Solarczyk-Ambrozik Ewa - Przemiany współczesnego świata – globalne wyzwanie edukacyjne.pdf - pedagogika - spodpowieki

prof. dr hab. Ewa Solarczyk-Ambrozik

Zakład Kształcenia Ustawicznego

Wydział Studiów Edukacyjnych

Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

Przemiany współczesnego ś wiata – globalne wyzwanie edukacyjne

Contemporary World Evolution – Global Education Challenges

Owing to the dynamic processes occurring in contemporary world the issue of

continuing education has become an important factor in the development of societies

and individuals. Technological innovations, changes in mass communication, trans-

formations in work sphere, competition in the labour market, a constant need to adjust

– all of these help to create a “learning society” and at the same time present a chal-

lenge to education, which turns into continuing learning understood as a requirement

of civilisation.

The paper highlights the fact that on the one hand the global economy becomes

a challenge for self-improvement and enhancement of competencies necessary for the

efficient functioning in the labour market, and on the other hand the accompanying

changes in the sphere of economy are followed by culture transformations which define

the area of social participation and at the same time of learning.

The phenomena affecting individuals and societies should be assisted by educa-

tional policy at the European level. This is why continuing education as a civilisation

requirement has recently become one of the hottest education-related issues in social

debates.

Dynamika procesów zachodzących we współczesnym świecie stawia problem

kształcenia ustawicznego jako istotnego czynnika rozwoju społeczeństw i jednostek.

Zmiany technologiczne, rozwój technik masowej komunikacji, przeobraŜenia w sferze

pracy, konkurencja na rynku pracy, międzynarodowe zmiany składu demograficznego

siły roboczej, potrzeba stałego dostosowywania się, prowadząc do ukształtowania się

„Społeczeństwa uczącego się”, stają się równocześnie wyzwaniami wobec edukacji,

która przybiera charakter kształcenia ustawicznego, rozumianego jako wymóg

cywilizacyjny.

Zjawiskiem, na tle którego analizowane są procesy zmian w obszarze edukacji

jest globalizacja, będąca jakościowo odmiennym zjawiskiem od międzynarodowego

przepływu idei, dóbr czy ludzi, z jakimi mieliśmy do czynienia od wieków. W

obecnych czasach, gdy technologia „zacieśnia” przestrzeń i czas, niweluje w pewnym

sensie ich znaczenie, mamy do czynienia ze zmianą wymiaru ludzkiej działalności w

Ewa Solarczyk-Ambrozik

świecie – moŜemy mówić o jej globalizacji w wielu aspektach. W ostatnich

dwudziestu latach zjawisko globalizacji wystąpiło początkowo na płaszczyźnie

gospodarczej. Znoszenie regulacji i barier na rynkach finansowych, które nasiliło się w

wyniku postępu informatyki spowodowało to, iŜ wszystkie gospodarki stały się zaleŜne

od przepływu coraz większej masy kapitałowej a globalna ekonomia pociąga

bezprecedensową integrację produkcji. Dzięki zdobyczom telekomunikacji moŜliwa

staje się całościowa koordynacja produkcji w wielu krajach.

Na kanwie tych zjawisk moŜemy mówić o globalnym wyzwaniu stawianym

przed edukacją. Edukacja staje się wartościowym „towarem” na rynku dóbr. Zmieniają

się społeczne orientacje wobec kształcenia. Dyplom poparty uzyskanymi

kompetencjami staje się wartością poŜądaną. Szczególnego wymiaru w świecie

dynamicznych zmian we wszystkich obszarach Ŝycia nabiera kształcenie ustawiczne,

analizowane z jednej strony w jego relacji do potrzeb i aspiracji edukacyjnych

jednostek, z drugiej zaś w relacji do potrzeb gospodarki. Jej konkurencyjność i

efektywność a tym samym poziom i jakość Ŝycia jednostek i zamoŜności regionów w

coraz większym stopniu, obok czynników takich jak: praca, kapitał i ziemia, w świecie

nowoczesnych technologii i zaawansowanych technik komunikacyjnych, zaleŜy od

wiedzy, zarówno ekonomicznej, technicznej, jak i z obszaru nauk społecznych.

NaleŜy w tym miejscu bardzo mocno wyeksponować to, iŜ wiedza jako

podstawa rozwoju przyczynia się nie tylko do sukcesu gospodarczego, lecz jest takŜe

na usługach słuŜby publicznej, przejawia się w działalności obywatelskiej, w

działaniach na rzecz ochrony środowiska itp. Wiedza będąca podstawą gospodarki i

społeczeństwa działającego na jej przesłankach charakteryzuje się szczególnymi

atrybutami. Jest to wiedza o zasięgu globalnym, przy równoczesnych regionalnych i

lokalnych sposobach myślenia i działania, której mechanizmy rozwoju są wyraźnie

uwarunkowane społecznie. Podstawą realizacji idei gospodarki opartej na wiedzy jest

kształcenie ustawiczne, wykorzystujące technologie informacji i komunikacji,

zapewniające dodatkowe usługi systemowi kształcenia, zarówno jako jego dopełnienie

jak teŜ jako forma konkurencyjna.

Analiza kształcenia ustawicznego aktualizującego się w wielu krajach, pozwala

określić jego ogólną charakterystykę zasadzającą się na tym, iŜ procesy uczenia się

zachodzą w róŜnych miejscach, nie tylko w formach zorganizowanych przez system

edukacji:

rozmywają się granice między Ŝyciem zawodowym a okresem nauki, formalną i

nieformalną edukacją;

instytucje kształcenia ustawicznego uelastyczniają odpowiedź na potrzeby rynku i

kładą większy nacisk na wiedzę uŜyteczną i praktyczną;

zatrudnieni traktują miejsce pracy jako instytucję edukacyjną;

zmieniający się charakter i wzorce pracy rzutuje na konieczność stałej aktywności

edukacyjnej;

rozwój multimediów i rynku oprogramowania komputerowego wpływa w znaczny

sposób na kształcenie;

technologie informatyczne i cyfrowe stymulują kontakty między uczelniami

wyŜszymi a przedsiębiorstwami sektora ICT w zakresie kształcenia na odległość

na rynkach globalnych (OECD, 2000, s. 59-61).

Przemiany współczesnego ś wiata...

Jest faktem bezsprzecznym, Ŝe zapotrzebowanie na edukację w celach gospodarczych

determinowane jest postępem technicznym i modernizacją. Analizując procesy

związane z kształceniem ustawicznym stwierdzić moŜna, iŜ jednym z podstawowych

trendów jest podporządkowanie go wymogom ekonomii.

Odnosząc się do zaprezentowanej wyŜej charakterystyki trendów w obszarze

kształcenia zawodowego, szczególnie tych związanych ze sferą pracy, moŜna

zauwaŜyć iŜ zachodzące obecnie zmiany spowodowały pojawienie się nowych

oczekiwań w zakresie wymaganych umiejętności. Zmiany w sferze produkcji,

przyczyniające się do zanikania rutynowych i powtarzających się prac, które mogą być

programowane przez maszyny, powodują to, iŜ treść pracy nasycona jest coraz w

wyŜszym stopniu zadaniami wymagającymi inicjatywy i elastyczności. Zmianom

stosunków produkcji towarzyszą zmiany warunków zatrudnienia, maleje

zapotrzebowanie na prace w pełnym wymiarze czasowym i o trwaniu bezterminowym,

następuje rozwój niezaleŜnej pracy indywidualnej, a takŜe wzrost sektora handlu i

usług. Jak wskazują autorzy raportu „Nauczanie i uczenie się. Na drodze do uczącego

się społeczeństwa” okoliczności związane z pracą i okoliczności uczenia się coraz

bardziej zbliŜają się do siebie.

Globalna ekonomia staje się wyzwaniem dla samodoskonalenia się, poszerzenia

kompetencji związanych ze sprawnym funkcjonowaniem na rynku pracy. Kompetencje

komunikacyjne i umiejętności logicznego myślenia stają się podstawowe dla

kwalifikowanych prac. Akceptacja indywidualnej odpowiedzialności za rezultaty

pracy, wyobraźnia, określone predyspozycje moralne, umiejętność podejmowania

decyzji oraz umiejętność pracy w grupie, a przede wszystkim skłonność do

permanentnego uczenia się i samodoskonalenia tworzą nowy etos pracownika.

We współczesnym świecie osoby pozbawione odpowiednich kompetencji,

określonego kapitału kulturowego, bez dostępu do informacji lub pozbawione tzw. siły

rynkowej stają się dotknięte w coraz wyŜszym stopniu marginalizacją spowodowaną

bezrobociem, nieumiejętnością artykulacji własnych interesów, funkcjonalnym

analfabetyzmem itp. zjawiskami społecznymi. Ze względu na ryzyko jawiące się przed

jednostkami, organizacjami i społeczeństwami, jakie stwarza niepewność i

nieprzewidywalność współczesnego świata do opisu współczesności wprowadza się

określenie: „społeczeństwo ryzyka”. Zwraca się w tym kontekście uwagę równieŜ na

negatywne konsekwencje bezustannej konieczności uczenia się, wynikające z

nierównych szans na kształcenie, nierównego dostępu do źródeł wiedzy oraz

zróŜnicowanych kompetencji.

W społeczeństwie ryzyka istotne znaczenie ma dystrybucja szans bądź ryzyka,

szczególnie jeśli chodzi o wkład edukacji i kształcenia do społecznej alokacji jednostek

na przestrzeni biegu ich Ŝycia. Intencjonalne uczenie się staje się czynnikiem

róŜnicującym zdolności jednostek do dostosowania się do zmiennej rzeczywistości,

zarówno środowiska pracy, co zostało przedstawione wcześniej, jak i innych sfer Ŝycia

społecznego. Mimo faktu, iŜ edukacyjne drogi wiodące przez społeczne i zawodowe

struktury w społeczeństwie informacyjnym podporządkowane są w coraz wyŜszym

stopniu wymaganiom rynkowym, proces kształcenia ustawicznego ma zawsze

charakter indywidualny i biograficzny i równocześnie zawsze pociąga za sobą

społeczne implikacje. W społeczeństwie uczącym się jednostka posiada większą

Ewa Solarczyk-Ambrozik

wyraźnie

zakreślone dotąd granice pomiędzy kulturą i ekonomią zaczynają rozmywać się.

Kultura konsumpcji razem z urynkowieniem wyznaczają obszar społecznego

uczestnictwa i tym samym kształcenia się. Podstawową cechą zmian obserwowanych

w tym obszarze jest przesunięcie nacisku z kształcenia na uczenie się, co równocześnie

oznacza przesunięcie wagi na uczenie się poza instytucjami edukacyjnymi. 2 Wzory

dostarczone przez tradycyjnie rozumianą oświatę stają się coraz bardziej nieadekwatne

do nowych wyzwań. Świat poprzez media wkracza do naszych domów, wkracza teŜ

poprzez produkty, które konsumujemy. Miejskie i podmiejskie krajobrazy stają się

coraz bardziej podobne, właśnie poprzez znaki przekazywane przez media, znaki

rozpoznawalne w kaŜdym zakątku globu. Integracja i globalizacja prowokują

równocześnie homogeniczność i heterogeniczność. Globalizacja, wywierając presję na

to, co lokalne indukuje efekt kulturowej specjalności, renesans tradycji związanych z

miejscem i stylem Ŝycia. Centra urbanistyczne, muzea, sklepy zapewniają płaszczyznę

do nabywania nowych doświadczeń Ŝyciowych, w efekcie czego człowiek zmuszony

jest równieŜ i w tym względzie do całoŜyciowego uczenia się. Uczenie się przez

doświadczenie w przebiegu Ŝycia i kształcenie ustawiczne nie są tylko naturalną

konsekwencją ekonomicznego instrumentalizmu, lecz takŜe, w coraz wyŜszym

stopniu, środkiem wyraŜania własnej pozycji społecznej i czynnikiem rozwijającym

toŜsamość jednostki. 3

Istotną charakterystykę współczesności mającą waŜki wpływ na charakter i

jakość kształcenia ustawicznego jest to, iŜ urynkowienie wiedzy rozpowszechnia się z

obszaru komercji na obszar praktyk oświatowych. Mamy do czynienia z sytuacjami,

gdzie upowszechnianie wiedzy odbywa się poza systemem instytucjonalnym, zaś

istniejące instytucje oświatowe stają się częściami rynku sprzedając wiedzę jako towar

i konkurując w „interesie” oświatowym. 4

Oddziaływanie tego typu zjawisk na jednostki i grupy społeczne ma szczególne

znaczenie dla określenia roli kształcenia ustawicznego, co wymaga skonkretyzowania

polityki oświatowej w tym samym względzie, dlatego teŜ kształcenie ustawiczne jako

wymóg cywilizacyjny staje się w ostatnich latach jedną z najczęściej podejmowanych

w społecznych debatach kwestii edukacyjnych. Jest ono celem działań wielu

organizacji mających wpływ na politykę europejską w szerszym wymiarze.

Odzwierciedleniem rangi kształcenia ustawicznego jest zainteresowanie tą formą

edukacji takich organizacji jak, np. OECD. I tak w 1996 r. OECD zainicjowała badania

1 P. Jarvis: The Public Recognition of Lifetime Learning , Lline nr 1, 1996.

2 M. Featherstone: Consumer Culture and Postmodernism , London 1991.

3 J. Urry: Leisure and Social Identity. Time and Society 3, 2 , 1994.

4 R. Usher, J. Bryant, R. Johnston: Adult education and postmodern challenge , London – New York,

1997.

wolność w zakresie tego, czego i w jaki sposób chce się uczyć. 1 Ma to swoje

szczególne odniesienie do tego wymiaru kształcenia ustawicznego, który w raportach

UNESCO eksperci nazywają „uczyć się aby być”.

Analizując procesy związane z kształceniem ustawicznym stwierdzić moŜna, jak

zostało to juŜ pokazane, iŜ jednym z podstawowych trendów jest podporządkowanie go

wymogom ekonomii.

Jednak zmianom w sferze ekonomii towarzyszą zmiany kultury

Przemiany współczesnego ś wiata...

oraz program rozwoju na temat kształcenia przez całe Ŝycie jako rzeczywistości

stojącej przed kaŜdym człowiekiem; takŜe plan UNESCO na lata 1995-1998

koncentrował się na rozwoju, kształceniu ustawicznym i pokoju. W pracach UNESCO

wyraźna jest orientacja ukazująca kształcenie ustawiczne nie tylko jako kwestię

edukacyjną, ale w równym stopniu szerzej rozumianą kwestię społeczną. Kształcenie

ustawiczne stało się kluczowym pojęciem wytycznych UNESCO na 5

Międzynarodową Konferencję Oświaty Dorosłych w Hamburgu w 1997 r.

Czołową rolę w promowaniu kształcenia ustawicznego odgrywa takŜe Unia

Europejska. W 1994 r. ukazała się Biała Księga nt. „Wzrost, konkurencyjność,

zatrudnienie”, w której podkreśla się wkład polityki edukacyjnej państw

członkowskich dla całościowego widzenia problematyki w wymiarze europejskim.

Kolejną publikacją Komisji Europejskiej dotyczącą kształcenia i doskonalenia,

wydaną w 1995 r., jest Biała Księga: „Nauczanie i uczenie się. Na drodze do uczącego

się społeczeństwa”. Jak piszą autorzy „impulsem do jej stworzenia było spostrzeŜenie,

iŜ zachodzące obecnie zmiany poszerzyły dostęp do informacji i wiedzy, lecz

jednocześnie spowodowały, Ŝe konieczne są znaczne zmiany w zakresie wymaganych

umiejętności i systemu pracy. Obecne trendy podniosły poziom powszechnej

niepewności, a niektórych ludzi w niedopuszczalny sposób zmarginalizowały. Sytuacja

społeczna kaŜdego z nas będzie w coraz większym stopniu zaleŜała od zdobytej

przezeń wiedzy. Społeczeństwo jutra będzie inwestować w wiedzę i stanie się

społeczeństwem uczenia się i nauczania, w którym kaŜdy będzie tworzył swoje

kwalifikacje. Innymi słowy powstanie społeczeństwo uczące się”. 5

O doniosłości kształcenia ustawicznego świadczy równieŜ fakt, Ŝe rok 1996

uznany został rokiem kształcenia ustawicznego, co znalazło swój wyraz w działalności

i publikacjach wielu organizacji i stowarzyszeń europejskich o charakterze naukowym,

mających wpływ na charakter europejskiej oświaty dorosłych.

Efektem tak prowadzonej polityki stał się raport Międzynarodowej Komisji

UNESCO do spraw Edukacji dla XXI wieku napisany pod przewodnictwem J. Delorsa

„Edukacja. Jest w niej ukryty skarb”, a wydany w 1996 r. Jak podkreślają jego autorzy,

w obliczu rozlicznych wyzwań współczesności edukacja jawi się jako szansa na drodze

ludzkości do realizacji ideałów pokoju, wolności i sprawiedliwości społecznej,

odgrywając doniosłą rolę w stałym rozwoju jednostek i społeczeństw. W związku z

tym właśnie idea edukacji ustawicznej powinna być przemyślana i rozszerzona.

Autorzy piszą: „Poza niezbędnym dostosowaniem się do zmian wynikających z

przeobraŜeń Ŝycia zawodowego edukacja ustawiczna powinna stale konstytuować

człowieka, jego wiedzę, umiejętności lecz równieŜ jego zdolność wydawania sądów i

podejmowania działań. Powinna przyczyniać się do rozwoju jego samoświadomości,

wiedzy o jego środowisku oraz zachęcać do odgrywania róŜnych ról społecznych w

miejscu pracy i zamieszkania”. 6 Postulują, by umieścić edukację ustawiczną w centrum

zagadnień społecznych, gdyŜ koncepcja tak rozumianej edukacji jawi się „jako klucz

do bram XXI wieku”, wykracza poza tradycyjny podział na edukację wstępną i dalsze

5 Nauczanie i uczenie si ę . Na drodze do ucz ą cego si ę społecze ń stwa , Biała Księga Kształcenia i

Doskonalenia, WSP TWP, Warszawa 1997, s. 5.

6 J. Delors, Edukacja jest w niej ukryty skarb , Raport UNESCO Międzynarodowej Komisji do Spraw

Edukacji dla XXI wieku, Warszawa. 1998, s. 16.

Solarczyk-Ambrozik Ewa - Przemiany współczesnego świata – globalne wyzwanie edukacyjne.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: