Poradnik dla przybocznych

                                                 Związek Harcerstwa Polskiego

                                       Hufiec im. Krystyna Lacha Szyrmy w Olecku

                                                              Olecko 2005

                                                       wyd. Patryk Plitt HO

              Praca każdego drużynowego musi być oparta na pomocnikach. Jego najbliższym wsparciem w realizacji celów stawianych przed drużynami ZHP, a także celów jednostkowych i specyficznych dla poszczególnych drużynowych, jest przyboczny. Jego rola jest nie do przecenienia, niezależnie od ukonstytuowania jego pozycji przez Instrukcję o organizacji drużyny harcerskiej. Jednakże jego skuteczność i rzeczywista pomoc jest uwarunkowana właściwym wykorzystaniem jego roli w pracy z drużyną.

Drużynowy, choćby najgenialniejszy, sam na pewno nie da sobie ze wszystkim rady.

Potrzebuje kogoś kto mu pomoże, nie tylko w sprawach programowych i organizacyjnych, ale również będzie po prostu dobrym kumplem, z którym można porozmawiać, i nie tylko o harcerstwie. Jednym słowem potrzebujesz przybocznego. To właśnie przyboczny jest ta osobą, która najlepiej powierzyć  jej tą rolę. Razem z nią drużynowy może wiele zdziałać.

I oto nasuwa się pytanie: Kim jest przyboczny?

„Najważniejszą rzeczą, jakiej nauczyłem się podczas mojego długiego życia, jest to ,że drugi człowiek staje się godny zaufania, kiedy się mu ufa. Na pewno taki nie będzie, jeśli inni mu nie zaufają i będą to okazywać” /H. L. Stimson/- cytat dotyczący tego jaki powinny być relacje drużynowy- przyboczny.  Jest on „pomocnikiem, prawą ręką drużynowego”. Lecz jest to mało precyzyjne określenie, przecież chodzi tu o konkretnych ludzi, którzy tworzą przyszłość naszych drużyn i gromad. To dzięki niemu możemy dokonywać takich rzeczy, których sami nie jesteśmy w stanie wykonać z braku czasu bądź innych powodów.

By odpowiedzieć na pytanie, jak pracować z przybocznym, trzeba zastanowić się nad: 1) rolą przybocznego w pracy z drużyną, 2) doborem- charakterystyką przybocznego, 3) liczbą przybocznych, 4) zadaniami przybocznego, oraz 5) rozwojem przybocznego i jego funkcją naturalnego sukcesora w sprawowaniu obowiązków drużynowego.

Rola przybocznego w pracy z drużyną. Nasze rozważania nad rolą przybocznego można by oprzeć o analizę słowotwórczą. Czym zatem jest „przyboczność”?. Jest przede wszystkim staniem u boku, wspieraniem. Zadaniem naszego przybocznego jest realizacja tych właśnie funkcji, w najbardziej rozbudowany sposób, dodatkowo poszerzając nasze rozważania o mniej „rycerskie” funkcje, mam na myśli uzupełnianie się nawzajem. Zacznijmy po kolei. Stanie u boku należy przede wszystkim rozumieć jako gotowość niesienia pomocy. Praca drużynowego nie ogranicza się tylko do „przeprowadzania” zbiórek drużyny; jego rola sięga wcześniej- do przygotowania tej zbiórki, do umiejscowienia jej w strukturze cyklu, wreszcie do określenia zamierzeń i celów, jakie ma realizować drużyna. Umyślnie wprowadzam ciąg logiczny wprost przeciwny do tego, jaki stosuje się w planowaniu pracy drużyny. Bardzo często rolę przybocznego ogranicza się do elementu realizującego punkt zbiórki. Tymczasem przyboczny jest najwłaściwszą osobą do pomocy w ustaleniu i przygotowaniu tej zbiórki na wszystkich wyżej przeze mnie wyróżnionych stopniach. To jego „stanie u boku” aktywne włączanie się w proces określania specyfiki działalności drużyny. Wspieranie jednoznacznie się kojarzy na oparciu- rozbijmy te pojęcie na dwie strony: tą bardziej oczywistą, czyli pomoc w urzeczywistnieniu planu, oraz na mentalne potwierdzenie właściwego kierowania postępami w pracy z młodzieżą. Trzecią, wydaje mi się, że być może najważniejszą rolą przybocznego, jest uzupełnianie się. Sprowadźmy przykłady obrazujące tę potrzebę do najbardziej prozaicznych: drużynowy może być geniuszem terenoznawstwa, lecz z samarytanką, na przykład w związku z częstym osłabieniem na widok krwi, funkcjonuje jak pies z kotem. Rola przybocznego wydaje się oczywista. Zobrazujmy  to jeszcze inaczej: nasz drużynowy, pomimo zamiłowań muzycznych (gra na gitarze), ma niesamowitą zdolność fałszowania, tymczasem jego prawa ręka świetnie śpiewa, do tego potrafi zachęcić do śpiewania innych. Takie uzupełnienie może się odnaleźć na płaszczyźnie oratorskiej, regulaminowej, lub każdej innej, w której drużynowy dostrzega swoje braki.

Dobór- charakterystyka przybocznego. Pewna koncepcja już się wyłania w poprzednim punkcie. Przyboczny powinien w sposób pewny stanowić o pomocy dla drużynowego,  o wspieraniu go w działalności harcerskiej (a dobrze by było również poza ZHP!), by wreszcie był uzupełnieniem zdolności, umiejętności drużynowego. Przyboczny być powinien również kreatywny, sumienny i samodzielny, co przy bardzo indywidualnym podejściu do obowiązków może stanowić o sukcesie we współpracy. Na koniec jeszcze jeden element- przyboczny bardzo często wywodzi się bezpośrednio ze składu drużyny, jest niejako wyniesiony na pozycję dominującą. Zwróćmy uwagę, by był nieco starszy od pozostałych członków drużyny, by miał od nich wyższy stopień, a przede wszystkim, by miał wśród członków drużyny posłuch i był przez nich darzony szacunkiem.

Jak znaleźć dobrego przybocznego??

a)     przyboczny z drużyny ( (tylko w drużynach harcerskich)

Może nim zostać każdy z zastępowych. Ten, który ma największe doświadczenie i umiejętności. Praca z zastępem przygotowała go do odpowiedzialnego kierowania zespołem. Taki ktoś już wie jak prowadzić innych.

b)     przyboczny spoza drużyny

Jeśli twoja drużyna jest nowa albo założyłeś gromadę zuchową lub ją posiadasz , musisz poszukać kogoś, z kim będziesz ja budować i rozwijać. Możesz szukać w zaprzyjaźnionej drużynie harcerskiej lub starszoharcerskiej. Możesz zwrócić się o pomoc do szczepowego lub do namiestnika drużyn harcerskich w hufcu bądź u Komendanta hufca.

c)      przyboczny spoza Związku

Możesz namówić do wstąpienia do ZHP: rodzeństwo, kolegę z klasy ,dziewczynę ,chłopaka. Można także spytać znajome osoby studiujące pedagogikę czy uczących się w kolegiach nauczycielskich, które chcieliby pracować z zuchami czy harcerzami.

Pamiętaj jednak o tym ,ze taki przyboczny powinien przejść całą „szkołę harcerstwa”  

Liczba przybocznych. Regulaminy mówią, o co najmniej jednym przybocznym w drużynie. Bardzo często zdarza się, że w ramach drużyny funkcjonuje dwójka, a nawet trójka przybocznych. Nie ma w tym nic złego, pod pewnymi warunkami. Po pierwsze wszyscy oni powinni spełniać warunki opisane w punkcie 2), a poza tym ważne jest by siebie nawzajem nie spychali na margines pracy w drużynie. Ich praca w drużynie polega na przejęciu pewnych obowiązków drużynowego- sprawdźmy, czy mamy tyle obowiązków, którymi będziemy mogli obdarować np. trójkę przybocznych. Praca z przybocznymi zakłada również bezpośrednią współpracę nad realizacją planów drużyny. I na końcu warunek, który być może powinien znaleźć się na początku: dopasujmy ilość przybocznych do liczby członków drużyny, nie pracujmy z trzema przybocznymi w 15 osobowej drużynie. Przyboczni muszą się czuć potrzebni, nie twórzmy więc martwych instytucji! Na początku tak pracuje się najlepiej z jednym przybocznym, ale kiedy się już poznacie warto poszukać kogoś nowego, kto zostanie przybocznym wtedy, kiedy Ty opuścisz szeregi drużyny ,a twój pierwszy przyboczny otrzyma od Ciebie granatowy sznur, to nowy drużynowy będzie miał już przygotowanego przybocznego, w którym zna jego umiejętności i wie na co może liczyć od niego Najbardziej optymalnym wiek do pełnienia tej funkcji jest przedział między 16-20 rokiem życia. Przede wszystkim przyboczny podejmujący się tej funkcji musi być świadomy pokładanych w nim nadziei przez drużynowego i współodpowiedzialności za  członków drużyny.

Zadania przybocznego. To kwestia najbardziej kontrowersyjna, bowiem najmniej określona. Można pokusić się o odniesienie się do kwestii delegowania obowiązków drużynowego, i z listy wybrać najbardziej odpowiedzialne, czasochłonne i wymagające najwięcej doświadczenia. W ramach wyimaginowanej drużyny może to być np. prowadzenie dokumentacji członków drużyny, może to być prowadzenie Rady Drużyny. Zwróćmy uwagę, by rola przybocznego w realizacji tych zadań była realna i podstawowa; odpowiadanie za coś, czego nikt nie oczekuje, bądź może być zrealizowane przez kogokolwiek, szybko zrazi do angażowania się. Weźmy również pod uwagę jego zdolności i zainteresowania, wszystko zgodnie z pojawiającymi się na każdym kroku cechami metody harcerskiej.

Rozwój przybocznego i jego funkcja naturalnego sukcesora w sprawowaniu obowiązków drużynowego. Jednym z zadań statutowych drużynowego, zwłaszcza drużynowego- instruktora, jest wykształcenie i przygotowanie następcy na swoją funkcję. Przyboczny jest najbardziej naturalną osobą do pretendowania do takiej roli, warto więc w niego zainwestować i jego rolę zaplanować na cały czas pełnienia przez niego funkcji pomocnika. Jego miejsce w strukturze pracy drużyny skazuje nas na szukanie alternatywnych sposobów doskonalenia go poprzez stopnie, sprawności zadania. Jednocześnie daje nam to okazję do bezpośredniego generowania w nim oczekiwanych postaw, umiejętności i wiedzy. Zatem nasza rola powinna się odnieść bezpośrednio do stworzenia takiej drogi zdobywania kolejnych stopni, by spowodować zdobycie wiedzy niezbędnej do właściwego wypełnianiu obowiązków, a w dalszej perspektywie kreowania samemu podobnych działań. Przygotowanie następcy poprzez pracę z przybocznym powinno odnieść się również do składania mu na barki coraz to trudniejszych i bardziej odpowiedzialnych zadań.

Stąd wyłania się nam klarowny obraz pracy z przybocznym, pracy opartej na współpracy, oparciu, uzupełnieniu się, pracy mającej na celu odciążenie z obowiązków drużynowego, a także rozwinięcie osoby szczególnie wyróżniającej się spośród naszych podopiecznych i mającej, w większości przypadków, przejąć obowiązki drużynowego.

Kwestia przybocznych nie jest szeroko scharakteryzowana, wydaje się, że większość pomysłów  to wypracowane autorskie pomysły, lub analiza odnosząca się do wyróżnionych przykładów. Podobnie jest z tą pracą, zatem pewne elementy mogą się różnić w ustach osób inaczej wykorzystujących tę funkcję.

Przyboczny zwykle przejść musi kolejne etapy stawania się przybocznym, jakby stopnie wtajemniczenia w wiedzę instruktorską- od pomocnika drużynowego poprzez jego następcę, bo dobrze przygotowanego do pełnienia funkcji następcy drużynowego.

Schemat kształtowania przybocznego:

           Etap pracy z przybocznym:

      1)Etap wprowadzenie – pierwsze zbiórki

Zapoznajesz przybocznego przed każdą zbiórką ze szczegółowym jej planem. Polecasz   obserwować mu dokładnie przebieg zbiorki. Przy omawianiu planu przydzielasz bardzo proste zadania, a po zbiórce oceniasz jak się z nich wywiązał. Przykład przyboczny na zbiórce drużyny kieruje jedna z grup podczas gry terenowej. Pozwól mu samodzielnie podejmować decyzje, kierować mniejszym zespołem. Przy podsumowaniu pochwal za dobre wykonanie zadania, wspólnie wyszukajcie zaistniałe błędy.

          2) Etap- poznanie możliwości , następne miesiące

Dajesz przybocznemu coraz bardziej samodzielne zadania. Przed każdym zajęciem udzielasz mu szczegółowych praktycznych wskazówek. Na zbiórkach obserwujesz jak sobie radzi;

W wyniku trudności możliwie dyskretnie pomagasz-(drużynowy),Dbasz ,aby jego polecenia były dokładnie wykonywane. Pamiętaj  o podsumowaniu zbiórek

Przykład : Przyboczny nauczy drużynę nowego pląsu lub nowej piosenki.. Zadbaj by wiedział jak to zrobić dobrze. Podczas zbiórki wykonuj wszystkie polecenia przybocznego, nawet gdybyś się z nimi do końca nie zgadzał. Uczysz się bowiem w ten sposób odpowiedniego wykonywania poleceń, a przyboczny będzie miał posłuch w drużynie. O jego błędach porozmawiajcie po zbiórce.

   3) Etap –pomocnik z ograniczonymi możliwościami-kolejne miesiące

Przyboczny w tym okresie powinien nabrać pewności siebie i pewnej rutyny np. w przygotowaniu gier terenowych czy w prowadzeniu pląsów. Przy ocenach zbiórek staraj się już wydobywać z niego samodzielne uwagi.

Przykład: Pozwól przybocznemu opracować grę terenową dla całej drużyny bądź zajęć z samarytanki bądź pionierki.. Przed jej przeprowadzeniem poproś o szczegółowy plan jej przebiegu. Omów go i do dzieła.               Po zbiórce czeka go samoocena i podsumowanie imprezy czy też zajęć.

          4) Etap-Koniecznie obóz –po pierwszym roku pracy

Nie wolno pozbawiać przybocznych tych przyjemności jakie daje ZHP. Poza tym będą 24 godziny na dobę razem. Poznacie się lepiej. Przyboczny wzbogaci swoje umiejętności. Pamiętaj także ,ze zwłaszcza obóz sprzyja realizacji próby na sprawności i stopnie- również i kadry. Czy zaplanowaliście to wcześniej?  

        5) Etap pomocnik do wszystkiego- po pierwszym roku pracy

Teraz już nie musisz na przed zbiórkowe spotkanie przychodzić z gotowym planem- szczegółowy plan zbiórki powinniście opracować wspólnie  Powinieneś także przydzielać mu coraz trudniejsze zadania, zlecać prowadzenie części zbiórki, wygłoszenia gawędy... Pomagaj mu w przygotowaniu się do tych zajęć, lecz na zbiórce zostawiaj jak największą samodzielność. Naucz go wykorzystywać materiały zamieszczone w takich czasopismach jak „Propozycje” i inne gazety o tematyce harcerskiej(„Zuchowe Wieści”, ”Na Tropie” i „Czuwaj”). oraz książki o tematyce harcerskiej .Poproś go by od czasu do czasu dobrał gry ,ćwiczenia, zabawy na zbiórkę.

                   6) Ostatni szlif- drugi rok pracy

Wciągnij przybocznego do wspólnego przygotowywania większych części planu pracy. Pozwól mu samodzielnie poprowadzić kilka całych zbiorek Przy różnych okazjach poproś go o opracowanie panu zbiórki, przygotowanie uroczystości w drużynie. Może już warto otworzyć próbę przewodnikowską?

              7) Koniecznie na kurs –po drugim roku  

I wreszcie przyszedł czas ... kiedy przyboczny bierze udział  w kursie dla drużynowych, zdobycie doświadczenia, patentu drużynowego, pierwszego stopnia instruktorskiego. Jeszcze ostatni wspólny obóz i....

      8)Twój następca

Wychowałeś pełnowartościowego drużynowego!!!

Wykonałeś naprawdę bardzo trudne i odpowiedzialne zadanie. Uświadomisz to sobie w chwili, kiedy będziesz obecny przy składaniu Zobowiązania Instruktorskiego przez twojego przybocznego. Tak wiele on ma Tobie do zawdzięczania, ale i także a nauczyłeś się trochę od niego. Ot, chociażby ,że chcąc mu udowodnić, że prawdziwy instruktor nie spóźnia się na żadne spotkanie, przychodziłeś zawsze 5 minut przed czasem. Wcześniej bywało z tym różnie. Ale ile dały wam wspólne rozmowy podczas budowania programu pracy obozu waszej drużyny. Ile ciekawych pomysłów zrodziło się dzięki waszemu wspólnemu wysiłkowi?

Bardzo często bywa, że kiedy przyboczny zdobywa pierwszy stopień instruktorski ,przychodzi chwila rozstania. Zakłada on własna drużynę lub przejmuje naszą. Żegnasz podopiecznego, ale pamiętaj, że jako początkujący drużynowy czeka on na Twoją przyjacielską pomoc. Takie pożegnanie dobrze jest przeprowadzić w formie niezapomnianego dla wszystkich członków drużyny obrzędu( np. drużynowy przekazuje swój sznur funkcyjny przybocznemu lub przyboczny zajmuje symboliczne miejsce w kręgu i siada nam miejscu drużynowego itp.)Nie tylko drużynowy, ale także harcerki i harcerze zżyli się z przybocznym ,polubili go. A teraz on odchodzi...

By kiedyś przyboczny był dobrym drużynowym potrzebna jest rzetelna praca z nim  oparta na zaufaniu i dążeniu  do wcześniej założonego celu. Drużynowy powinien być przede wszystkim dobrym inspiratorem i uważnym obserwatorem. Musisz już na samy początku poznać system potrzeb przybocznego- marzenia ,cele, aby dopasować mu zadania, a później pomagać w ich realizacji. W przeciwnym razie , kiedy pominiemy tę ważną kwestię potrzeb drugiej osoby ,będziemy przybocznym tylko manipulowali, aby osiągnąć cel korzystny przede wszystkim dla nas samych. Przyboczny dysponuje również pewnymi możliwościami.

Zauważając je,  mamy szansę wykorzystać potężny potencjał energii tkwiący w naszym pomocniku, a jest to z pewnością niezwykle bogate źródło, które należy jak najczęściej aktywizować, pobudzać twórczo. Trzeba przybocznemu stawiać  poprzeczkę coraz wyżej ,motywować go. Trzeba udowodnić przy tym przybocznemu ,że jest osobą zdolną odnieść nawet mały sukces, co z pewnością zachęca do dalszej pracy, do samo rozwoju. Tak więc zaspokojenie potrzeb i pełne wykorzystanie możliwości przybocznego stanowi podstawowe zadanie każdego drużynowego. To właśnie drużynowy nauczy przybocznego jak stać się prawdziwym liderem. Przy nim nabierze przyboczny doświadczenia nie tylko pracy z dziećmi ,ale i pracy z samym sobą .Dlatego drużynowy musi być dla przybocznego autentycznym wzorem do naśladowania Dobrze jest ,gdy drużynowy zaprzyjaźni się z przybocznym ,ale nie osiągnie się tego tylko przygotowując i przeprowadzając zbiórki .Drużynowy powinien iść ze swoim przybocznym do kina i teatru, na wystawy ,zapraszać do siebie i to nie tylko na urodziny. A przede wszystkim drużynowy powinien ze swoim przyboczny dużo rozmawiać. Niekoniecznie o harcerstwie i o szkole. Także o zainteresowaniach, o miłości, o książkach i ludziach ,którzy wywarli na was szczególne wrażenie, o swoich poglądach na świat. .Drużynowy powinien stwarzać jak najwięcej sytuacji, we których przyboczny mógłby ujawnić swoje ukryte zdolności. Nie wolno karcić przybocznego, krytykować go za jego osobę a nie zachowanie, to strach i stres przed porażką może uniemożliwić mu dalszą działalność, osłabić jego motywację ,wiarę w sens wykonywanej pracy. Rozgoryczenie bardzo zniechęca.

Uwagi końcowe:

Związek Harcerstwa Polskiego realizuje harcerski system wychowawczy rozumiany ,jako jedność zasad harcerskiego wychowania, metody i program ,w którym istotną rolę odgrywa osobisty przykład instruktora. Dlatego harcerski system wychowawczy umożliwia każdemu rozwój osobowości.

„...prawdziwy autorytet tworzy tylko  osobisty przykład prawdziwości czynów, odpowiedzialność, porządek ,konsekwencja”/hm. Stefan Mirowski/

Kończąc tymi słowami wielkiego druha hm. Stefan Mirowskiego chcę przez to pokazać  swoim harcerzom, zastępowym i przybocznym prawdziwy wzór i autorytet do naśladowania. 

Rady praktyczne  dla przybocznych i nie tylko

-autorytet ponad wszystko (przypominam ze autorytetu nie zdobywamy rygorem i krzykiem),

-drużynowy i przyboczny nie mogą sobie wchodzić w drogę, jakikolwiek spór pomiędzy nimi = rozpad,

-  przyboczny w niedalekiej przyszłości będzie następcą drużynowego więc niech posiądzie  całą wiedze formalną jaką musi znać drużynowy ( książki finansów, zasady bezpieczeństwa,

itp.)

- dobry przyboczny... jak dla mnie dobry przyboczny to osoba kreatywna, zgłaszająca pomysły dotyczące działania drużyny i potrafiąca je wprowadzać w życie, to osoba współodpowiedzialna za działanie...

- przyboczny w każdej sytuacji powinien umieć zastąpić drużynowego i wychodzić z własną inicjatywą! Powinien umieć prowadzić zbiórki itp. Powinien być odpowiedzialny!

- dobry przyboczny/dobra przyboczna powinna być sobą! Powinna mieć wiedzę harcerską i nie tylko. Powinna mieć poczucie humoru i być chętna do pracy i pomocy. Powinna być "starszą siostrą/(bratem)" dla swoich harcerzy i harcerek

-pozytywną cechą przybocznego jest również stanowczość i zdecydowanie(zwłaszcza przy  wydawaniu poleceń i komend).

Literatura:

1.      „Propozycje”nr4/96/56

2.      „Zuchowe Wieści”nr1/97

3.      fragmenty pracy phm. Wojciecha  Tatarczuka HR pt. ”Poradnik dla drużynowych – zielony sznur ,czyli Twój przyboczny” wyd. w Olecku w 2002r.

4.      fragmenty poradnika pwd.  Michała Siwak HO pt. „Rola i zadania przybocznego” wyd. w Jaśle w roku 2004

5.      wybrane  wypowiedzi harcerzy i harcerek na temat roli przybocznego( z miniportalu.pl i z forum.zhp.pl)