Ch�opi W�adys�aw Reymont JESIE� -rozdzia� I - Niech b�dzie pochwalony Jezus Chrystus! - Na wieki wiek�w, moja Agato, a dok�d to w�drujecie, co? - We �wiat, do ludzi, dobrodzieju kochany - w tyli �wiat!... - zakre�li�a kijaszkiem �uk od wschodu do zachodu. Ksi�dz spojrza� bezwiednie w t� dal i rych�o przywar� oczy, bo nad zachodem wisia�o o�lepiaj�ce s�o�ce; a potem spyta� ciszej, l�kliwiej jakby... - Wyp�dzili was K��bowie, co? A mo�e to ino niezgoda?... mo�e... Nie zaraz odrzek�a, wyprostowa�a si� nieco, powlek�a ci�ko starymi wype�z�ymi oczami po polach ojesienia�ych, pustych i po dachach wsi, zanurzonej w sadach. - I... nie wyp�dzali... jak�eby... dobre s� ludzie - krewniaki. Niezgody te� nijakiej by� nie by�o. Samam ino zmiarkowa�a, �e trza mi w �wiat. Z cudzego woza to z�a� cho� i w p� morza. Trza by�o... roboty ju� la mnie nie mia�y... na zim� idzie, to jak�e - darmo mi to dadz� warz� abo i ten k�t do spania?... A �e rychtyk i cio�ka odsadzili od maci... a i g�ski, bo to ju� zimne nocki, trza zagna� pod strzech�, tom i zrobi�a miejsce... jak�e, bydl�tek szkoda, Bo�e, stworzenie te�... A ludzie dobre, bo mi� cho� latem przytul�, k�ta ani tej �y�ki strawy nie �a�uj�, �e se cz�owiek kiej jaka gospodyni paraduje... A na zim� we �wiat, po proszonym. Niewiela mi potrza, to se u dobrych ludzi uprosz� i do zwiesny z Panajezusow� �ask� przechyrlam, a jeszcze si� co� nieco� grosza u�cibi - to rychtyk la nich na przednowek... krewniaki przeciech... A ju� ta Jezusiczek przenajs�odszy biedoty opu�ci� nie opu�ci. - Nie opu�ci, nie - zawo�a� gor�co i wstydliwie wsadzi� jej w gar�� z�ot�wk�. - Dobrodzieju nasz serdeczny, dobrodzieju! Przypad�a mu do kolan roztrz�sion� g�ow�, a �zy jak groch posypa�y si� po jej twarzy szarej i zradlonej jak te jesienne podor�wki. - Id�cie z Bogiem, id�cie - szepta� zak�opotany podnosz�c j� z ziemi. Zebra�a dr��cymi r�kami torby i kijaszek z je�em na ko�cu, prze�egna�a si� i posz�a szerok�, wyboist� drog� ku lasom; raz w raz tylko odwraca�a si� ku wsi, ku polom, na kt�rych kopano kartofle; i na te dymy pastusich ognisk, co si� snu�y nisko nad �cierniskami - pogl�da�a �a�o�nie, a� i znikn�a za przydro�nymi krzami . A ksi�dz usiad� z powrotem na k�kach od p�uga, za�y� tabaki i roz�o�y� brewiarz, ale oczy ze�lizgiwa�y mu si� z czerwonych liter i lecia�y po ogromnych, w jesiennej zadumie pogr��onych ziemiach, to po bladym niebie b��dzi�y lub zatrzymywa�y si� na parobku, pochylonym nad p�ugiem. - Walek... bruzda krzywa... te... - zawo�a� unosz�c si� nieco i chodzi� ju� oczami krok za krokiem za par� t�ustych siwk�w, ci�gn�cych p�ug ze skrzypem. Zacz�� znowu bezwiednie przebiega� czerwone litery brewiarza i porusza� ustami, ale co chwila goni� oczami siwki, to stadko wron, kt�re ostro�nie, z wyci�gni�tymi dziobami podskakiwa�y w bru�dzie i raz w raz, za ka�dym �wistem bata, za ka�dym nawrotem p�uga, podrywa�y si� ci�ko, pada�y zaraz na zorane zagony i ostrzy�y dzioby o twarde, zesch�e skiby. - Walek! a �mignij no praw� po portkach, bo zostaje! U�miechn�� si�, bo jako� po bacie prawa ju� r�wno ci�gn�a, a gdy konie dosz�y do drogi, uni�s� si� �ywo poklepa� je przyja�nie po karkach, a� wyci�ga�y do niego nozdrza i przyjacielsko obw�chiwa�y twarz. - Heeet-aa! - wo�a� �piewnie Walek, wyci�gn�� b�yszcz�cy jakby ze srebra p�ug, uni�s� go lekko, poci�gn�� konie lejcami, �e zatoczy�y kr�tki �uk, wrazi� kr�j b�yszcz�cy w r�ysko, �mign�� batem, konie poci�g�y z miejsca, a� zgrzytn�y orczyki - i ora� dalej wielki �an ziemi, co pod prostym k�tem spada� od drogi po pochy�o�ci i niby d�ugi w�tek zgrzebnych skib rozci�ga� si� a� ku wsi, le��cej nisko i jakby zatopionej w czerwonawych i ��tawych sadach. Cicho by�o, ciep�o i nieco sennie. S�o�ce, chocia� to by� ju� koniec wrze�nia, przygrzewa�o jeszcze niezgorzej - wisia�o w po�owie drogi mi�dzy po�udniem a zachodem, nad lasami, �e ju� krze i kamionki, i grusze po polach, a nawet zesch�e twarde skiby k�ad�y za si� cienie mocne i ch�odne. Cisza by�a na polach opustosza�ych i upajaj�ca s�odko�� w powietrzu, przymglonym kurzaw� s�oneczn�; na wysokim, bladym b��kicie le�a�y gdzieniegdzie bez�adnie porozrzucane ogromne bia�e chmury niby zwa�y �nieg�w, nawiane przez wichry i postrz�pione. A pod nimi, jak okiem ogarn��, le�a�y szare pola niby olbrzymia misa o modrych wr�bach las�w - misa, przez kt�r�, jak srebrne prz�dziwo rozb�ys�e w s�o�cu, migota�a si� w skr�tach rzeka spod olch i �ozin nadbrze�nych. Wzbiera�a w po�rodku wsi w ogromny pod�u�ny staw i ucieka�a na p�noc wyrw� w�r�d pag�rk�w; na dnie kotliny, doko�a stawu, le�a�a wie� i gra�a w s�o�cu jesiennymi barwami sad�w - niby czerwono-��ta liszka, zwini�ta na szarym li�ciu �opianu, od kt�rej do las�w wyci�ga�o si� d�ugie, spl�tane nieco prz�dziwo zagon�w, p�achty p�l szarych, sznury miedz pe�nych kamionek i tarnin-tylko gdzieniegdzie w tej srebrnawej szaro�ci rozlewa�y si� strugi z�ota - �ubiny ��ci�y si� kwiatem pachn�cym, to biela�y omdla�e, wysch�e �o�yska strumieni albo le�a�y piaszczyste senne drogi i nad nimi rz�dy pot�nych topoli z wolna wspina�y si� na wzg�rza i pochyla�y ku lasom. Ksi�dz ockn�� si� z zapatrzenia, bo d�ugi, �a�osny ryk rozleg� si� gdzie� niedaleko, a� wrony poderwa�y si� z krzykiem i sko�nym rzutem lecia�y na kopaniska- a czarny migoc�cy cie� bieg� za nimi do�em po r�yskach i podor�wkach. Przys�oni� r�k� oczy i patrzy� pod s�o�ce - drog� od las�w sz�a jaka� dziewczyna i ci�gn�a za sob� na postronku du��, czerwon� krow�; gdy przechodzi�a obok, pochwali�a Boga i chcia�a skr�ci�, aby ksi�dza poca�owa� w r�k�, ale krowa szarpn�a j� w bok i znowu rycze� zacz�a. - Na sprzedanie prowadzisz, co? - Ni... ino do m�ynarzowego bysia... a st�j�e, zapowietrzona... W�ciek�a� si� czy co! - wo�a�a zadyszana; usi�uj�c powstrzyma�, ale krowa j� poci�gn�a, �e ju� obie gna�y w dyrdy, a� kurz je zakry� ob�okiem. A potem wl�k� si� ci�ko po piaszczystej drodze �yd szmaciarz, pcha� przed sob� taczki dobrze na�adowane, bo raz w raz przysiada� i ci�ko dysza�. - Co tam s�ycha�, Moszku? - Co s�ycha�?... Komu dobrze, to i dobrze s�ycha�... Kartofle , chwa�a Bogu obrodzi�y, �yto sypie, kapusta b�dzie. Kto ma kartofle, kto ma �yto, kto ma kapust� temu dobrze s�ycha�! - Poca�owa� ksi�dza w r�kaw, za�o�y� na kark pas od taczek i pcha� dalej, l�ej ju�, bo zaczyna� si� spadek �agodny. A potem szed� �rodkiem drogi w kurzawie, bo zamiata� nogami, �lepy dziad, prowadzony przez t�ustego kundla na sznurku. A potem lecia� od lasu ch�opak z butelk�, ale ten ujrzawszy ksi�dza przy drodze okr��y� go z dala i bieg� na prze�aj p�l do karczmy. To znowu ch�op z s�siedniej wsi wi�z� zbo�e do m�yna albo �yd�wka p�dzi�a stado kupionych g�si. A ka�dy pochwali� Boga, zamieni� s��w par� i szed� w swoj� drog�, odprowadzany �yczliwym s�owem i spojrzeniem ksi�dza, kt�ren, �e ju� s�o�ce by�o coraz ni�ej, powsta� i krzykn�� do Walka: - Do�rz do brz�zek i do domu... na nic si� konie zmachaj�. I poszed� wolno miedzami, odmawia� p�g�osem modlitwy i jasnym, pe�nym kochania spojrzeniem ogarnialpola... ...Rz�dy kobiet czerwieni�y si� na kopaniskach... rozlega� si� gruchot zsypywanych do woz�w kartofli... miejscam orano jeszcze pod siew... stada kr�w srokatych pas�y si� na ugorach... d�ugie, popielate zagony rdzawi�y si� m�od� szczotk� zb� wschodz�cych... to g�si niby p�aty �nieg�w bieli�y si� na wytartych, zrudzia�ych ��kach... krowa gdzie� zarycza�a... ogniska si� pali�y i d�ugie, niebieskie warkocze dym�w ci�gn�y si� nad zagonami... W�z zaturkota� albo p�ug zgrzytn�� o kamienie... to cisza znowu obejmowa�a ziemi� na chwil�, �e s�ycha� by�o g�uchy be�kot rzeki i turkot m�yna, schowanego za wsi�, w zbitym g�szczu drzew po��k�ych... to znowu �piewka si� zerwa�a lub krzyk nie wiadomo sk�d powsta�y lecia� nisko, t�uk� si� po bruzdach i do�ach i ton�� bez echa w jesiennej szaro�ci, na �cierniskach oprz�dzonych srebrnymi paj�czynami, w pustych sennych drogach, nad kt�rymi pochyla�y si� jarz�biny o krwawych, ci�kich g�owach... to w��czono role i tuman szarego, przes�onecznionego kurzu podnosi� si� za bronami, wyd�u�a� i pe�za� a� na wzg�rze i opada�, a spod niego niby z ob�oku wychyla� si� bosy ch�op, z go�� g�ow�, przewi�zany p�acht� - szed� wolno, nabiera� ziarna z p�achty i sia� ruchem monotonnym, nabo�nym i b�ogos�awi�cym ziemi, dochodzi� do ko�ca zagon�w, nabiera� z worka zbo�a, nawraca� i z wolna podchodzi� pod wzg�rze, �e najpierw g�owa rozczochrana, potem ramiona, a w ko�cu ju� by� ca�y widny na tle s�o�ca z tym samym b�ogos�awi�cym ruchem siejby; z tym samym �wi�tym rzutem rozrzuca� zbo�e, co...
Biluklb