, z mechanizmami regulacji, kontroli i oceny efektów tych wpływów. W klasycznych już dziś pracach z socjologii edukacji uwzględnia się podstawowe i aktualne problemy np.:
· Wychowanie jako zjawisko społeczne, wychowanie, a społeczeństwo, wychowanie, a problemy ludnościowe;
· Struktura szkoły, ekologia wychowania,
· Wychowania zdrowotne, wychowanie do przyszłości
· dewiacyjne zachowania w szkole itd.
Rodzi się obecnie pytanie, gdzie poszukiwać społecznych i epistemologicznych pól oparcia, alternatywy dla socjologii edukacji nakierowanej na efektywny model edukacji osadzonej we współczesnym i przyszłym świecie globalnym? Jak znaleźć optymalne warunki, przestrzenie społeczne i indywidualne umożliwiające edukację człowiekowi? Edukacja bywa jednak rozmaicie rozumiana przez różne państwa i ugrupowania polityczne.
Ogólnie można wyłonić z tych koncepcji następujące cele edukacji:
- rozwijanie twórczego potencjału ludzi;
- rozwijanie u uczącego się rozumienia świata przyrodniczego, społecznego, w którym żyje oraz procesów pracy w tym społeczeństwie;
- rozwijanie umiejętności pracy z innymi w zakresie kontrolowania kolektywnego życia społeczeństwa;
W sferze edukacji dla przedsiębiorczości David Bridgess zaleca umiejętność dokonywania wyborów czyli: zdolność do krytycznego osądu idei i poglądów innych ludzi; świadomość alternatyw, spośród których można dokonywać wyborów; poziom niezależności i autonomii osoby, który daje jej wolę, odwagę i pewność działań zgodnie z własnym przekonaniem.
Poziomami edukacji wg Bridgessa są: kształtowanie przedsiębiorczości jednostek, tworzenie przedsiębiorczych organizacji szkolnych i rozwój głębszego rozumienia i doceniania przedsiębiorczości jako komponentu życia społecznego i ekonomicznego.
Paradygmat polskiej szkoły – przedstawiciel CZ. Kupisiweicz wyodrębnia:
- paradygmat społeczeństwa bez szkół( zwolennicy negują przekonanie, ze wykształcenie człowieka jest wynikiem tylko nauczania szkolnego i że należy tworzyć coraz więcej szkół)
- paradygmat szkoły alternatywnej (przykład szkoły Waldorfschulen)
- paradygmat szkoły ustawicznie doskonałej
(literatura: Szacka B. „Wprowadzenie do socjologii”)
POJĘCIE SOCJALIZACJI
Def. Matlewskiej – socjalizacja to złożony, wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna, staję się istotą społeczną, członkiem określonego społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawania się takim, jakim chce nas nasze otoczenie społeczne.
Tak rozumiana socjalizacja jest przedmiotem zainteresowania psychologii( rozwój indywidualnej osobowości, jego ukształtowanie i ustosunkowanie się do wymogów będące wyznacznikiem zdrowia psychicznego), antropologii społecznej( socjalizacja jako przekaz kultury) i socjologii( przekaz kultury oraz dostrzeganie podobieństw i regularności zachowań członków zbiorowości społecznych). Socjalizacja jest rezultatem wpływów zarówno zamierzonych jaki Niezamierzonych. Na człowieka wpływają m.in. instytucje, agendy, Kościół, rodzina, szkoła itp. W toku socjalizacji człowiek poznaje i przyswaja sobie: umiejętności, które leża u podstaw interakcji społecznych, normy i wzory zachowania, wartości i umiejętności posługiwania się różnymi przedmiotami.
W toku socjalizacji człowiek kształtuje swoją osobowość i określa własną tożsamość. Uczenie się tych wszystkich umiejętności polega na trzech mechanizmach:
· wzmacnianie (kary i nagrody)
· naśladowanie ( np. córka naśladuje mtakę)
· przekaz symboliczny (przekaz o tym co złe i co dobre z ust innych)
Tak rozumiana socjalizacja jest procesem, który nigdy się nie kończy i trwa tak długo jak żyje człowiek.
OSOBOWOŚĆ
Def. Higlarda – termin osobowość jest używany do oznaczenia zorganizowanej struktury cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska.
W psychologicznych badaniach osobowości występują trzy kierunki zainteresowań: genezą osobowości i jej mechanizmami przekształceń; zainteresowanie elementami z jakich składa się osobowość i ich wzajemnymi powiązaniami ;oraz zainteresowanie strukturami nerwowymi umożliwiającymi powstanie osobowości.
Typy osobowości konstruuje się wyodrębniając w postaci dwubiegunowej pewną właściwość uznaną za podstawową i określającą funkcjonowanie psychiczne, a następnie wskazuję się na jej związki z innymi cechami. (Nuttin 1968) Zarówno dawniej jak i dzisiaj typologii osobowości jest wiele. Typ bardzo spopularyzowany to osobowość autorytarna. Została ona scharakteryzowana jako wyposażona w takie cechy, jak aprobata konwencjonalnych wartości i przyjętych obyczajów, tendencja do karania osób uznających odmienne normy, niechęć do wnikania w psychikę własna i innych, wrogość, sztywność itp. (T. Adorno)
Osobowość jako przedmiot zainteresowania antropologii społecznej i socjologii.
Antropolodzy wprowadzili pojęcia osobowości podstawowej i modalnej.
Osobowość podstawowa – to część powiązanych ze sobą elementów osobowości występujących u przedstawicieli danej kultury. Jest ona podłożem postaw uczuciowych u systemów wartości wspólnych dla członków danej zbiorowości.
Osobowość modalna – to typ osobowości występującej najczęściej w danej populacji. Jest kategorią empiryczną, drogą do jej poznania są analizy statystyczne. Badając tę osobowość skupia się uwagę na częstości występowania w danej zbiorowości pewnych cech psychicznych i ich powiązań.
W socjologii współczesnej nadal występuje zainteresowanie zróżnicowaniem typów osobowości w zależności od warunków społecznych, ale obecnie jest to przedmiot badań empirycznych. Przykładami takich badań są:
- badania Alexa Inkelsea
- badania Melvina i kohna
-badania Kohna i Schoolera (na podstawie tych badań zostały skonstruowane dwa typy osobowości :
· typ samosterowny – działanie na podstawie własnego, wypracowanego osądu sytuacji, zwracanie uwagi na wewnętrzną dynamikę zachowań;
· typ konformistyczny - przestrzeganie nakazów zewnętrznego autorytetu, koncentracja na zewnętrznych efektach;
coliberek44