Raport_2008.pdf

Koordynatorka wydania:

Justyna Januszewska

SPIS TREŚCI

Nadzór merytoryczny:

Bolesław Rok

Redakcja:

Justyna Januszewska

Iwona Kuraszko

Słowo wstępne

Mirella Panek-Owsiańska ............................................................... 3

Jaki to był rok dla odpowiedzialnego biznesu?

Bolesław Rok ................................................................................. 4

Dobre praktyki na kryzys – i nie tylko

Krzysztof Grabowski ....................................................................... 8

Współpraca :

Ewa Albińska

Joanna Bruszewska

Przemysław Oczyp

Mirella Panek-Owsiańska

Maria Roszkowska-Śliż

Aleksandra Stanek

Karolina Szlasa

Zrównoważony rozwój a kryzys finansowy

Mariusz Grendowicz ....................................................................... 9

Zdecydowany głos biznesu w debacie na temat zmian

klimatycznych

Irena Pichola ................................................................................ 10

Monitoring rynku:

Zespół Forum Odpowiedzialnego Biznesu

Monitoring mediów:

– na podstawie

materiałów dostarczonych przez

Świadomość ekologiczna polskich internautów

– na podstawie badania przeprowadzonego przez Gemius SA

Iwona Kuraszko ............................................................................ 11

Czy potrzeba szerszej edukacji ekologicznej?

Maciej Kozakiewicz ...................................................................... 13

Odpowiedzialność społeczna mediów

Iwona Kuraszko ............................................................................ 14

Źródło materiałów:

Materiały własne firm

Informacje prasowe

Serwisy www

Kalendarium:

przy pomocy wortalu Proto.pl

oraz portalu Kampaniespoleczne.pl

DOBRE PRAKTYKI

Biznes a miejsce pracy ................................................................. 16

Biznes a rynek ............................................................................. 26

Biznes a społeczeństwo ............................................................... 34

Biznes a środowisko .................................................................... 52

Biznesu, Warszawa 2009

Wszelkie prawa zastrzeżone.

ISBN 978-83-920938-5-5

PRASA

Wybrane artykuły z 2008 roku ..................................................... 65

KALENDARIUM WYDARZEŃ

Kampanie społeczne ................................................................... 70

Konferencje, seminaria, spotkania ............................................... 73

Konkursy, nagrody ....................................................................... 81

Projekty, inicjatywy, akcje ............................................................ 83

Raporty, badania, publikacje ........................................................ 84

Wydawca:

Forum Odpowiedzialnego Biznesu

ul. Szpitalna 5/5

00-031 Warszawa

Tel. +48 [22] 627 18 71

Tel./fax: +48 [22] 627 18 72

e-mail: biuro@fob.org.pl

www.odpowiedzialnybiznes.pl

O Forum Odpowiedzialnego Biznesu .......................................... 88

Indeks firm i dobrych praktyk ...................................................... 92

Opracowanie graficzne i skład:

Olga Figurska

www.lunatikot.pl

KTO?

W IMIĘ CZEGO?

CZYJEGO?

NR KRS:

Organizacja

Pożytku

Publicznego

0000116594

Druk:

Zakład Poligraficzny Jerzy Kink

ul. Gierdawska 4

04-837 Warszawa

tel. +48 [22] 615 72 71

www.odpowiedzialnybiznes.pl

RAPORT Odpowiedzialny biznes w Polsce 2008

Słowo wstępne

Szanowni Państwo,

rok 2008 to z pewnością dalszy rozwój ekologicznych tech-

nologii, dyskusje o redukcji CO2, czy wzrost zainteresowania

etycznym inwestowaniem. W sierpniu w centrum uwagi

był Pekin, który pokazał światu chińską potęgę, skutecznie

marginalizując pytania o sytuację Tybetańczyków i przestrze-

ganie praw pracowniczych. W pierwszy wtorek po pierwszym

poniedziałku listopada Amerykanie zdecydowali, że czar-

noskóry syn emigranta zostanie prezydentem największego

mocarstwa. Grudzień dał szansę na zaistnienie w światowych

mediach Poznaniowi, gdzie odbywał się szczyt klimatyczny,

który niestety nie zakończył się podpisaniem żadnej wiążą-

cej deklaracji. Ale rok 2008 zapewne wszyscy zapamiętamy

z powodu kryzysu finansowego, który rozpoczął się w Stanach

Zjednoczonych i szybko stał się głównym tematem serwisów

informacyjnych, publikacji i rozmów. Kiedy okazało się, że

„greed is (no) good”, powróciły pytania, czy biznes potrzebuje

nowych wartości, czy może właśnie powrotu do tych „starych

i dobrych” zasad − uczciwości, skromności i oszczędności.

Wraz z kryzysem zmieniło się postrzeganie roli państwa

w gospodarce, a firmy zaczęły się zastanawiać, czy CSR pomo-

że im w oszczędnościach i usprawnianiu procesów wewnętrz-

nych. Nadchodzący rok z pewnością będzie testem, pokazu-

jącym, w których przedsiębiorstwach odpowiedzialność jest

zasadą, według której firma działa, a gdzie jest sztucznym

i wykreowanym przez modę dodatkiem, który zostanie zredu-

kowany w ramach oszczędności budżetowych.

nych, ale także gazetach lokalnych lub branżowych. W naszym

Raporcie znajdą Państwo także informacje o najciekawszych

inicjatywach, spotkaniach i konferencjach, które odbyły się

w minionym roku i gromadziły zarówno młodych naukow-

ców, przedstawicieli organizacji pozarządowych, jak i przede

wszystkim praktyków CSR reprezentujących przedsiębiorstwa.

Warto odnotować większą aktywność rządu i poszczególnych

urzędów (m.in. Urzędu Regulacji Energetyki), a także inicja-

tywy regionalne (Kielce, Górny Śląsk) koordynowane przez

NSZZ Solidarność. W 2008 roku rozpoczął pracę polski Komitet

Techniczny pracujący nad CSR-ową normą ISO 26000. Mimo iż

nie udało się uruchomić pierwszych studiów podyplomowych

z zakresu odpowiedzialności biznesu, wiemy, że kilka uczel-

ni planuje takie kierunki w następnym roku akademickim.

To był także bardzo owocny rok dla Forum Odpowiedzialnego

Biznesu − współpracowaliśmy z ponad 40 firmami, braliśmy

udział w kilkudziesięciu prelekcjach i spotkaniach, szerząc

wiedzę o CSR; w ramach Ligi Odpowiedzialnego Biznesu

dotarliśmy do ponad tysiąca studentów i licealistów, współ-

tworzyliśmy II edycję konkursu na Raporty Społeczne, a portal

www.odpowiedzialnybiznes.pl zwiększył oglądalność, stając

się najważniejszym źródłem wiedzy i informacji o odpowie-

dzialnym biznesie.

A jaki był rok 2008 w Polsce? Z przyjemnością oddajemy

w Państwa ręce siódmą już edycję Raportu „Odpowiedzialny

biznes w Polsce”, który pokazuje, że coraz więcej firm wdra-

ża strategie i realizuje projekty CSR. Otrzymaliśmy bowiem

rekordową liczbę dobrych praktyk, z której wybraliśmy

88 najbardziej wartościowych inicjatyw zgrupowanych

w działach: biznes a miejsce pracy, rynek, społeczeństwo

i środowisko naturalne. Rokrocznie wzrasta liczba artykułów,

przy czym pojawiają się one nie tylko w pismach ekonomicz-

Liczymy, że dobre przykłady zawarte w Raporcie 2008 − jak co

roku − będą inspirować kolejne firmy i pokazywać tę bardziej

odpowiedzialną stronę polskiego biznesu.

Zachęcamy do lektury!

Mirella Panek-Owsiańska

Prezes Forum Odpowiedzialnego Biznesu

www.odpowiedzialnybiznes.pl

RAPORT Odpowiedzialny biznes w Polsce 2008

Jaki to był rok dla

odpowiedzialnego biznesu?

które rozpoczęły się na jesieni 1999 roku i po paru miesiącach

doprowadziły do powstania Forum Odpowiedzialnego Bizne-

su. Na jedno z takich spotkań, 27 listopada 1999 roku, został

przygotowany dokument zawierający ponad trzydzieści zasad

odpowiedzialności ekonomicznej, społecznej i ekologicznej,

które powinny być przestrzegane przez firmy przystępujące do

FOB. Te zasady nadal, właściwie bez większych zmian, powinny

być respektowane przez firmy, które chcą uchodzić za społecz-

nie odpowiedzialne.

biznesu, w maju 1998 roku w Lublinie. Na tej konferencji wystę-

powała m.in. prof. Janina Filek, która właśnie wtedy opubliko-

wała pierwsze polskie tłumaczenie zasad CSR według Caux Ro-

und Table. Były także prezentacje dobrych praktyk, m.in. DHL.

Badania przeprowadzone przez studentów posłużyły w 1999

roku m.in. do napisania pierwszej pracy magisterskiej: „Spo-

łeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa”, na SGH w Warsza-

wie, przez Katarzynę Nowacką.

Przypominanie tego, co w polskim CSR wydarzyło się dziesięć

lat temu, można zakończyć informacją, że w grudniu 1999 roku

oficjalnie zainaugurowano działalność Centrum Etyki Biznesu

Akademii Leona Koźmińskiego. Jednym z pierwszych przed-

sięwzięć na rzecz rozwoju CSR podjętych przez ten ośrodek,

działający pod kierunkiem prof. Wojciecha Gasparskiego, było

przygotowanie międzynarodowej sesji w Budapeszcie dotyczą-

cej standardu SA8000, a później praca nad wprowadzeniem,

wspólnie z Forum Odpowiedzialnego Biznesu, inicjatywy Glo-

bal Compact do Polski.

Nowa atmosfera

wiele rocznic związanych z początkiem zmian

ustrojowych w Polsce, dwudziestoleciem nowe-

go, demokratycznego ładu, rozwojem gospodar-

ki wolnorynkowej. Być może z tej okazji odbędą się dyskusje

dotyczące także tego, co w trakcie tych dwudziestu lat wyda-

rzyło się w sektorze biznesu, jak zmieniało się oblicze polskich

przedsiębiorstw i świadomość kadry kierowniczej, czy udało się

przejść od powszechnego u nas dwadzieścia lat temu stereoty-

pu biznesu kierującego się niemal wyłącznie prawami dżungli

do bardziej cywilizowanej, dojrzałej postaci biznesu odpowie-

dzialnego. Odpowiedzialnego wobec społeczeństwa i pracow-

ników, akcjonariuszy i klientów, środowiska przyrodniczego

i partnerów biznesowych.

wcześniejszych, ale to chyba właśnie od 1999 roku te dwa świa-

ty – pozarządowy i korporacyjny, stały się wzajemnie dla siebie

poważnymi partnerami, zarówno w wymiarze globalnym, jak

i w poszczególnych krajach.

Nie tylko w środowisku pozarządowym dawało się odczuć tę

nową atmosferę partnerstwa na rzecz odpowiedzialnego biz-

nesu. Warto przypomnieć, że właśnie w 1999 roku Commer-

cial Union, chyba jako pierwsza firma w Polsce, umieściła swój

Kodeks Etyczny w postaci płatnej, całostronicowej reklamy

w Gazecie Wyborczej. Wtedy też firma ABB wydała w języku pol-

skim Program zrównoważonego rozwoju, chyba pierwszy polski

raport tego rodzaju, zaś Elektrownia Opole rozpoczęła proces

budowania całościowej strategii społecznej odpowiedzialności.

W publikacjach Business Leaders Forum pochodzących z 1999

roku (wydawanych wspólnie z firmą, która wówczas nazywała

się Price Waterhouse) można było przeczytać po polsku nie-

zwykle inspirujące wypowiedzi prezesów i menedżerów z BP,

Body Shop, Levi Strauss i innych firm o roli biznesu w społe-

czeństwie.

Forum Odpowiedzialnego Biznesu szybko stało się partnerem

także dla wielu innych organizacji zajmujących się różnymi

aspektami CSR, stanowiąc w tym obszarze wyraźny punkt od-

niesienia. To właśnie w FOB wiele osób zdobywało doświadcze-

nie i wiedzę, która szybko zaczęła się rozpowszechniać zarówno

w środowisku biznesowym, jak i pozarządowym, wśród dzien-

nikarzy i studentów szkół biznesu, wśród przedstawicieli admi-

nistracji publicznej i branżowych organizacji biznesowych. Kie-

dy Forum Odpowiedzialnego Biznesu wydawało swój pierwszy

Raport, podsumowujący ważne wydarzenia z 2002 roku, ówcze-

sna Prezes, Małgorzata Greszta, pisała: „Gdybyśmy nie dokonali

gruntownej selekcji, gdybyśmy świadomie nie zrezygnowali

z przedstawiania wielu istotnych obszarów ponadobowiązko-

wego zaangażowania biznesu, to publikacja ta miałaby zapew-

ne dziesięciokrotnie większą objętość”. Te słowa pokazują, że

już wtedy dość dużo się działo w ramach społecznej odpowie-

dzialności biznesu w Polsce.

Myślę, że w jakiś tajemniczy sposób atmosfera z Davos i z Se-

attle udzieliła się również Polsce. To właśnie dziesięć lat temu,

na początku roku 1999, odbyła się w Warszawie pierwsza pu-

bliczna dyskusja na temat CSR, z udziałem ponad 100 osób,

zorganizowana przez Business Leaders Forum, pod patronatem

Rektora Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie polscy menedże-

rowie z wielu firm mówili o tym, że „sukces firmy w dzisiejszych

czasach zależy w coraz większym stopniu od jej społecznej od-

powiedzialności”. Prof. Wojciech Gasparski przekonywał o roli

etyki w działalności gospodarczej, a Michał Boni podkreślał, że

społeczna odpowiedzialność firm powinna przejawiać się m.in.

poprzez budowanie interakcji, wzmacniając w ten sposób tkan-

kę społeczną.

Z różnymi informacjami na temat CSR można było zresztą za-

poznać się także wcześniej. W Gazecie Wyborczej w sierpniu

1997 roku pod hasłem „Ludzki biznes” mówiono o „produktach

społecznie odpowiedzialnych”, „przedsięwzięciach gospodar-

czych dobrze służących przyrodzie i społecznościom lokalnym”

i bojkotowaniu przedsiębiorstw wykorzystujących pracę dzieci.

Pierwsza poważna książka dotycząca tych zagadnień – „Przez

zielone okulary. Jak prowadzić interesy nie szkodząc sobie

i innym” Paula Hawkena (angielski tytuł „The Ecology of Com-

merce. A Declaration of Sustainability”), ukazała się w Polsce

jeszcze wcześniej, bo w 1996 roku. W przedmowie Andrzej Kas-

senberg podkreślał, że „Hawken formułując zasady gospodarki

samoodtwarzającej się, pokazuje konieczność odpowiedzial-

ności biznesu nie tylko za efektywne zarządzanie swoim kapi-

tałem, ale także za podtrzymywanie funkcjonowania przyrody

i społeczeństwa”.

Taka dyskusja jest bardzo potrzebna, gdyż wydaje się, że ubie-

gły rok pokazał niezwykle wyraźnie, do czego brak odpowie-

dzialności wśród uczestników rynku może prowadzić, także

w Polsce. Dlatego zachęcając do dyskusji, warto podkreślić,

że z punktu widzenia społecznej odpowiedzialności biznesu

też możemy mówić o ważnej rocznicy. Ubiegły rok bowiem

zakończył dziesięcioletni okres upowszechniania idei odpo-

wiedzialnego biznesu w Polsce. Oceniając więc ten rok 2008,

dobrze jest pamiętać, że możemy też oceniać efekty pew-

nego procesu, który rozpoczął się już w 1999 roku. Patrząc

z tej perspektywy, łatwo dostrzec – chociaż nikt jeszcze takiej

polskiej historii CSR nie napisał – że właśnie wtedy, dziesięć

lat temu, pojawiło się wiele ważnych inicjatyw, które przy-

czyniły się do pewnych zmian w postrzeganiu roli biznesu

w społeczeństwie.

W tym samym roku, w kwietniu, Fundacja Rozwoju Społeczeń-

stwa Obywatelskiego zaprosiła przedstawicieli brytyjskiego Bu-

siness in the Community, by wspólnie z menedżerami, zarówno

korporacji ponadnarodowych, jak i polskich firm prywatnych,

dyskutować o roli biznesu w społeczeństwie. Otwierając kon-

ferencję „Biznes dla demokracji”, Lidia Kuczmierowska, Prezes

FRSO, mówiła wtedy o korzyściach zarówno dla firm, jak i dla

społeczeństwa, wynikających z tej swoistej „działalności po-

żytku publicznego”. Prezentowała też wydany nieco wcześniej

informator „Społeczne zaangażowanie biznesu w Polsce”, za-

wierający szczegółowe dane dotyczące strategii społecznego

zaangażowania, pochodzące od ponad 100 firm z całej Polski.

Dlatego przypomnienie pierwszych inicjatyw z kręgu CSR

w Polsce stanowi ważny punkt odniesienia do oceny tego, co

wydarzyło się w ciągu następnych lat. A przede wszystkim po-

kazuje, jak na tym tle wyglądał ubiegły, 2008 rok. Przekonanie

o istotnym znaczeniu idei społecznej odpowiedzialności dla

zmiany sposobu funkcjonowania biznesu w Polsce, podzielane

w 1999 roku przez niewiele osób, zaowocowało bowiem po-

wstaniem szybko rozwijającego się ruchu społeczno-bizneso-

wego. To właśnie współdziałanie organizacji pozarządowych

z przedstawicielami sektora biznesu okazało się, podobnie jak

w wielu miejscach na świecie, głównym czynnikiem decydującym

o skutecznym upowszechnianiu postaw społecznie odpowie-

dzialnych w polskim życiu gospodarczym. Oceniając zatem

ubiegły rok w kontekście tych wcześniejszych dziesięciu lat,

trzeba podkreślić przede wszystkim to, co zmieniło się na czte-

rech poziomach upowszechniania CSR w Polsce – na poziomie

informacji, wiedzy, praktyki i otoczenia biznesu.

Należy też wspomnieć o poradnikach wydawanych przez Cen-

trum Informacji Menedżera, m.in. o „Etyce w zarządzaniu”

prof. Lidii Zbiegień-Maciąg, która w 1997 roku tak definiowała

CSR: „Społeczna odpowiedzialność firmy oznacza, że jest ona

moralnie odpowiedzialna i zobowiązana do rozliczenia się

przed społeczeństwem ze swojej działalności”. Ale warto wie-

dzieć, że pierwszy referat naukowy „Społeczna odpowiedzial-

ność przedsiębiorstwa”, omawiający szeroko to nowe wówczas

zjawisko, został wygłoszony jeszcze wcześniej, bo 25 listopada

1995 roku, w Akademii Ekonomicznej w Krakowie, przez prof.

Annę Lewicką-Strzałecką i opublikowany rok później w książce

„Etyczny wymiar przekształceń gospodarczych w Polsce”.

Dawno, dawno temu...

Nie sposób tu wymienić wszystkich spotkań czy innych aktyw-

ności dotyczących społecznej odpowiedzialności, które od-

bywały się w tym przełomowym 1999 roku. Bo trzeba byłoby

napisać szczegółowo m.in. o działalności Akademii Rozwoju

Filantropii w Polsce, która już istniała od roku, organizując m.in.

konkurs o tytuł „Dobroczyńcy Roku” (3 498 nominowanych firm

w ciągu dziesięciu lat), a właśnie w 1999 roku wydała ważne

opracowanie: „Filantropia. Szlachetna pomoc czy złoty interes?

Jak przedsiębiorcy w Polsce wspierają działania społeczne”; czy

o Fundacji Partnerstwo dla Środowiska, która też od roku pro-

wadziła Program Czysty Biznes. Z okazji obchodzonego nie-

dawno dziesięciolecia, Rafał Serafin mówił o 5000 firm, uczest-

niczących już w tym programie.

Rok 1999 był ważny nie tylko w Polsce. Zaczął się od wystą-

pienia Sekretarza Generalnego ONZ Kofiego Annana w Davos,

podczas którego przedstawiono ideę i zasady Global Compact,

największej i najbardziej znaczącej obecnie inicjatywy CSR na

świecie, a zakończył w Seattle, gdy gwałtowne demonstracje

uświadomiły opinii publicznej, że oto ponad głowami rozma-

itych partii politycznych powstaje zjednoczony ruch społeczny

na rzecz demokratyzacji gospodarki, czyli „międzynarodówka

obywateli”, jak to określił prof. E. Morin w swoim słynnym wów-

czas tekście „Wiek XXI zaczął się w Seattle”. Jedno z haseł po-

jawiających się na transparentach organizacji pozarządowych

mówiło wprost, że to właśnie poprzez odpowiedzialną i etycz-

ną konsumpcję zmieniamy świat na lepszy. Można byłoby przy-

pomnieć wiele innych inicjatyw, zarówno z tego okresu, jak i lat

Informacje

Te publikacje czytane były głównie przez studentów, bo prze-

cież tak zazwyczaj jest, że to właśnie studenci czytają najwięcej.

Organizacja AIESEC, wówczas pod kierunkiem Luizy Błaszczuk,

od 1998 roku prowadziła program TWIN CaeSaR, organizując

studencką konferencję o społecznej odpowiedzialności sektora

Dziesięć lat temu informacje na temat społecznej odpo-

wiedzialności w biznesie były raczej trudno dostępne

poza wąskim kręgiem osób szczególnie zainteresowanych.

Obojętność, a nawet niechęć do prezentowania CSR, trak-

towanego jako „dywersja” w niemal powszechnie przyjmo-

Powinienem oczywiście wspomnieć o spotkaniach małej, trzy-

osobowej, ale jednocześnie wyraźnie międzysektorowej grupy,

www.odpowiedzialnybiznes.pl

W najbliższych miesiącach będziemy obchodzić

RAPORT Odpowiedzialny biznes w Polsce 2008

wanej wówczas ograniczonej wizji biznesu, i roli, jaką ten

biznes miał spełniać w społeczeństwie, uniemożliwiała pod-

jęcie poważnej dyskusji w szerszym gronie. Brak zrozumienia

z tego wynikający, powodował, że sam temat był traktowa-

ny dość marginalnie, a czasem wręcz pobłażliwie, przynaj-

mniej w niektórych kręgach. Jeżeli to porównamy z obecną

dostępnością informacji o CSR, to widzimy zdecydowanie

odmienną sytuację. Ponad 800 artykułów na ten temat, któ-

re ukazały się w ubiegłym roku w mediach, i setki spotkań

w różnych środowiskach, to praca wielkiej armii osób zaanga-

żowanych i zazwyczaj przekonanych, że społeczna odpowie-

dzialność biznesu ma sens, tak dla biznesu, jak i dla społe-

czeństwa.

Wiedza

nocześnie – form wdrażania społecznej odpowiedzialności, to

praktyka rozwijała się w ubiegłym roku niezwykle żywiołowo.

W zasadzie trudno znaleźć jakąś znaczącą firmę w Polsce, która

na swoich stronach nie informowałaby dziś o swojej społecznej

odpowiedzialności. Zazwyczaj możemy przeczytać deklarację

takiego typu (to przykład z jednej z firm): „Na każdym etapie

naszej pracy chcemy działać etycznie, transparentnie i prospo-

łecznie. Bierzemy pod uwagę interesy społeczne, ochronę śro-

dowiska, jak i relacje z interesariuszami”.

Truizmem jest stwierdzenie, że odpowiedzialne zarządzanie

jest niezwykle trudne w nieodpowiedzialnym otoczeniu. Ale

przecież, jeżeli administracja państwowa nie potrafi zapewnić

odpowiedzialnego funkcjonowania rynku, poprzez właściwą

politykę gospodarczą i rozmaite instrumenty zachęcające do

odpowiedzialnych praktyk i pozwalające eliminować praktyki

nieodpowiedzialne, to nie powinniśmy liczyć na to, że firmy

będą rzeczywiście realizować zasady CSR w swoich codzien-

nych działaniach.

Jeżeli patrzy się na rozwój wiedzy dotyczącej społecznej odpo-

wiedzialności biznesu z perspektywy dziesięciu lat, to widać

wyraźnie, że jej zasadnicza część jest właściwie na tym samym

poziomie. To, co zostało sformułowane na ten temat w Pol-

sce pod koniec lat dziewięćdziesiątych i rozwinięte do 2002,

może 2003 roku, ciągle nie doczekało się w zasadzie istotnego

wzbogacenia. Jest to zastanawiające, gdyż choćby w roku 2008

ukazało się w Polsce – jak nigdy dotąd – przynajmniej osiem

książek, zarówno autorskich, jak i będących pracami zbiorowy-

mi, analizujących zagadnienie społecznej odpowiedzialności

w różnych aspektach. I były to prace pisane przez ekonomistów,

teoretyków zarządzania, etyków biznesu, politologów, socjolo-

gów i przedstawicieli innych specjalności, a także konsultan-

tów. Żaden poprzedni rok nie był tak znaczący pod względem

ilości poważnych publikacji naukowych i menedżerskich na

temat CSR, jak właśnie rok 2008. Potrafiłbym jednak wskazać

najwyżej dwie spośród tych książek, i kilka artykułów, które

ukazały się w zeszłym roku, wnoszących jakieś nowe idee do

naszego rozumienia tego obszernego tematu, jakim jest rola

biznesu w społeczeństwie.

Ale, co ciekawe, coraz częściej na deklaracjach się nie kończy

– wbrew temu, co mówią niektórzy sceptycy. Studenci, którzy,

przygotowując swoje prezentacje, muszą przytoczyć przynaj-

mniej kilka kazusów z polskiego rynku, zazwyczaj zaskakują ta-

kimi przykładami, które wcześniej w ogóle nie były znane, albo

aktywnością w tym zakresie takich firm, o których nikt inny na-

wet nie słyszał. Jeszcze dwa lata temu tego nie było.

W 2008 roku z inicjatywy UNDP w Polsce rozpoczęto prace nad

określeniem wytycznych dla rządu w tym zakresie. Z pomocą

ekspertów z PricewaterhouseCoopers została przygotowana

całościowa propozycja, z określeniem priorytetów i instrumen-

tów wsparcia. Niestety, dalszego ciągu nie widać. W Polsce

kolejne rządy w mniejszym lub większym stopniu deklarowały

zainteresowanie problematyką CSR od czasu wystąpienia pre-

miera J. Buzka na konferencji Forum Odpowiedzialnego Biznesu

w 2001 roku. Niestety, na deklaracjach się kończyło. W ubie-

głym roku zaczęło się to powoli zmieniać. Oprócz już istnie-

jących struktur, które od kilku lat systematycznie „rozkręcają”

temat, aktywnie włączyło się w te prace także Ministerstwo

Gospodarki, choćby poprzez przygotowany ostatnio „Program

działań na rzecz zrównoważonej produkcji i konsumpcji”.

Po tym gwałtownym przyśpieszeniu informacyjnym, jakie

nastąpiło w ubiegłym roku, już w zasadzie nie wypada pytać:

A co to jest społeczna odpowiedzialność biznesu? Każdy

może łatwo dotrzeć do różnorodnych informacji na ten te-

mat, zarówno na poziomie elementarnym, jak i nieco bar-

dziej zaawansowanym. Jeżeli więc teraz ktoś ogłasza ex ca-

thedra, że oto właśnie po raz pierwszy w Polsce rozpoczyna

dyskusję na temat CSR, albo podaje, że publikuje pierwsze

w Polsce opracowanie na ten temat, to takie wystąpienia

można traktować jako w najlepszym przypadku przejaw „in-

telektualnego lenistwa”.

Trudno się zatem dziwić, że choćby do tego Raportu nadesłano

w tym roku rekordową liczbę dobrych praktyk, chociaż mo-

głoby się wydawać, że skoro Forum Odpowiedzialnego Bizne-

su zaprezentowało już we wcześniejszych publikacjach około

350 dobrych, unikalnych praktyk, to ten „rynek” w końcu się

wyczerpie. Oczywiście, wśród nadsyłanych opisów jak zwykle

dominują przykłady zaangażowania społecznego, często z po-

granicza filantropii, ale przecież to również jest jeden z waż-

nych obszarów CSR. Chyba na tym etapie dojrzewania biznesu

w Polsce nie powinniśmy oczekiwać zbyt dużej liczby wysoce

innowacyjnych projektów wynikających z głębokiego zakorze-

nienia zasad odpowiedzialności społecznej we wszystkich ob-

szarach działalności firmy.

Ale nawet te pozycje nie spotkały się z większym zaintereso-

waniem w kręgu osób zajmujących się zawodowo problema-

tyką CSR, zarówno praktyków jak i teoretyków. Może jest tak

dlatego, że trudno je przeczytać w internecie, bo tam domi-

nują prosto skonstruowane teksty popularne, powtarzające po

wielokroć te same sformułowania. A może ta wiedza jest zbyt

abstrakcyjna, tworzona w oderwaniu od realnych wyzwań, któ-

re pojawiają się w odpowiedzialnym zarządzaniu – tu i teraz.

To nie tylko polska przypadłość, że nauka i praktyka często się

rozmijają. Zdecydowanie brakuje w Polsce rzetelnych projek-

tów badawczych, które są coraz częściej zastępowane przez

przypadkowe sondaże internetowe. Chociaż prawdą też jest, że

niektóre przedsiębiorstwa w Polsce, zwykle te największe i naj-

bardziej zaawansowane we wdrażaniu CSR, prowadzą własne

badania, czasem niezwykle ciekawe, tyle że są one traktowane

jako element budowania przewagi konkurencyjnej i dlatego

nie są udostępniane innym.

Dziś można dyskutować o szczegółach, o zakresie i formach wdra-

żania,onajlepszychpraktykach,awięcotym,jaktorobićnajlepiej,

z największą korzyścią dla wszystkich interesariuszy, a nie

o tym, na czym polega społeczna odpowiedzialność i czy

w ogóle ma sens. Chociaż oczywiście nie oznacza to – i bardzo

dobrze – że CSR nie ma swoich ideowych przeciwników. Dysku-

sja, o ile jest oparta na rzetelnych argumentach, to konieczny

element rozwoju.

Niezależnie od podejmowanych lub niepodejmowanych prac

przez administrację, konsumenci w Polsce w coraz większym

stopniu – jak wynika to choćby z sondaży zaprezentowanych

w ubiegłym roku przez Rzeczpospolitą – oczekują społecznej

odpowiedzialności od firm. Coraz bardziej dynamicznie rozwija

się zainteresowanie etyczną konsumpcją, etycznymi zakupami

i innymi aspektami idei fair trade. To nie jest jeszcze zmia-

na, która byłaby zauważalna statystycznie, ale – szczególnie

w wielkich miastach – jest zauważalna „naocznie”.

Ta wielka ilość dobrych przykładów społecznie odpowiedzialnej

praktyki jest zwykle koordynowana przez pracowników, często

młodych, znajdujących się na średnim poziomie zarządzania,

zazwyczaj osobiście przekonanych o wielkiej wartości CSR i mo-

ralnej powinności dzielenia się z innymi. Wciąż jednak niewie-

le jest firm w Polsce, które cały swój biznes budują w oparciu

o CSR i niewielu jest przedstawicieli najwyższej kadry mene-

dżerskiej, dla których CSR jest prawdziwym „sercem” biznesu.

Kiedyś usłyszałem takie zdanie: „Mózgiem firmy jest IT, a ser-

cem CSR”. W Polsce jest to ciągle odległa przyszłość, przynaj-

mniej jeżeli chodzi o ten drugi element. Mam nawet wrażenie,

że dziesięć lat temu łatwiej było pozyskać rzeczywiste zaintere-

sowanie top menedżerów zagadnieniami społecznej odpowie-

dzialności niż obecnie.

W ubiegłym roku przeciwnikiem CSR okazał się np. prof.

Grzegorz Kołodko, który w jednym z wywiadów podkreślał,

że zarządzający „zostali wynajęci przez akcjonariuszy, by re-

alizować funkcję celu właścicieli, którą jest maksymalizacja

stopy zysku z zaangażowanego kapitału, a nie, by przejmo-

wać się tzw. społeczną odpowiedzialnością przedsiębiorstwa”.

To zresztą ciekawe, że wiele osób chcących zdystansować się

wobec tej koncepcji mówi o „tzw. społecznej odpowiedzial-

ności”. Zdaniem prof. Kołodki „od troski o społeczną odpo-

wiedzialność mamy państwo. (...) To państwo odpowiada za

kapitał ludzki, za spójność społeczną, za bezpieczeństwo,

za środowisko naturalne, za infrastrukturę. To rządy, a nie

bankierzy czy finansiści, muszą troszczyć się o przyszłe poko-

lenia”. Szkoda, że nikt dyskusji w tym kontekście nie podjął,

bo przecież relacja między państwem a biznesem to jeden

z najbardziej „gorących” obecnie tematów.

