Bielizna.pdf

Wygląd i funkcje

Bielizna jest podstawą każdej rekonstrukcji stroju. Mimo mody i

rozwoju krawiectwa jej krój zmieniał się nieznacznie i w

ogólnym zarysie pozostawała podobna, co wiązało się z funkcjami

przez nią pełnionymi. Szyta była zazwyczaj z płócien lnianych,

zarówno barwionych na biało, jak i w kolorze naturalnym.

Bogatsi mogli nosić koszule jedwabne, a pod koniec

średniowiecza upowszechniać zaczęła się również bawełna. Na

rycinach z m. in. XIV wieku można również zauważyć koszule

barwione na niebiesko.

Najlepszym źródłem do poznania wyglądu bielizny są ryciny przedstawiające: chłopów przy

pracy i egzekucje, podczas których skazani byli bez żadnej odzieży wierzchniej oraz wiele

scen biblijnych, takich jak narodziny Marii, bądź świętych, gdzie widać dobrze koszule

noszone przez kobiety asystujące przy porodzie.

Jak w przypadku każdego stroju, tak i tu - gdy ze źródeł chcemy

się dowiedzieć o wyglądzie bielizny, pamiętać musimy, że ówcześni

artyści przedstawiali na rycinach realia swoich czasów. Dlatego przy

rekonstrukcji nie należy się sugerować tym, jakie wydarzenie jest

tam przedstawione, ale datą powstania dzieła.

W średniowieczu funkcją omawianej części garderoby

była przede wszystkim ochrona szat wierzchnich przed ciałem, a w

znacznie mniejszym stopniu ciała przed nimi. Nie znano wtedy

środków piorących, choćby tak skutecznych jak dzisiejsze, dlatego

noszenie koszuli i gaci pod każdym innym ubiorem było koniecznością (by chronić go przed

zapoceniem).

O wiele łatwiej było je wyprać niż ubiory np. wełniane. Średniowieczne metody

czyszczenia odzienia nie są zbyt dobrze znane, ale wiadomo, że praktycznie każde miasto

posiadało swoją pralnię, a nawet po oczyszczeniu samą wodą wywieszenie na słońce

pomagało wybielić bieliznę.

Elementy

K oszula męska (chemise, shirt) jest to część bielizny, która przez wieki nie ulegała

zbytnim zmianom. Ewolucyjnie pochodzi od giezła i spełnia podobne funkcje. Koszule z

reguły sięgały do pół uda i czasem mogły mieć rozcięcia po bokach, choć były wystarczająco

luźne, by nie trzeba było tego robić. Bywały rozszerzane ku dołowi, choć mogły być też

zupełnie proste (zależnie od tuszy). Dużą różnorodnością cechują się natomiast wykończenia

koszul pod szyją. Można tutaj zaobserwować wiele rozwiązań.

Wycięcie było w kształcie "T", gdzie jego górna linia przebiega wzdłuż

ramion, a pionowa na piersi pozwala wkładać głowę. Płytka "łódka" z

pionowym wycięciem na piersi. Głęboka "łódka" nie wymagająca

żadnych dodatkowych rozcięć. Prosty kołnierzyk z rozcięciem (może

być również bez rozcięcia, ale musi być na tyle szeroki, by zmieściła się

w nim głowa).

Wyżej wymienione odmiany, to tylko niektóre z wielu

występujących w użyciu. Często spotkać się można ze

współczesnymi wyrobami, posiadającymi sznurki lub tasiemki pod

szyją, ale nie ma żadnych dowodów na to, że coś takiego

występowało w interesującej nas epoce.

Ta duża różnorodność wykończeń charakterystyczna jest

dla XV wieku, gdzie często kołnierze koszul wystają z pod np.

dubletu i ich kształt ma współgrać z wyglądem stroju danej osoby.

Wcześniej koszule posiadały zazwyczaj proste rozcięcie na głowę

Gacie (braies, famulares, bracca) są podstawą ubioru męskiego i pierwszą

warstwą ubrania. Są chyba tą częścią bielizny, która przechodziła największe zmiany w

związku z przeobrażeniami stroju wierzchniego. Najbardziej charakterystyczne różnice

wystepują między braies określanymi jako XIII i XV-wieczne. Te

wcześniejsze były długie (nieraz za kolano) z

troczkiem idącym od dołu nogawki, którym

owijało się nogę i przewlekało przez dziurkę

w pasie. ten sam troczek służył do

przywiązania nogawic do pasa.

Później wraz z wchodzeniem do użycia

dubletów, jak również łączonych nogawic,

braies robiły się coraz krótsze, by w XV w. stać się niemalże opaską

wiszącą na biodrach. W pasie zaciskane były sznurkiem tak, aby trzymały się na określonej

wysokości.

Koszula damska (chemise, smock) jest z założenia tą samą częścią bielizny co

męska. Różni się właściwie długością i wykończeniem pod szyją, choć wyodrębnić można

naprawdę wiele typów koszul przeznaczonych do innych czynności i na inne okazje. Była

mocno rozszerzana ku dołowi, gdyż inaczej przeszkadzałaby w poruszaniu się. Im dłuższa,

tym szersza powinna być na dole.

W drugiej połowie XIV wieku występowały koszule ciasnochy,

noszone na ramiączkach, ze sporym dekoltem, idealne do noszenia

pod modne wówczas, obcisłe w górnej części, spodnie suknie z

długim rękawem. Niektóre koszule były pod szyją marszczone -

możliwe, że od razu były zszywane w ten sposób, choć niektóre

mogłyby być ściągane sznurkiem i miały wykończenia rękawów w

postaci mankietów (XV w.).

Koszule, które należały do bogatszych kobiet, były zdobione haftami (południe Europy -

Hiszpania), przeważnie z przodu wokół dekoltu, szczególnie zdobienie widoczne jest drugiej

połowie XV w. Te najbardziej luksusowe szyto z jedwabiu,

batystu, bądź muślinu.

N ogawice damskie , w przeciwieństwie do męskich, są bardzo

krótkie - sięgają trochę powyżej kolana i w celu umocowania

można związać je tasiemką tuż pod kolanem (tak jak nogawice

kolcze skórzanym paskiem), aby się nie ześlizgiwały.

Czepek płócienny (mycka) , oprócz użytku codziennego,

znajduje też zastosowanie podczas noszenia hełmu, ułatwia

wkładanie i zdejmowanie go, a także chroni głowę przed obtarciami.

Jest często widoczny na rycinach przedstawiających chłopów

przy pracy i rycerzy bez hełmów.

Noszony był na dużą skalę i przez wszystkie stany - dzięki

swojej uniwersalności.

Szycie

Stworzenie kompletu bielizny nie powinno nastręczać nikomu żadnych trudności.

Poszczególne części każdego elementu są na ogół kwadratowe, a zszywanie ich to zazwyczaj

łączenie ze sobą linii prostych. Zachęcam tych, którzy mają zdolności

manualne i aspiracje do posiadania historycznie poprawnego stroju, do

ręcznego szycia bielizny.

Ważne, by szwy były jak najbardziej płaskie, dzięki temu nie będą

uwierały i zapewnią komfort noszenia. Należy je wykonać dokładnie, by

wytrzymały częste pranie i intensywne użytkowanie.

Ktoś kiedyś powiedział, że pierwszą rzeczą, jaką należy mieć, gdy chce

się odtwarzać średniowiecze, są gacie. Zgadzam się z tym jak najbardziej. Przed uszyciem

jednak warto co najmniej dwa razy sprawdzić, czy zgadzają się nasze wymiary, bo nic tak nie

wścieka jak za małe braies.

Jest to szczególnie istotne w przypadku wąskich, mocno opinających

ciało XV wiecznych odmianach gaci, gdyż wcześniejsze (np. XIII

wieczne) są bardzo luźne i raczej nie sprawiają kłopotów w

przypadku różnicy kilku centymetrów w rozmiarze.

Kupując materiał musimy wiedzieć, że belki płótna lnianego w

średniowieczu miały szerokość zwykle 50 - 90 cm, stąd też koszule

można było z łatwością szyć bez szwów na ramionach, o czym

można przekonać się oglądając części ich nielicznych zachowanych szczątków.

Obecnie spotkać się możemy z materiałem o szerokości 150 cm, więc zazwyczaj robi się

szwy na ramionach, żeby lepiej wykorzystać materia, Szyjąc pamiętajmy, że o wiele ładniej

prezentuje się bielizna luźna niż obcisła.

W średniowieczu do wykonania poszczególnych części

garderoby stosowano materiały różnej jakości.

Przykładowo na koszule Władysława Jagiełły kupowano płótna po

5 groszy za łokieć, z kolei gorsze płótno (np. na gacie) kosztowało

2,5 - 3 groszy.

Najczęściej stosowano drogie płótna zagraniczne, chociaż i niektóre

krajowe cieszyły się równą popularnością.

W czym chodzono spać, sprzątano, wykonywano

zajęcia gospodarskie?

Generalnie w bieliźnie, nieraz modyfikowanej do różnych zajęć

domowych. Wyróżnia się koszule damskie, noszone na co dzień w

domu, ale na to oczywiście zakładane były suknie spodnie, zwane później domowymi.

W średniowieczu nie było osobnej odzieży do spania, kładąc się do

łóżka zdejmowano z siebie wszystko zostawiając samą bieliznę. W

tej kwestii nie było raczej różnic między szlachtą, a niższymi

stanami. Nawet królowie nie posiadali jakiejś zaskakującej liczby

bielizny, a szlachta i bogatsze mieszczaństwo miewało jej zaledwie

po kilka sztuk

Spis rycin:

1. Państwowe Zbiory sztuki na Wawelu, Kraków

2. Biblia Wacława IV 1389 - 1400, Osterreischische Nationalbibliothek, Wiedeń

3. Ołtarz Mariacki Wita Stwosza 1477 - 1489, Kościół Mariacki, Kraków

4. Tryptyk z legendą świętej Marty 1420 - 1430, zbiory Muzeum Narodowego, Warszawa

5. Scena biczowania z Ołtarza Grudziądzkiego - 1390 r., Muzeum Narodowe, Warszawa

6. Tryptyk z Połomii 1470 - 1480, Kościół połomski, Połomia

7. Miniatury z Biblii Hutterów- 1415 r., Muzeum Narodowe, Biblioteka Czartoryskich, Kraków

8. Ołtarz św. Trójcy 1467 w Katedrze, Kraków

9. Kodeks Hornigowski z 1451 r., Biblioteka Uniwersytecka, Wrocław

10. Dyptyk z Melun - Jean Fouquet z 1450 r., Musee de Beaux, Antwerpia

11. Ołtarz z Nowego Sącza z 1450 r., Muzeum Diecezjalne, Tarnów

12. Miniatury z Biblii Jarosława Bogorii-Skotnickiego z 1373 r. , Biblioteka Archidiecezjalna, Gniezno.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: