NAGRODA I KARA JAKO INSTRUMENT WYCHOWANIA
Prezentacja na ten temat zrobiona jest w formie prezentacji multimedialnej, w programie Power Point. Wybrałem taki element prezentacji ze względu na jej sprawdzoną formę, gdyż na slajdach zamieszczone są najważniejsze informacje dotyczące tego tematu. Każdy zdąży się z tym zapoznać. Bardziej szczegółowe informacje zamieściłem na kartkach aby nie „zaśmiecać” slajdów, i aby były one widoczne.
MECHANIZMY DZIAŁANIA KARY I NAGRODY
WNIOSEK:
Nagradzajmy, więc dziecko, jeśli tylko na to zasługuje. Każde może i powinno przeżyć własny sukces, jeśli mu w tym pomożemy. Dostrzegajmy zawsze wysiłek dziecka i jego dobre chęci. Nie krytykujmy przesadnie, co zwykle wywiera odwrotny, negatywny skutek. Ważne jest jednak, aby starannie dobierać nagrody, stosowne zarówno do wieku, jak i do sytuacji wychowawczej.
FUNKCJA NAGRODY
Wychowanek dostatecznie często nagradzany nabiera poczucia bezpieczeństwa jak również wiary we własne siły, co budzi chęć do dalszych, konstrukcyjnych wysiłków.
Z drugiej strony nadmierna ilość i łatwość osiąganych nagród wywołuje stopniową demobilizację. Wynika z tego konieczność urozmaiconego nagradzania oraz nieustannego podnoszenia wymagań w stosunku do wychowanka. Nagradzanie wychowawcze musi być zindywidualizowane. Wiadomo bowiem, że te same następstwa mają dla jednych wartość dodatnią, dla innych –ujemną lub są zgoła bez wartości
CZYNNIKI SKUTECZNOŚCI NAGRADZANIA
1. Atrakcyjność nagrody – wartość nagrody zależy od jej przewidywalności (nagroda oczekiwana jest mniej atrakcyjna od nieoczekiwanej ). Można temu zapobiec przez różnicowanie nagród i okoliczności ich udzielania. „Im większa nagroda za wykonanie pewnej czynności, tym silniejszy efekt”- prawo efektu Thorndike.
2. Rozkład nagród – to reguła nagradzania określonej czynności przy kolejnych jej pojawieniach się. Rozkłady sporadyczne obniżają tempo uczenia się. Brak nagrody następujący po uprzednim podaniu nagrody za daną czynność nie jest zdarzeniem obojętnym, lecz rodzi frustrację. Nagradzanie sporadyczne sprawia, że każdy zawód rodzi nadzieję na uzyskanie nagrody. Gdy zależy nam na dużej trwałości zmiany wywołanej metodą nagradzania powinno się sięgać po nagradzanie sporadyczny ,rozpoczynając od nagradzania ciągłego i powiększając liczbę nie nagrodzonych czynności.
3. Opóźnianie nagrody – powinno być zmniejszane do minimum. Aby przeciwdziałać efektowi opóźniania nagrody można werbalnie odtworzyć sytuację, w której nagroda powinna się pojawić.
4. Nagroda jako zachęta – działa przez podniesienie ogólnego poziomu pobudzania organizmu, co wpływa na szybkość czynności, siłę, koordynację i pośrednio na tempo i poprawność uczenia się .Stosując nagrodę w formie zachęty należy rozważyć: atrakcyjność nagrody, rodzaj zadania, typ temperamentu wychowanka.
5. Stopień opanowania czynności – nagradzanie w jego standardowej postaci jest skuteczne
tylko wtedy, gdy osobnik opanował daną czynność.
6. Źródło motywacji czynności – nagroda, szczególnie zapowiadana przesuwa uwagę jednostki z wyniku bliższego na dalszy, co przejawia się w spadku zainteresowania czynnością, która nie będzie nagradzana. Gdy nagroda dawana jest wyłącznie za podjęcie i wykonanie jakiejś czynności bez względu na wynik, to tłumi ona motywację wewnętrzną zarówno u dzieci jak i u dorosłych.
7. Nagrody i informacje o wyniku czynności – dostarczenie informacji o osiągniętym wyniku polepsza wyniki w następnych, podobnych zadaniach. Zablokowanie dopływu informacji w trakcie pracy nad zadaniem powoduje spadek poziomu wykonania.
FORMY NAGRADZANIA
Ważne jest, aby działania nagradzające następowały bezpośrednio po konstruktywnym zachowaniu się dziecka oraz były połączone z odpowiednim wyjaśnieniem, co w tym zachowaniu wzbudziło uznanie wychowawcy.
FUNKCJA KARY
Zachodzi niebezpieczeństwo, że jeśli uczeń nie uchwyci związku między wykroczeniem a karą, jaka go spotkała może nasilić swoją aktywność. Należy również pamiętać, że dziecko bardzo silnie reaguje na niepowodzenia. Ciągłe nagany i niezadowolenie rodziców i nauczycieli zniechęcają do wysiłku i powoduje porażkę.
CZYNNIKI SKUTECZNOŚCI KARANIA
1. Awersyjność kary – kary są zindywidualizowane, to co dla jednego wychowanka jest awersyjne, dla innego może być obojętne lub atrakcyjne. Siła kary (stopień jej awersyjności) jest ważnym czynnikiem skuteczności karania. Kara łagodna nie tylko nie tłumi danej czynności, lecz nawet ją intensyfikuje. W miarę wzrostu siły kary następuje czasowe zahamowanie czynności, poczym spontanicznie się ona odnawia.
2. Synchronizacja kary – kara wczesna jest skuteczniejsza niż późna. Efekt ten zanika przy karach silnych. Dlatego stosując karę słabą należy ją zsynchronizować z początkiem niewłaściwego zachowania, by skompensować niższą jej skuteczność.
3. Osobowość wychowanka – taka sama kara będzie mniej skuteczna dla ekstrawertyka niż dla introwertyka, gdyż u ekstrawertyka będzie wzbudzać słabszą reakcję strachu.
4. Łatwość różnicowania – czynnikiem odpowiedzialnym za pojawianie się ubocznych skutków karania jest niejasność wymagań wychowawczych, która rodzi w wychowanku niepewność co powinien robić w danej sytuacji, by opanować strach i frustrację.
5. Unikanie czynne i unikanie bierne – możemy karać, by nauczyć powstrzymania się od wykonania zakazanej czynności lub by się nauczyć czynności nowej.
6. Społeczny kontekst karania – zależy od: - właściwości osoby, która karę wymierza,- wartości, w imię której kara jest wymierzona
7. Uzasadnienie kary - podwyższa skuteczność karania, osłabia efekt synchronizacji ( kara wczesna jest tylko trochę bardziej skuteczna niż późna), osłabia efekt siły kary ( kara silna tylko trochę przewyższa karę słabą), znosi efekt więzi uczuciowej, podwyższa trwałość przestrzegania zakazu Zakaz zostaje wbudowany w moralny światopogląd dziecka.
FORMY KARANIA
Właściwy dobór formy karania zależy od wychowawcy. Karanie wychowawcze nie powinno nigdy dyskryminować i poniżać godności wychowanka. Ustalenie wymiaru kary nie może mieć nigdy miejsca w stanie uniesienia wychowawcy .Grozi to złamaniem zasad sprawiedliwości, te zaś muszą być w karaniu przestrzegane. Przed wymierzeniem kary uczeń powinien spotkać się odpowiednim wyjaśnieniem na temat szkodliwości popełnionego czynu oraz istoty swojej winy. Uczeń powinien być pewien, że postąpił niewłaściwie i zasługuje na karę.
ASPEKT PEDAGOGICZNY
W pedagogice nagrody nazywa się pozytywnym wzmocnieniem, bo dziecko otrzymuje wtedy sygnał, że dane zachowanie jest dobre i warto tak właśnie postępować. Umacniają też one przekonanie o własnych możliwościach, dają wiarę we własne siły, a co za tym idzie - zachęcają do podejmowania wyzwań. Nie bez znaczenia pozostaje także fakt, że dzięki pochwale maluch dobrze się czuje, a jego relacje z nagradzającym pozytywnie się rozwijają.
Dlaczego kara jest ważna? Mądrze stosowana pomaga wyeliminować zachowania złe, nieakceptowane w społeczeństwie (np. agresja) i wyuczyć samokontroli. Ponieważ karcenie nie jest dla dziecka miłe, stara się ono unikać sytuacji, które mogą się skończyć dla niego naganą.
ASPEKT SOCJOLOGICZNY
Wydaje się, że zakazy, kary są nieodłączne z życiem człowieka, jednak zbyt częste ich stosownie może doprowadzić do niepożądanych następstw. Nie powinny one dotyczyć także podstawowych potrzeb dziecka. Problem kara i nagród w wychowaniu jest kontrowersyjny. Zwolennicy kar, utrzymują się w przekonaniu, że są użyteczne i skuteczne w procesie wychowawczym. Przeciwnicy natomiast uważają, że przyczyniają się do powstawania lęków, nerwic a także agresywnych zachowań u dzieci. Rodzice najczęściej zaczynają stosować kary w momencie dojrzewania. Dziecko staje się wtedy bardziej wrażliwe, wstydliwe, występuje opryskliwość i nieposłuszeństwo. Nie przygotowani rodzice nie zdając sobie sprawy z trudnego okresu dziecka szukają odpowiednich metod wychowawczych, najczęściej stosując kary. Kara jednak powinna być zawsze adekwatna do popełnionego czynu, odpowiednio przemyślana oraz uzasadniona. W różnych rodzinach pogląd na stosowanie kara i nagród jest odmienny. Czasami większą wartość wychowawczą przypisuje się karom wychodząc ze stwierdzenia, że wybryki i nieposłuszeństwo młodzieży spowodowane jest niestosowaniem kar, nakazów i zakazów. Spotyka się rodziny, które częściej albo jedynie karzą. I odwrotnie, rodzice stosują w wychowaniu nagrody i pochwały a w ostateczności kary.
ASPEKT PSYCHOLOGICZNY
Psychologiczną podstawą skuteczności tych metod jest to, że są one dla dziecka źródłem stanów emocjonalnych, przy czym emocje i uczucia powstające pod wpływem nagród (radość, przyjemność, nadzieja) mają większe znaczenie motywacyjne niż emocje powstające pod wpływem kar (strach, niepokój, obawa).
Poglądy psychologów i pedagogów w kwestii nagradzania i karania są bardzo zbliżone. Większość z nich uważa metodę nagradzania za bardziej skuteczną oraz bardziej odpowiednią w wychowaniu dzieci. K. Konarzewski twierdzi, że kara u osób o niskiej samoocenie może im odebrać nadzieję i zniechęcić do dalszej pracy.
W rodzinie, w której dominuje nagroda i tzw. wzmocnienia pozytywne rodzi się środowisko oparte na życzliwości. Takie środowisko usuwa wiele zahamowań i sprawia, że dzieci stają się twórcze. Pojawia się wzajemne zaufanie między dzieckiem a rodzicami. Członkowie rodziny stają się wobec siebie całkowicie otwarci. W takiej rodzinie dzieci otrzymują uczucie i uznanie, których potrzebują, aby mogły się rozwijać. Okazywanie akceptacji zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa i wpływa na poczucie własnej wartości. W konsekwencji dziecko przejawia aktywność poznawczą, wykazuje inicjatywę nie bojąc się, że może nie poradzić sobie w trudnych sytuacjach.
Środowiska oparte na karze oraz działaniach autokratycznych rodziców mają także pozytywne cechy. Prowadzą do rozwoju u dzieci takich cech jak: posłuszeństwo, szacunek dla starszych, dyscyplina, wytrwałość. Jeśli jednak weźmiemy pod uwagę autentyczne możliwości dzieci, to w takim środowisku nie ma miejsca na rozwój postaw twórczych. Życie społeczne oparte na karach jest mało stabilne, funkcjonuje na pograniczu chaosu, gdzie lęk determinuje uczucia. Dzieci zaczynają kłamać, rodzice stosują kary z obawy przed złym zachowaniem pociechy. W środowisku opartym na karach dzieci uczą się unikania kar. Stosowanie systemu nakazów i kar być może daje dorosłemu w konsekwencji obraz grzecznego dziecka, lecz w rzeczywistości prowadzi do jego bierności.
ASPEKT FILOZOFICZNY
Prawdziwa Wolna Wola, oznacza, że wybór jakiego dokonamy nie zostanie poddany ocenie. Jeżeli wiesz, że dokonujesz złego, lub dobrego uczynku i poniesiesz karę, lub zyskasz nagrodę, istnienie Wolnej Woli traci sens. Nie można powiedzieć, że Bóg dał nam Wolną Wolę, ale za dobre uczynki wynagradza, a za złe karze. To nie jest wolność. Wolna Wola powinna być jak skrzyżowanie na drodze, bez nakazu skrętu w jedną stronę. Tam gdzie jest nakaz skrętu w lewo, możesz pojechać w prawo, ale złamiesz przepisy i narazisz się na karę czy stłuczkę. Tak więc faktycznie nie masz możliwości wyboru. Musisz pojechać w lewo. Oczywiście, nie chodzi o to, żeby pozwolić na czynienie zła, lub nie karać tych, którzy krzywdzą innych ludzi. Dlatego właśnie problem wolnej woli jest tak skomplikowany, ponieważ nie wiadomo jak do tego podejść sensownie. Łatwo popaść w komunały lub zbagatelizować ten temat, twierdząc, że jest on nie do pojęcia dla człowieka i należy go zostawić jedynie do rozważań religijnych.
Nie można mówić o wolności wyboru tam, gdzie promowany jest jedynie jeden słuszny sposób postępowania, lub tam, gdzie zabrania się wszystkiego co nie jest zgodne z jakąś doktryną filozoficzną, według której ludzie sobie organizują życie.
Prezentację wykonał
Maciej Sobolewski
Prewencja grupa II
Sobolek