SPEDYCJA  JAKO  SAMODZIELNA  DZIAŁALNOŚĆ

GOSPODARCZA

    W czasie, gdy zaczął rozwijać się handel, czyli już w XVII i XVIII w.,  zaistniała potrzeba przemieszczania towarów.  Miało to wpływ na wykształcenie się instytucji pośrednika w przewozach, który na zlecenie zajmował się wszystkimi czynnościami związanymi z przewozem rzeczy. Umowy przewozu  zawierał on we własnym imieniu, ale na rachunek swego zleceniodawcy. 

    W drugiej połowie XVIII w. nastąpił szybki rozwój transportu kolejowego oaz żeglugi, co miało znaczący wpływ na rozwój spedycji. Należy dodać, że zawodowo świadczący swoje usługi, daje nam gwarancję fachowego wykonania, a przy dużej skali może zaoferować nam niewygórowaną cenę. Jest to opłacalne dla potencjalnych zleceniodawców, którzy nie muszą utrzymywać własnych pracowników odpowiedzialnych za sprawy spedycji.

DZIAŁALNOŚĆ    SPEDYTOR  W   POLSCE  I  W  INNYCH  KRAJACH

Spedycja, umowa, na mocy której spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem, w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, do wysyłania lub odbioru przesyłek albo do dokonania innych usług związanych z przewozem rzeczy.

                          Podstawowy zakres usług spedytora

W Polsce ustawa Kodeks cywilny formułując definicję umowy spedycji stanowi, iż przedmiotem tej umowy jest:

·         wysyłanie przesyłki,

·         jej odbiór ,

·         dokonanie innych usług związanych z przewozem przesyłki ( art.794 k.c).

   Zakres usług spedycyjnych jest wiec szeroki i w zasadzie obejmuj wszystko to, co jest związane z przewozem przesyłki, za wyjątkiem samego przewozu.

Do najbardziej typowych usług, jakie może świadczyć spedytor w wykonaniu umowy spedycji, możemy zaliczyć:

·         poradnictwo spedycyjne, obejmujące m.in.: porady udzielane eksporterom, importerom i producentom ( np. w sprawach wyboru gestii transportowej, środka transportu, drogi przewozu, przygotowania ładunku do przewozu czyli: opakowanie, oznakowanie, ocechowanie, kompletowanie, formowanie jednostek ładunkowych itp.

·         Zorganizowanie dostawy towaru do miejsca załadunku na główny środek transportu i w tym zakresie opracowanie i przesyłanie wysyłającemu towar instrukcji wysyłkowej,

·         Zawieranie umów z przewoźnikami oraz innymi przedsiębiorstwami biorącymi udział w usłudze przemieszczania ładunku ( z przeładowcami, składownikami, kontrolerami, rzeczoznawcami itp.) zalecając im wykonanie koniecznych usług,

·         Sporządzanie lub/i  kompletowanie dokumentów przewozowych i innych wymaganych kontraktem i przepisami krajów eksportera/importera oraz państw tranzytowych i ich dystrybucja zgodnie z życzeniami zleceniodawcy

·         W odniesieniu do przesyłek drobnych i konsolidowanych

·         Na życzenie zleceniodawcy- ubezpieczenie towarów

·         Organizowanie odprawy celnej towaru i załatwienie spraw związanych z obligatoryjnie obowiązującymi czynnościami kontrolnymi (standaryzacja, kontrola weterynaryjna i fitosanitarna itp.)

·         Monitorowanie czynności związanych z załadunkiem, przeładunkiem i przewozem towarów w eksporcie i awizowanie eksportera, względnie importera lub osób przez nich wskazanych o dokonanym załadunku na statek lub inny środek transportu, a w przypadku importu, awizowanie  zleceniodawcy ( importera) o nadejściu przesyłki,

·         W odniesieniu do ładunków specjalnych ( ciężkich, ponad gabarytowych lub niebezpiecznych) opracowanie koncepcji przewozu,

·         Zabezpieczenie interesów zleceniodawcy (e./i.) w przypadku stwierdzenia uszkodzeń i ubytku towaru, względnie  innych ewentualnych strat (np. wynikających z opóźnień dostawy) poprzez sporządzenie lub spowodowanie sporządzenia odpowiedniej dokumentacji szkodowej

·         Przy imporcie, kiedy gestia transportowa leży po stronie importera, utrzymanie kontaktu z dostawcą/eksporterem zagran. W celu ustalenia gotowości towaru do wysyłki i zorganizowanie jego odbioru i przewozu do miejsca wyznaczonego przez zleceniodawcę (imp.),

·         Regulowanie należności z tytułu kosztów przewozu oraz innych usług świadczonych na rzecz ładunku, jeżeli koszty te obciążają zleceniodawcę,

·         W wielu przyp. udział w realizacji  bankowego inkasa dokumentowego.

Spedytor może wykonywać jedną kilka lub cały kompleks czynności spedycyjnych związanych z przewozem danego towaru. Decyduje o tym konkretna treść umowy spedycji. Usługi te może poprzedzać proces przewozu towaru, mogą być wykonywane w trakcie tego przewozu, w każdej jego fazie, jak również po nadejściu towaru do miejsca przeznaczenia.

Podstawowe funkcje z zakresu i rodzaju świadczonych usług spedycyjnych wynikają:

-          funkcja transportowo-doradcza ( doradztwo transportowe),

-          funkcja transportowo-dokumentacyjna ( sporządzanie, uzyskiwanie dok. wymaganych w transp., sprawdzanie dok. Itp.),

-          funkcja transportowo- organizacyjna ( m.in. wybór śr. transp. I przewoźników, czasu, trasy i sposobu przesłania ładunków,

-          funkcja transportowo- wykonawcza ( zachodzi, jeżeli spedytor sam dokonuje, np. przeładunku, magazynowania, liczenia, ważenia, konsolidacji, i dekonsolidacji towarów itp.),

-          funkcja transportowo- bankowa ( np. w przyp. regulowania przez spedytora na rachunek zleceniodawcy różnego rodzaju należności związanych z przewozem),

-          logistyczna, związana z kompleksową obsługą klientów.

PRZEPISY REGULUJĄCE UMOWĘ SPEDYCJI W POLSCE

     Uregulowania dotyczące umowy spedycji znajdziemy w Kodeksie Cywilnym (art. 794 do 804 ). Przepisy te stosujemy jednak tylko wtedy, gdy nie ma odrębnych przepisów (w aktualnym stanie prawnym brak jest takich przepisów). Jeśli interesująca nas sprawa nie jest uregulowana ani w KC ani w innymi przepisami, stosujemy się wtedy odpowiednio do przepisów o umowie zleceniu. Jest też możliwość umownego stosowania przez strony Ogólnych Polskich Warunków Spedycyjnych (OPWS), zawierających szczegółowe regulacje z zakresu umowy spedycji. Warunki te obowiązują tylko wtedy, kiedy strony tak się umówiły, tzn. mają charakter fakultatywny.

PRAWNY CHARAKTER UMOWY SPEDYCJI

     Przez umowę spedycji, spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem, do wysłania lub odbioru przesyłki lub dokonania innych usług związanych z jej przewozem. Spedytor występuje albo w imieniu własnym, albo w imieniu dającego zlecenie. Umowa spedycji jest odmianą umowy zlecenia. Zalicza się ja do umów kwalifikowanych, co wynika z tego, że spedytor jest osobą posiadającą pewien status (świadczy usługi zarobkowo i zawodowo). Jest to umowa wzajemną, odpłatną i konsensualną (tzn., że do jej zawarcia wystarczy złożenie oświadczenia woli przez strony). Usługi spedycyjne mają pomocniczy charakter w stosunku do umowy przewozu. Umowa spedycyjna dotyczy przewozu przesyłek, a nie osób. Występuje tu zleceniodawca (gł. nadawca lub odbiorca) i spedytor.

DEFINICJA SPEDYTORA

     Spedytorem jest ten, kto zawodowo i na zlecenie, w imieniu własnym lub zleceniodawcy i na jego rachunek, podejmuje się wysłania lub odbioru przesyłki oraz innych czynności związanych z jej przewozem. Gospodarcze skutki działania spedytora zawsze dotyczą zleceniodawcy.

RÓŻNICA W DZIAŁNIU SPEDYTORA WE WŁASNYM IMIENIU OD DZIAŁANIA W IMIENIU ZLECENIODAWCY

    W przypadku działania spedytora we własnym imieniu, nie istnieje stosunek prawny pomiędzy np. przewoźnikiem, z którym spedytor zawiera umowę, a zleceniodawcą spedytora. Podmiotem praw i obowiązków takiej umowy jest wyłącznie spedytor. Dla przeniesienia na zleceniodawcę uprawnień z tyt. zawartej umowy przewozowej konieczne jest przelanie przez spedytora praw na rzecz zleceniodawcy. Gdy spedytor działa w imieniu dającego zlecenie, podmiotem praw i obowiązków zawartych przez spedytora w tym charakterze umów jest jego zleceniodawca.

ZAWARCIE UMOWY SPEDYCJI ORAZ ROLA ZLECENIA SPEDYCYJNEGO

    Umowa spedycji jest umową konsensularną ( czyli do jej zawarcia  wystarczające jest złożenie przez strony stosownych oświadczeń woli. Przepisy kodeksu cywilnego nie przewidują dla umowy spedycji żadnej szczególnej formy.

      Umowa spedycji może być zawarta w formie ustnej, pisemnej, telegraficznej, telefonicznej, elektronicznej itp. Jeżeli wynagrodzenie spedytora będzie wynosiło powyżej kwoty 2000 zł, to ( na podst. Art.736 k.c.) umowa taka powinna być potwierdzona pismem dla celów dowodowych.

Umowa spedycji zostaje zawarta z reguły poprzez przyjęcie przez spedytora zlecenia spedycyjnego. Na mocy art.796 k.c. jeżeli spedytor  nie chce przyjąć zlecenia  jest on zobowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym dającego zlecenie. Brak takiego niezwłocznego zawiadomienia spowoduje, iż spedytor będzie ponosił odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną z tego tytułu zleceniodawcy. Zgodnie z $ 6 OPWS 1995 każde zlecenie przekazane faksem, telegraficznie, telefonicznie lub ustnie wymaga niezwłocznego potwierdzenia pisemnego.

ZLECENIE SPEDYCYJNE

Zlecenie spedycyjne jest dokumentem, na podstawie którego spedytor wykonuje zlecone mu czynności.

Zlecenie takie powinno zawierać wszelkie potrzebne dane, by spedytor organizują proces przemieszczania towaru mógł tak zorganizować proces, by nie wystąpiły w nim nieprawidłowości (realizacja płatności za towar, negatywny przebieg towaru). Zlecenie powinno zawierać:

-     zakres zleconej usługi,

-     jej rodzaj,

-          właściwości przesyłki,

-          znaki i numery poszczególnych sztuk oraz ich liczbę i ciężar, wymiary, kubaturę,

-          dane oraz dokumenty niezbędne do wykonania prawidłowego zlecenia.

INFORMACJE POTRZEBNE DO WYKONANIA ZLECENIA SPEDYCYJNEGO

Informacje potrzebne spedytorowi do wykonania zlecenia spedycyjnego różnią się w zależności  od relacji (eksport/import), warunków kupna/sprzedaży ( gestii transportowej), środka, śr. transportu, którymi dany towar ma być przewożony oraz rodzaju i właściwości towaru będącego przedmiotem obsługi.

Zakres informacji w eksporcie:

o       nazwa i adres, telefon, faks, email eksportera, importera oraz dostawcy ( producenta) towaru,

o       nazwę towaru w języku polskim i obcym, zgodną z kontraktem ( akredytywa), jego opakowanie, oznakowanie, ilość opakowań, względnie sztuk, wagę, wymiary, wartość i właściwości ( ładunki specjalne), oraz warunki w jakich towar ten ma być przewożony,

o       termin dostawy,

o       miejsce załadowanie i przeznaczenia,

o       nazwę i adres odbiorcy jeżeli różni się od importera,

o       warunki sprzedaży,

o       warunki i termin ważności akredytywy, jeśli zastosowanie ma ta forma płatności,

o       dyspozycje dot. odprawy celnej towaru i zakresu ewentualnej kontroli ilościowej i jakościowej,

o       dyspozycje dot. rodzaju i sposobu wystawienia dok. Przewozowych i ewentualnie innych sposobów ich wystawienia.

     Informacje dot. Dok. są szczególnie istotne przy organizacji dostawy towaru w eksporcie lądowo- morskim. Spedytor powinien wiedzieć co warunkuje uznanie przez banki lub importera dokumentów  za zgodne z przyjętymi  warunkami płatności i uruchomienie zapłaty  za towar. Powinien wiedzieć jaki rodzaj konosamentu należy wystawić: imienny ( na okaziciela) czy na zlecenie ( i czyje), a także kto ma być wymieniony jako załadowca, jako odbiorca i kto w tzw. Notify ( adresie pomocniczym), czy fracht jest zapłacony w porcie załadunku, czy porcie przeznaczenia ( Freight prepaid/ freight payable at the destination), a także liczba oryginałów dokumentu.

      W imporcie zakres informacji potrzebnych spedytorowi do wykonania prawidłowego zlecenia zależ głównie  od tego czy zleceniodawca dysponuje gestią transportową, czy gestia leży po stronie eksportera zagranicznego.

     Przy gestii obcej na eksporterze ciąży obowiązek wywiązania się z kontraktu  handlowego i zorganizowania dostawy towaru zgodnie z ustalonymi w kontrakcie warunkami, natomiast spedytorowi działającemu na zlecenie importera przypada zorganizowanie odbioru ładunku, odprawy celnej, ewentualnych innych czynności ( kontroli urzędowych, kontroli ilości, wagi, jakości, zorganizowanie dostawy tych towarów  do finalnego odbiorcy w kraju).

     Przy imporcie towarów z własną gestią transportową zlecenie  spedycyjne oprócz informacji dotyczących odcinka krajowego, powinno zawierać dużo więcej informacji, ponieważ spedytor zobowiązany jest do zorganizowania odbioru przesyłki w kraju eksportera. ( Są to inf. Dot. M.in.informacji o eksporterze i dostawcy towaru, warunków na jakich towar został zakupiony itp.)

     W zleceniu spedycyjnym dot. Importu towaru informacje odnoszące się  do warunków płatności i rodzaju dokumentów transportowych, które powinny być  wystawione nie odgrywają  istotnej roli, jaką posiadają w przypadku zlecenia eksportowego, bowiem jest zmartwieniem eksportera, lub działającego na zlecenie spedytora, jakie dokumenty i w jakiej formie należy wystawić, by zrealizować należność za towar. Nie wywiązanie się z warunków kontraktu, lub akredytywy grozi eksporterowi brakiem możliwości otrzymania zapłaty za wysłany towar.

    Informacje w zleceniach spedycyjnych dotyczących towarów, które wysyłane lub sprowadzane są droga lądową w zasadzie nie powinny różnić się od tych, które już przedstawiono. Ważne jest określenie rodzaju środka transportu, drogi przewozu i przejść granicznych, kogo i w jakiej formie zawiadomić o  nadaniu przesyłki do przewozu.

    W zleceniach spedycyjnych dotyczących przesyłek lotniczych zakres podstawowych informacji jest podobny jak w przypadku innych gałęzi transportu. Zakres informacji przy gestii transportowej importera, obejmuje dodatkowo dane dotyczące odcinka zagranicznego.

UJEDNOLICONE FORMULARZE ZLECEŃ SPEDYCYJNYCH

     Ujednolicone formularze zleceń spedycyjnych zostały opracowane przez Polski Związek Spedytorów Międzynarodowych, który 1 maja 2002r przekształcony został w Polską Izbę Spedycji i Logistyki. Formularze to dotyczą wszystkich gałęzi transportu i w poszczególnych gałęziach wyglądają następująco:

·                     Transport morski – zlecenie spedycyjne, import, eksport, odprawa celna, agencyjne

·                     Transport drogowy – zlecenie spedycyjne, agencyjne, import, eksport, tranzyt,     odprawa celna, tranzyt, odprawa celna

·                     Eksport lotniczy – zlecenie spedycyjne

·                     Import lotniczy – zlecenie spedycyjne

·                     Transport kolejowy – zlecenie spedycyjne – eksport, import

Umowy zostały zawarta na warunkach OPWS, co widnieje na awersie wraz z tymi warunkami. Formularze te nie są jednak powszechnie stosowane, a zleceniodawcy udzielają zleceń w sposób dowolny. Zlecenie powinno zawierać zakres zlecanej usługi, znaki i numery poszczególnych sztuk, liczbę, ciężar, wymiary, kubaturę oraz wszelkie dokumenty potrzebne do prawidłowego wykonania zlecenia. Stosowanie ujednoliconych formularzy zleceń znacznie ułatwia przekazanie spedytorowi kompletu danych potrzebnych do prawidłowego wykonania zlecenia.

     Samo przyjęcie przez spedytora zlecenia transportowego, oznacza że spedytor podjął się jego wykonania, co z kolei rozszerza jego odpowiedzialność. Konsekwencją przyjęcia przez spedytora zlecenia transportowego, jest obawa, że towarzystwo ubezpieczeniowe, z którym spedytor zawarł umowę ubezpieczenia OC spedytora, może  odmówić wypłaty odszkodowania za szkody spowodowane przez spedytora, twierdząc iż występował on w tym przypadku jako przewoźnik, a nie spedytor. Sposobem na uniknięcie tego jest w przypadku otrzymania zlecenia transportowego zwrócenie zleceniodawcy uwagę na to, że otrzymane zlecenie traktowane jest jako spedycyjne, realizowane za warunkach OPWS.

PODSTAWOWE  PRAWA I OBOWIĄZKI SPEDYTORA WYNIKAJĄCE Z UMOWY SPEDYCJI

     Spedytor ma obowiązek wykonać swoje zobowiązania z należytą starannością, zgodnie z interesem zleceniodawcy. W przypadku występowania trudności, spedytor ma obowiązek poinformować zleceniodawcę o zaistniałej sytuacji i wspólnie ustalić dalsze działania. Gdy z różnych względów kontakt ze zleceniodawcą jest niemożliwy, spedytor sam podejmuje decyzję, kierując się interesem swojego klienta. W Kodeksie Cywilnym wymienia się tylko niektóre obowiązki spedytora:

·                     Podjęcie czynności niezbędnych do uzyskania zwrotu nienależnie pobranych sum z tyt przewoźnego, cła i innych należności związanych z przewozem. Spedytor powinien czuwać, aby opłaty, które w rezultacie obciążą jego zleceniodawcę, były naliczone prawidłowo

·                     Spedytor ma obowiązek podjęcia czynności niezbędnych do zabezpieczenia praw zleceniodawcy lub osoby przez niego wskazanej, w każdym przypadku jeśli interes tych osób tego wymaga.

·                     Zakaz używania przez spedytora rzeczy lub pieniędzy zleceniodawcy dla własnych celów.

·                     Spedytor ma obowiązek stałego informowania zleceniodawcy o przebiegu spraw.

·                     Spedytor może ubezpieczyć przesyłkę tylko na polecenie zleceniodawcy.

·                     Spedytor ma obowiązek wykonania wszystkich czynności, które są niezbędne do wywiązania się z danej umowy, jednocześnie chroniąc zleceniodawcę od ponoszenia dodatkowych kosztów.

Spedytor ma natomiast następujące prawa:

·                     Prawo do wynagrodzenia

·                     Prawo do zwrotu wydatków, które spedytor poniósł w celu należytego wykonania umowy spedycji, łącznie z odsetkami

·                     Prawo do żądania zaliczki

·                     Spedytor może żądać współdziałania zleceniodawcy jeśli jest ono konieczne do prawidłowego wykonania zlecenia

·                     Prawo zastawu na przesyłce w przypadku nie wywiązywania się przez zleceniodawcę z warunków umowy

Wynagrodzenie naliczane jest taryfowo, o ile w umowie nie widnieje inna forma. Jeśli nie ma taryfy oraz umowa nie reguluje tej kwestii, spedytorowi należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy. Wynagrodzenie należy się dopiero po wykonaniu zlecenia, chyba że co innego wynika z umowy lub przepisów szczególnych.

Jeśli spedytor sam dokonuje przewozu, ponosi on wówczas obowiązki i prawa przewoźnika.

PODSTAWOWE OBOWIĄZKI ZLECENIODAWCY SPEDYTORA

Uprawnieniom spedytora odpowiadają obowiązki jego zleceniodawcy. Do podstawowych obowiązków zleceniodawcy należy więc:

Ø      zapłata wynagrodzenia za wykonane przez spedytora usługi,

Ø      zwrot spedytorowi wydatków, które poczynił w celu należytego wykonania zlecenia, wraz z odsetkami ustawowymi oraz zwolnienie spedytora od zobowiązań, które ten w powyższym celu zaciągnął w imieniu własnym

Ø      udzielenie na zlecenie spedytora odpowiedniej zaliczki.

Zleceniodawca jest zobowiązany do współdziałania ze spedytorem w zakresie niezbędnym do prawidłowego wykonania umowy spedycji

ODPOWIEDZIALNOŚĆ STRON UMOWY SPEDYCJI

Strony umowy spedycji ponoszą odpowiedzialność z tytułu niewykonania lub nie należytego wykonania umowy ( na zasadach art.471 k.c.)

Spedytor nie odpowiada przewoźników i dalszych spedytorów, którymi posłużył się podczas wykonywania zlecenia, jeżeli nie ponosi winy w ich wyborze. ( Wina po stronie spedytora będzie wówczas, gdy ten zawarł umowę z przewoźnikiem drogowym nie posiadającym ubezpieczenia OC).

Przeprowadzenie dowodu, iż spedytor dochował należytej staranności w wymienionych czynnościach leży po jego stronie.

Sytuacji dalszego spedytora nie należy identyfikować z tzw. Spedytorem zastępczym, któremu spedytor powierza wykonanie zlecenia. Przyjmujący zlecenie może powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej tylko wtedy, gdy wynika to z umowy bądź gdy jest do tego zmuszony przez okoliczności ( w takim przyp jest zmuszony powiadomić niezwłocznie dającego zlecenie o zastępcy). 

Zgodnie z art. 801 k.c. odszkodowanie za utratę, ubytek, uszkodzenie przesyłki w czasie od jej przyjęcia aż do wydania przewoźnikowi, dalszemu spedytorowi, , nie może przewyższać zwykłej wartości przesyłki, chyba, że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa spedytora. Spedytor nie ponosi  odpowiedzialności za ubytek nie przekraczający granic ustalonych we właściwych przepisach, za utratę, uszkodzenie pieniędzy, ...