Można zatem przypuszczać, że w najbliższych latach presja na

firmy w zakresie bardziej odpowiedzialnego zarządzania, inno-

wacyjnych projektów CSR, społecznie odpowiedzialnych produk-

tów i procedur, zdecydowanie będzie rosła. Dziesięć lat temu

– jak pokazywały to ówczesne badania – ta presja pochodziła

głównie ze strony inwestorów zagranicznych, którzy narzucali

pewne procedury w należących do nich spółkach działających

na polskim rynku, a także ze strony partnerów handlowych na

globalnym rynku. Później zaczęła rosnąć presja ze strony orga-

nizacji pozarządowych, a następnie – pracowników.

W rezultacie nadal można usłyszeć – zarówno ze strony me-

nedżerów, słuchaczy MBA czy studiów podyplomowych, jak

i wybitnych przedstawicieli nauki w Polsce – że nie istnieją

żadne solidne argumenty, które pokazują np. zależność po-

między różnymi formami wdrażania CSR a konkurencyjnością

przedsiębiorstwa, pomiędzy sposobem wprowadzania pro-

gramu etycznego a lojalnością pracowników, pomiędzy typem

przywództwa a korzyściami dla różnych grup interesariuszy

wynikającymi z zaangażowania społecznego firmy. Na świecie

szczegółowe badania dotyczące takich i innych, podobnych te-

matów są prowadzone od szeregu lat i wiele zależności jest

coraz bardziej oczywistych i dla praktyków, i dla teoretyków.

Wiadomo jednak, że CSR jest w dużym stopniu uwarunkowany

kulturowo i trudno bezkrytycznie przenosić do nas wyniki z in-

nych rynków. Pod względem dostarczania rzetelnej wiedzy rok

2008 w Polsce nie był niestety zbyt znaczący.

Otoczenie biznesu

W 2008 roku jeszcze nic nie zmieniło się w tym zakresie, ale są-

dząc po różnych zapowiedziach, wkrótce możemy spodziewać

się kolejnych form nacisku lub zachęty. Z pewnością najpierw

ze strony administracji publicznej, bo z oczywistych wzglę-

dów taki jest obecnie trend wszędzie na świecie – co widać

bardzo wyraźnie od kilku miesięcy w różnych państwach Unii

Europejskiej. A także ze strony konsumentów, bo świadomość

obywatelska w Polsce powoli zaczyna się zmieniać i rosną także

oczekiwania wobec biznesu. Pewnie także w wyniku tego, co

udało się osiągnąć w ciągu tych ostatnich dziesięciu lat upo-

wszechniania społecznej odpowiedzialności biznesu w Polsce

– z pomocą Forum Odpowiedzialnego Biznesu i wielkiej już

grupy osób i organizacji zaangażowanych w ten proces.

Istotną rolę odgrywa polityka gospodarcza. W rządowym ra-

porcie o kapitale intelektualnym w Polsce, opracowanym

w ubiegłym roku przez Zespół Doradców Strategicznych Pre-

zesa Rady Ministrów, zapisano: „Polska może stać się najbar-

dziej przyjaznym środowiskiem dla biznesu w Europie, jeśli

skoncentrujemy się na pomaganiu firmom i przedsiębiorcom

w zwiększaniu ich konkurencyjności, zamiast na ich kontrolo-

waniu i nieuzasadnionym utrudnianiu ich rozwoju”. To wspa-

niała wizja, szczególnie jeżeli byśmy – wzorem ostatnich do-

kumentów opublikowanych przez Komisję Europejską w 2008

roku – dodali, że chodzi o odpowiedzialną konkurencyjność.

Trzeba robić wszystko, aby udało się to osiągnąć w najbliższych

latach, szczególnie że np. w Indeksie Odpowiedzialnej Konku-

rencyjności pozycja naszego kraju jest coraz niższa.

Negatywną konsekwencją olbrzymiej ilości i różnorodności

informacji na temat CSR – i to dało się zauważyć wyraźnie

w ubiegłym roku – jest pewne rozmycie się znaczeniowe tego

terminu. „Społeczna odpowiedzialność biznesu” czy angielski

skrót CSR, to terminy, które są ostatnio używane do wszystkie-

go, przez wszystkich i w różnych – czasem najdziwniejszych –

kontekstach znaczeniowych. Trudno więc się dziwić, że gdy ktoś

początkujący w tym zakresie trafi w internecie na kilka „mało

odpowiedzialnych” tekstów o odpowiedzialnym biznesie, to

wnioski, jakie po tej lekturze wyciąga, nie są zbyt poważne.

To oznacza, że informacji o CSR mamy bardzo dużo, ale rzetel-

nej wiedzy brakuje.

Praktyka

Niezależnie od tego, że brakuje udokumentowanej wiedzy na

temat korzyści płynących z CSR, najlepszych i najbardziej efek-

tywnych – z punktu widzenia akcjonariuszy i interesariuszy jed-

Bolesław Rok

www.odpowiedzialnybiznes.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: