WŁASNOŚĆ

POJĘCIE WŁASNOŚCI

Własnością w ujęciu ekonomicznym jest każda forma władania przez człowieka częściami przyrody mającymi wartość majątkową.

Własność w ujęciu prawnym to tylko jedna, podstawowa forma władania dobrami przyrody. Jest to zjawisko wszechstronne, dające o sobie znać we wszystkich dziedzinach życia zbiorowości.

Własność w ujęciu prawa konstytucyjnego – to ogól praw do dóbr majątkowych.

Własność w ujęciu kodeksu cywilnego – art. 140 Kodeksu Cywilnego – „ W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.”

własność

prywatna                                          państwowa                                          komunalna

-          własność prywatna – własność tego wszystkiego, co może należeć do jednostki ludzkiej; własność
w takim znaczeniu obejmuje zarówno środki produkcji, jak i dobra konsumpcyjne. Podmiotem własności prywatnej może być nie tylko osoba fizyczna, ale także zakładane dla wspólnego prowadzenia określonej działalności gospodarczej spółki ( szczególnie spółki osobowe ).

-          własność państwowa – państwo w ograniczonym zakresie jest właścicielem środków produkcji. Własność ta musi być wykonywana zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki. Ze względu na znaczne zasoby własności państwowej oraz jej różnorodność zarząd mieniem państwowym nie jest jednolity. Głównie sprawują go: przedsiębiorstwa państwowe, państwowe jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, , Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, spółki oraz narodowe fundusze inwestycyjne. Obecnie własność państwowa dzieli się na: na własność Skarbu Państwa oraz własność państwowych osób prawnych.

-          własność komunalna - należąca do poszczególnych gmin i ich związków oraz innych komunalnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw. System zarządzania mieniem gminy jest zbliżony do systemu właściwego dla administrowania mieniem państwowym. Gmina zarządza – tak jak państwo – mieniem komunalnym za pośrednictwem gminnych osób prawnych oraz swoich jednostek nie posiadających osobowości prawnej.

TREŚĆ, ZAKRES I WYKONYWANIE WŁASNOŚCI

Prawo własności wynika ze stosunku własności, jaki istnieje miedzy właścicielem
a wszystkimi innymi podmiotami. A zatem należy przyjąć , ze właściciel jest osobą uprawnioną, natomiast zobowiązany – do nienaruszania prawa własności- jest każdy inny podmiot. Stosownie
do tego w określeniu własności odróżniamy jej stronę pozytywną i negatywną. Przez stronę pozytywna rozumie się uprawnienia ( atrybuty), jakie składają się na prawo własności jako prawo podmiotowe, natomiast strona negatywna własności oznacza możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego prawa.

CECHY PRAWA WŁASNOŚCI

Kodeks nie rezygnuje ze wskazania cech charakterystycznych dla prawa własności, jednak ze traktuje je jako cechy podstawowe: Należą do nich:

1)     uprawnienie do korzystania z rzeczy obejmujące prawo do : posiadania rzeczy, używania rzeczy, pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy, do dyspozycji faktycznych,
a więc prawo do przetworzenia rzeczy, jej zużycia, lub nawet zniszczenia.

2)     uprawnienie do rozporządzania rzeczą , a więc uprawnienie do wyzbycia się własności rzeczy oraz uprawnienie do obciążenia rzeczy ( np. oddanie w dzierżawę) .

GRANICE PRAWA WŁASNOŚCI

Prawo własności stanowi najszerszą formę korzystania z rzeczy, lecz nie jest to forma nieograniczona, bowiem przepisy kodeksu cywilnego wskazują na korzystanie z rzeczy
w granicach:

1)     określonych ustawami, np. wyłączenie prawa własności ze względu na niebezpieczeństwo grożące innej osobie,

2)     zasadami współżycia społecznego, np. powstrzymanie się od budowy wieżowca na własnej działce budowlanej na osiedlu domków jednorodzinnych, 

3)     społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa, np. działka budowlana a działka
z przeznaczeniem rolnym.

PODMIOT I PRZEDMIOT PRAWA WŁASNOŚCI

Podmiotem prawa własności (teoretycznie może być każdy kto posiada zdolność prawną. Ale nie zawsze. Na przykład w naszym systemie prawnym nie każdy,
kto ma zdolność prawną może być właścicielem broni palnej. A zatem podmiotowość również jest ograniczona.

Przedmiot prawa własności polski kodeks cywilny ujmuje w bardzo wąskim zakresie, jako rzecz, czyli przedmiot materialny. Tymczasem prawem własności mogą być objęte inne dobra niż rzeczy, np. własność energii, patentu.

PRZESTRZENNE GRANICE WŁASNOŚCI

Odnoszą się głównie do nieruchomości. Kodeks przewiduje, że nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własność. Pozostaje pytanie
co z prawem własności do  części ziemi pod tą powierzchnią i nad nią.  Kodeks cywilny unormował tę kwestię w art. 143, który mówi: W granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu, własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią.

STOSUNKI SĄSIEDZKIE

Z faktu sąsiedztwa nieruchomości wynika wzajemna miedzy nimi zależność.
To wzajemne oddziaływanie występuje z reguły między nieruchomościami pozostającymi
w bezpośrednim sąsiedztwie, nieraz jednak dotyczy także gruntów pozostających w dalszej odległości ( np. w przypadku hałasu zakłócającego spokój mieszkańców )

              Ww. wzajemne oddziaływanie na siebie gruntów sąsiedzkich rodzi oczywiście sprzeczne nieraz ze sobą interesy. Kodeks cywilny zawiera przepis mające regulować
te kwestie. ( tzw. prawo sąsiedzkie ). Przepisy te nakładają na sąsiadów – we wzajemnym interesie – pewne obowiązki i ograniczenia, , które w treści zbliżone są nieco do służebności. Wśród przepisów sąsiedzkich wyróżnia się m.in. przepisy dotyczące korzystania z przygranicznych pasów ziemi, ograniczające oddziaływanie na nieruchomości sąsiedzkie, przewidujące możność ustanowienia pewnych służebności.

              Kwestie sporne między sąsiadami można również rozwiązać w formie czynności prawnej
( np. umowy).

NABYCIE I UTRATA PRAWA WŁASNOŚCI

Nabycie własności może mieć nie tylko charakter cywilnoprawny. Istnieją również sposoby nabycia właściwe dla prawa państwowego, administracyjnego, a nawet karnego.
( np. wywłaszczenie)

nabycie własności

pierwotne                                                                                    pochodne

-          nabycie pierwotne – nabywca nie uzyskuje prawa, jakie przysługiwałoby dotychczasowemu właścicielowi, ten ostatni traci bowiem to prawo, a nabywca uzyskuje własność niezależnie
od niego.

-          nabycie pochodne – prawo własności przechodzi z dotychczasowego właściciela
na nowego. Prawo pozostaje takie samo, a jedynie zmienia się jego podmiot.
Tylko w takim przypadku istnieje stosunek następstwa prawnego; zbywca jest poprzednikiem prawnym, a nabywca następcą prawnym. Konsekwencja tego jest to,
ze nabywca uzyskuje prawo własności w takich granicach w jakich przysługiwało ono zbywcy,
a więc np. ze wszelkimi jego obciążeniami.

FORMY NABYCIA WŁASNOŚCI

Przeniesienie prawa własności

Zwrot przeniesienie własności jest terminem techniczno prawnym i oznacza w terminologii prawa cywilnego przejście własności na podstawie umowy. Osobę przenosząca własność nazywamy zbywcą, a osoba, na którą w następstwie takiej umowy własność przechodzi nosi miano nabywcy.

Z teoretycznego punktu widzenia na przeniesienie własności w drodze umowy składają się dwie odrębne czynności prawne. Pierwsza z mocy, której zbywca zobowiązuje się do przeniesienia własności, druga ( zawarta w wykonaniu tej pierwszej ), z mocy której dochodzi dopiero
do przeniesienia własności. Umową zobowiązującą do przeniesienia własności jest np. umowa sprzedaży, w myśl bowiem przepisów kodeksu cywilnego sprzedawca nie przenosi własności
na kupującego, lecz jedynie zobowiązuje się do takiego przeniesienia. Pierwszą umowę nazywamy umową zobowiązującą ( bo rodzi tylko skutki obligacyjne między stronami), drugą rozporządzającą lub rzeczową ( bo przenosi własność i tym samym rodzi skutek względem wszystkich.). W praktyce obie umowy oczywiście zawierane są łącznie; jeśli chodzi o nieruchomości – w jednym akcie notarialnym.

Kodeks cywilny wypowiada w art. 156 w odniesieniu do umowy o przeniesienie własności zasadę przyczynowości. Stanowi on: Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje
w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej
do przeniesienia własności, z zapisu, bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność tej umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.

Uregulowania szczególne dotyczące przeniesienia własności nieruchomości

Ze względu na komplikacje w obrocie, jakie mogłyby powstać w razie uzależnienia przeniesienia własności nieruchomości od pewnych zdarzeń przyszłych, przepisy prawa stanowią,
że własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Nie ma natomiast przeszkód do zawarcia pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości.

Ze względu na doniosłe znaczenie przeniesienia własności nieruchomości dla samych stron, kodeks cywilny przewiduje – tak dla umowy przenoszącej własność, jak i dla umowy zobowiązującej do takiego przeniesienia – wymóg formy aktu notarialnego. Niezachowanie tej formy powoduje nieważność umowy.

Zasiedzenie i przemilczenie

Zasiedzenie i przemilczenie są sposobami nabycia prawa własności na skutek upływu czasu.

Zasiedzenie polega na nabyciu prawa własności na skutek długotrwałego wykonywania tego prawa przez osobę nieuprawnioną. Funkcja zasiedzenia polega przede wszystkim na tym, że usuwa rozbieżności między stanem faktycznym a prawnym. Przedmiotem nabycia przez zasiedzenie są tylko prawa rzeczowe, a więc tylko takie prawa, które łączą się z posiadaniem.

Jeżeli chodzi o prawo własności to można je uzyskać w drodze zasiedzenia,
tak co do nieruchomości jak i ruchomości. Co do nieruchomości możliwe jest to także w przypadku, gdy nieruchomość posiada księgę wieczystą.

Przesłanki zasiedzenia są różne co do nieruchomości i co do ruchomości. I tak w myśl art. 172  kodeksu cywilnego posiadacz nieruchomości, nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeśli posiada nieruchomość nieprzerwanie od 20 lat jako posiadacz samoistny, chyba, ze uzyskał posiadanie w złej wierze ( w takim przypadku nabywa własność nieruchomość dopiero po 30 latach).

Natomiast w przypadku rzeczy ruchomej przesłanki są trzy: 1) posiadanie, 2) upływ trzech lat oraz 30 dobra wiara posiadacza.

Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia
oraz o zawieszeniu.

Zasiedzenie jest pierwotnym sposobem nabycia prawa własności i następuje z mocą ustawy
po spełnieniu wszystkich przesłanek.

Przemilczenie polega na nabyciu prawa własności na skutek tego, ze właściciel (uprawniony) przez czas wskazany w ustawie swego prawa nie wykonuje. ( np. rzecz znaleziona – właściciel się
po nią nie zgłasza)

Inne, przewidziane w kodeksie cywilnym, wypadki nabycia i utraty własności

1)     zrzeczenie się własności – zrzeczenie się nieruchomości jest dopuszczalne tylko co do własności indywidualnej i osobistej. Do ważności zrzeczenia się nieruchomości niezbędne jest zachowanie formy aktu notarialnego. Natomiast zrzeczenie się własności rzeczy ruchomej następuje przez: a) porzucenie rzeczy b) z zamiarem wyzbycia się jej.

2)     zawłaszczenie rzeczy – własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się przez objecie jej
w posiadanie samoistne. Jest to więc czynność prawna jednostronna, realna. Jest to nabycie pierwotne.

3)     znalezienie rzeczy – w przewidzianych prawem przypadkach znalazca staje się ich właścicielem.

4)     pobieranie pożytków naturalnych – uprawniony do ich pobierania nabywa do nich prawo
z chwilą odłączenia od rzeczy.

5)     połączenia dwóch lub więcej rzeczy

5