Założycielami Zakonu Cysterskiego są święci: Robert z Molesme (+1110), Alberyk (+1109) i Stefan Harding (+1134).

Zakon Cystersów został założony w 1098 przez św. Roberta z Molesmes. Opuścił on zakon benedyktynów i załozył klasztor we Francji w miejscowości Cîteaux (Cistercium) koło Dijon.

W 1099 kierowanie opactwem zostało przez papieża Urbana II powierzone Alberykowi.

Kolejno opat Stefan Harding oraz św. Bernard z Clairvaux przyczynili się do znacznego rozkwitu zakonu.W latach 1113-15 powstały protoopactwa La Ferté, Pontigny, Clairvaux i Morimondo, które następnie dały początek nowym opactwom.

W roku 1134 cystersi posiadali juz ponad 70 opactw, a w 1153 już 345.

Natomiast żeńska gałąź zakonu powstała w 1125, w Tart, niedaleko Citeaux.

W połowie XVII w. dokonał się podział zakonu na zwykłą i reformowaną obserwancję tzw.trapistów. Nazwa pochodzi od klasztoru La Trappe, gdzie najwybitniejszą postacią był Armand J. B. Rance (+1700).

Charakterystyka ogólna

Podstawy duchowości cysterskiej można znaleźć w pierwszych dokumentach Citeaux (Exordium Parvum- EP i Exordium Cistercii) i przedstawić w trzech punktach:

1. Surowe i przez to "pełne" przestrzeganie Reguły św. Benedykta: "poddać swoje życie pod Regułę Ojca Benedykta" (EP 1, 2). "Czyniąc wierność Regule największym zainteresowaniem swego życia, postępowali za nią i zaprawiali się do drogi życia według Reguły w kościelnych i innych sprawach"(EP 15, 3), na tym polega mądrość życia cysterskiego;
2. Skrajne ubóstwo, które jest wyzbyciem się nadmiaru i luksusu: aby " ...nie pozostawało nic w klasztorze, co świadczyć by mogło o pysze lub nadmiarze albo co łamałoby ubóstwo, zabezpieczające wszystkie cnoty,... " (EP 17, 5). W "Exordium Cistercii" mnisi będą nazwani "pauperes Christi" jak i "militia Christi", ze względu na swoje twarde życie;
3. Eremicki styl życia: Citeaux często określano jako "pustkowie" i "samotnię" (EP 3, 1; 6, 5; 17, 13). To odosobnienie powinno służyć monastycznemu pokojowi i wewnętrznej wolności mnichów.

Te podstawowe zasady duchowości miały także swoje praktyczne odniesienia do architektury, liturgii, gospodarstwa i całego życia mnichów z Citeaux. Podstawowe elementy cenobitycznej Reguły św. Benedykta i eremicki ideał życia pustelniczego dały nową postać zakonu cysterskiego osadzonego w zdrowej mądrości tradycji monastycznej. Wprowadziły one na nowo w życie klasztorne równomierny rytm modlitwy, czytania i pracy fizycznej. Do "lectio divina" przeznaczano jedynie teksty Pisma Św. i Ojców Kościoła.

Kaledarium cysterskie XI wiek

Fakty z historii powszechnej
i KościołaCystersi na świecieCystersi w Polsce1100- 1118
Baldwin I królem Jerozolimy 1100 (10.10)
pap. Paschalis II oddaje Citeaux pod opiekę Stolicy Apostolskiej

1109 (26.01)
śmierć Alberyka; Stefan Harding zostaje opatem

1111
Śmierć Roberta z Molesme

1112 kwiecień-Bernard z Fonatines wraz z 30 towarzyszami przybywa do Citeaux

1113 pierwsza filia cysterska zostaje założona w La Ferte

1113 założenie przez Molesme klasztoru dla zakonnic

1114 druga filia założona w Pontigny

1115 Złoty Wiek Zakonu CysterskiegoZałożenie Clairvaux i Morimond; powstanie 4 proto- opactw

1120 założenie klasztoru cysterek w Tart; pierwsza fundacja cysterska we Włoszech
1123 Sobór Laterański I1123 Wiek św. Bernarda pierwsza fundacja w Świętym Cesarstwie Rzymskim (Niemcy)

1129 Założenie klasztoru w Anglii

1130 pierwsza fundacja w Austrii

1131 założenie pierwszych klasztorów w Szwajcarii i Walii

1134 śmierć Stefana Hardinga

1136 założenie klasztoru w Szkocji
1139 Sobór Laterański II
1139 założenie klasztoru w Polsce (Jędrzejów)
1140 pierwsza fundacja w Hiszpanii

1142 powstanie klasztoru w Irlandii

1143 pierwsze fundacje cysterskie w Szwecji i Czechach 1143 fundacja w Wągrowcu
1144 założenie klasztoru w Danii

1146 fundacja w Norwegii
1146- 1148 Krucjaty 21145-1153 pontyfikat cysterskiego papieża Eugeniusza III

1147 afiliacja kongregacji z Savigny i Obazine oraz początek II krucjaty

1148 śmierć Wilhelma od św. Teodoryka

1151 są już 333 cysterskie opactwa
1152-1190 rządy Fryderyka Barbarossy 1153 fundacja klasztoru w Portugalii i śmierć Bernarda z Clairvaux; odchodzenie Ewangelistów z Citeaux 1153 założenie klasztoru w Lądzie

1163 fundacja Lubiąża na Śląsku 1167 utworzenie Ligi Lombardzkiej 1167 śmierć Aelreda z Rievaulx i Izaaka de Stella
1170 Wystąpienie Piotra Waldesa. Zamordowanie arcybiskupa Tomasza Becketa


1172 śmierć Gilberta z Hoyland
1174- 1193 panowanie Saladyna1174 kanonizacja św. Bernarda


1176 powstanie klasztoru w Sulejowie 1179 Sobóry Laterański III
1179 ufundowanie klasztoru w Wąchocku

1185 powstanie fundacji w Koprzywnicy

1186 fundacja w Oliwie
1187 założenie królewskiego opactwa w Las Huelgas dla sióstr w Kastylii
1189- 1192 Krucjata 3

1194 śmierć Kazimierza Sprawiedliwego

Kaledarium cysterskie XIII wiek

Kaledarium cysterskie XIV wiek