srodki_artystyczne.pdf

ŚRODKI ARTYSTYCZNE

Podstawa programowa języka polskiego począwszy od szkoły podstawowej nakłada

na nauczyciela obowiązek przygotowania ucznia do odbioru tekstu kultury z wyczuleniem na

specyfikę tworzywa artystycznego. Pracę nad analizą wiersza na wszystkich poziomach

edukacyjnych ułatwi nauczycielowi zestawienie najczęściej stosowanych środków

artystycznych.

nazwa

znaczenie

funkcja

aliteracja

Powtórzenie jednakowych układów

głoskowych na początku kolejnych

wersów lub sąsiadujących wyrazów,

sposób instrumentacji głoskowej

Funkcja poetycka, uwydatnienie

budowy wiersza, gra słów,

muzyczność, efekt brzmieniowy,

anabaza

wypowiedź "na stronie", naruszenie

konwencji scenicznej lub narracyjnej

Ironia, dystans autora, funkcja

metaliteracka

anadiploza

Powtórzenie następujących po sobie

słów jako rozwinięcie dalszego ciągu

wypowiedzi

popis retoryki i zręczności

oratorskiej.

anafora

Powtórzenie tego samego wyrazu na

początku kolejnych wersów, zdań, strof

lub segmentów wypowiedzi

Funkcja poetycka, uwydatnienie

budowy, zaakcentowanie

pewnych znaczeń, wzmacnia

spójność

tekstu,

efekt

brzmieniowy,

anagram

Gra słów: jedne można uznać za

przekształcenia innych w wyniku

przestawienia liter

Funkcja poetycka, uniezwyklenie

języka,

wydobycie

jego

potencjalnych

możliwości,

zabawa

anakolut

Błąd składniowy

Funkcja poetycka,

uniezwyklenie, upotocznienie

wypowiedzi, funkcja fatyczna,

metajęzykowa

animizacja

Uczłowieczające przedstawienie

zjawisk świata pozaludzkiego lub

abstrakcji, odmiana animizacji

Funkcja poetycka, środek mniej

skonwencjonalizowany niż

personifikacja, nie likwiduje

właściwego, bytowego

charakteru zjawiska, nie

przemienia go w ludzką postać,

ale wyposaża w ludzkie cechy,

sposoby zachowań i odczuwania,

psychizacja przyrody, alienacja

człowieka

antymetabola

Konstrukcja dwuczęściowa,

antytetyczna, powtarzająca wyrazy,

zmieniając ich kolejność, formy

gramatyczne i funkcje skladniowe.

popis retoryki i zręczności

oratorskiej.

antyteza

Zestawienie skontrastowanych zdań

Funkcja poetycka, popis retoryki,

wizja świata na opak, paradoks

życia, ukazanie sprzeczności i

niejednoznaczności świata

apokopa

Odcięcie głoski na końcu wyrazu

funkcja fatyczna, metajęzykowa,

dla rymu

apostrofa

Uroczysty, bezpośredni zwrot do

adresata

Funkcja poetycka, nadanie

wypowiedzi charakteru

literackości, retorycznego

patosu; efekt brzmieniowy,

Funkcja impresywna,

retoryczność i perswazyjność

wypowiedzi,

asyndeton

Składnia zdania złożonego bez

spójników

Funkcja poetycka, skrót,

zwięzłość, ubytek; szybkie

tempo, funkcja ekspresywna,

kategoryczność

chiazm

Paralelizm składniowy, polegający na

powtórzeniu członu w odwróconej

kolejności

Funkcja poetycka, szczególnie

ceniony w baroku ze względu na

znak krzyża w schemacie

graficznym, treści metafizyczne;

efekt brzmieniowy,

eksklamacja –

Wypowiedzenie z wykrzyknikiem,

często składnik poza zdaniem, bywa

apostrofą

Funkcja poetycka, wzbogacenie

wypowiedzi; efekt brzmieniowy,

Funkcja impresywna,

retoryczność i perswazyjność

wypowiedzi, nakłania odbiorcę

do zwrócenia uwagi na

przedmiot; funkcja ekspresywna,

kategoryczność, emocjonalność,

osobiste zaangażowanie mówcy

wykrzyknik

elipsa

Pominięcie jakiegoś składnika,

dającego się odtworzyć na podstawie

kontekstu wypowiedzi

Funkcja poetycka, znaczenie

zamknięte w zwięźlejszej niż

zdanie konstrukcji;

Funkcja metajęzykowa,

konstrukcja niekompletna,

epifora

Powtórzenie na końcu segmentów

wypowiedzi

Funkcja poetycka, zamiast rymu,

zabawa

znaczeniem

brzmieniem

epitet

Określenie rzeczownika

Funkcja poetycka, zdobiąca,

podstawowy środek artystyczny,

naturalnie związany również z

mową codzienną, kreowanie

rzeczywistości według koncepcji

twórcy, plastyczność i wizyjność

gradacja

Uszeregowanie elementów rosnąco lub

malejąco

Funkcja poetycka, wzbogacenie

wypowiedzi; efekt brzmieniowy,

funkcja ekspresywna,

charakterystyka stanu emocji

podmiotu

hiperbola

Przesada, wyolbrzymienie

Funkcja poetycka, wzbogacenie

wypowiedzi; funkcja

ekspresywna, charakterystyka

stanu

emocji

podmiotu,

wzmocnienie

wizji

rzeczywistości; funkcja

ekspresywna, charakterystyka

stanu

podmiotu,

intensywność doznań

inwersja

Niezwykły szyk wyrazów w zdaniu

Funkcja poetycka, uniezwyklenie

wypowiedzi, efekt brzmieniowy,

odmienność poezji od języka

codziennego

katachreza

Nadużycie językowe, nowe użycie

słowa poza jego dotychczasową

stosowalnością

Funkcja poetycka, uniezwyklenie

wypowiedzi, metaforyzacja

rzeczywistości; odrealnienie;

funkcja ekspresywna, wyraz

emocji i niepospolitych doznań,

skrót myślowy

metafora

Przemiana znaczeń ze względu na

przeniesienie sensu z jednego

przedmiotu na inny

Funkcja poetycka, plastyczność,

kreacja świata literackiego w

sposób odkrywczy i zaskakujący,

związki podobieństwa, mowa

poetycka, styl romantyczny

metonimia

Zastąpienie nazwy przedmiotu nazwą

innego przedmiotu, będącego z nim w

związku

Funkcja poetycka, związki

przyległości; mowa prozatorska,

styl realistyczny

mowa niezależna

Sposób przytaczania wypowiedzi

postaci epickiego świata

przedstawionego: narratora i bohatera

Funkcja poetycka, wzbogacenie

formy wypowiedzi; obrazowość;

wyrazistość postaci; funkcja

metaliteracka - autonomia

bohatera

oksymoron

Opozycja znaczeniowa wyrazu i jego

określenia

Funkcja poetycka, uniezwyklenie

wypowiedzi, metaforyzacja

rzeczywistości; odrealnienie;

metaforyczne przekształcenie

znaczeń w kierunku paradoksu,

przewrotność

Paralelizm

Powtórzenie schematu składniowego Funkcja poetycka, wzbogacenie

wypowiedzi; efekt brzmieniowy,

Funkcja impresywna,

retoryczność i perswazyjność

wypowiedzi; nawiązania do

folkloru

parenteza

Wypowiedź w nawiasie

Funkcja poetycka,

metajęzykowa; retoryczność

wypowiedzi; ironia; przerwanie

ciągłości; efekt brzmieniowy,

wypowiedź "na stronie" -

anabaza

paronomazja

Zestawienie słów o podobnym

brzmieniu

Funkcja poetycka, gra słów, żart

językowy, popis stylistyczny;

efekt brzmieniowy,

personifikacja

Przedmioty działają i mówią jak ludzie Funkcja poetycka, podkreśla

umowność świata poetyckiego,

emocji

sztuczność konwencji literackiej

peryfraza

Zamiast nazwy - jej opis

Funkcja poetycka, obrazowość,

niezwykłość wypowiedzi;

funkcja ekspresywna, wyraz

erudycji i niepospolitych

dyspozycji mówiącego;

reinterpretacja rzeczywistości

przez mówiącego; może służyć

manipulacji

poliptota

Powtarzanie wyrazu w różnych

przypadkach

Funkcja poetycka,

charakterystyka pośrednia przez

język, pośpiech, zamęt.

porównanie

Uwydatnienie podobieństwa jednego

zjawiska przez zestawienie go z innym

Funkcja

poetycka,

subiektywizacja

opisu

rzeczywistości,

plastyczność,

obrazowość

powtórzenie

Wielokrotne występowanie pewnego

elementu wypowiedzi

Funkcja poetycka, wzbogacenie

wypowiedzi; efekt brzmieniowy,

Funkcja impresywna,

retoryczność i perswazyjność

wypowiedzi; podkreślenie

znaczenia; magiczność; funkcja

ekspresywna, stan demencji i

chaosu

pytanie

retoryczne

Pytanie bez wyrażenia wątpliwości,

podkreślające przekonanie mówcy

Funkcja impresywna,

retoryczność i perswazyjność

wypowiedzi; efekt brzmieniowy,

funkcja ekspresywna,

zaangażowanie słuchaczy do

współudziału,

synekdocha

Jedno zamiast drugiego, zależność

ilości lub zakresu

Funkcja poetycka, intensyfikacja

wypowiedzi, uniezwyklenie

wyliczenie

Szereg synonimów lub równorzędnych

części zdania

Funkcja poetycka, wzbogacenie

wypowiedzi, efekt brzmieniowy,

Funkcja impresywna,

retoryczność i perswazyjność

wypowiedzi

zeugma

Podporządkowanie jednemu członowi

zdania kilku innych bez powtarzania go

Funkcja impresywna,

retoryczność i perswazyjność

wypowiedzi; Funkcja poetycka,

intensyfikacja wypowiedzi,

uniezwyklenie, środek

szczególnie wyszukany

Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Al.Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński,

Słownik terminów literackich. Wyd. 3. Wrocław 2000.

FUNKCJA ŚRODKÓW ARTYSTYCZNYCH

NAZWA

FUNKCJA

epitet, porównanie, przenośnia,

synestezja, synekdocha (metonimia),

animizacja, personifikacja

opis, obrazowość, wrażenia, wizyjność,

poszerzenie wyobraźni,

funkcja ekspresywna, impresywna,

poetycka, informatywna,

pytanie retoryczne, powtórzenie,

zeugma, anafora, epifora, paralelizm,

inwersja, hiperbola, gradacja, antyteza

mowa zależna, niezależna, pozornie

zależna

podkreślenie treści wypowiedzi,

perswazja, popis oratorski, mowa,

retoryka, stylizacja; efekt brzmieniowy,

funkcja ekspresywna, impresywna,

Inwersja, przerzutnia,

peryfraza, paronomazja

efekt brzmieniowy, bogactwo warsztatu

poetyckiego, poetyzacja, liryzm,

poszerzenie pola widzenia,

niejednoznaczność, podkreślenie

funkcji poetyckiej, f. metaliteracka

chiazm

figura krzyża, odniesienia religijne,

eschatologiczne

Opr. Barbara Gańczyk

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: