Przyroda Sudetów 10_2007.pdf

Tom 10

2007

W ydanie 10. tomu rocznika „Przyro -

da Sudetów” skłania do refleksji – pod -

sumowania dotychczasowej pracy.

Pierwszy tom ukazał się w 1998

roku w nakładzie 500 egz. i wkrótce

stał się „białym krukiem”, o którego

często dopytują się czytelnicy. Za -

wierał 18 artykułów i notatek na 127

stronach. Wydany został pod tytułem

„Przyroda Sudetów Zachodnich”. Jak

się z czasem okazało, Sudety Zachod -

nie to zbyt mały obszar, aby spodziewać się corocznego napływu artykułów przyrodni -

czych pozwalających zapełnić szpalty rocznika. Dlatego począwszy od 7. tomu tytuł

uległ zmianie na „Przyrodę Sudetów”. W ciągu minionych 10 lat oprócz rocznika wy -

dane zostały także 2 suplementy, jeden poświęcony nietoperzom a drugi geomorfologii

Sudetów. Szczególnie ten drugi nadal jest poszukiwany przez czytelników. Za duże osią -

gnięcie poczytujemy sobie umieszczenie przed rokiem naszego tytułu na ministerialnej

liście wydawnictw punktowanych. Za artykuł wydany w naszym roczniku autorzy mogą

dopisać do swego dorobku naukowego 2 pkt. Tom 10., który trzymają Państwo w dło -

niach rozrósł się już do 28 tekstów na blisko 300 stronach a jego nakład wynosi 1200

egzemplarzy.

Wydawanie kolejnych tomów rocznika jest możliwe dzięki autorom nadsyłającym

nam udokumentowane wyniki swoich prac w terenie a także recenzentom, którzy spo -

łecznie poświęcają swój cenny czas na weryfikację tekstów.

Mamy nadzieję, że „Przyroda Sudetów” odgrywa pozytywną rolę w przyrodniczym

poznawaniu Sudetów, propagowaniu ich walorów przyrodniczych a także konsolidacji

i współpracy środowiska przyrodników pracujących na tym terenie. Mamy też nadzieję,

że nie zabraknie w przyszłości łaskawych sponsorów, takich jak Wojewódzki Fundusz

Ochrony Środowiska we Wrocławiu w osobie Pani wiceprezes Bogumiły Turzańskiej -

-Chrobak czy Euroregionu NYSA, dzięki którym możliwe jest finansowanie tego wydaw -

nictwa.

Redakcja

Projekt jest dofinansowany przez

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska

i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu

MUZEUM PRZYRODNICZE w JELENIEJ GÓRZE

ZACHODNIOSUDECKIE TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE

PRZYRODA

SUDETÓW

ROCZNIK

Tom 10, 2007

JELENIA GÓRA 2007

PRZYRODA SUDETÓW

t. 10(2007): 3-12

Grzegorz Wójcik, Ewa Fudali*

Redaktor wydawnictwa

ANDRZEJ PACZOS

Redaktor naczelny

BOŻENA GRAMSZ

Zespó³ redakcyjny

BO¯ENA GRAMSZ (zoologia)

Siedliskowe uwarunkowania występowania

mchów i wątrobowców w zbiorowisku

paprotki zwyczajnej Polypodium vulgare L.

w Parku Narodowym Gór Stołowych

CZES£AW NARKIEWICZ (Redaktor naukowy, botanika)

ANDRZEJ PACZOS (przyroda nieożywiona)

Recenzenci

JOLANTA BARTMAńSKA (Wrocław), TOMASZ BLAIK (Opole),

ALFRED BORKOWSKI (Bonn), ANDRZEJ BRZEG (Poznań),

JAROSłAW BUSZKO (Toruń), ROLAND DOBOSZ (Bytom),

ZBIGNIEW JAKUBIEC (Wrocław), JAROSłAW KANIA (Wrocław),

AGNIESZKA LATOCHA (Wrocław), AnnA LiAnA (Warszawa),

PIOTR MIGOń (Wrocław), ANDRZEJ OBIDOWICZ (Kraków),

PIOTR REDA (Zielona Góra), ROBERT ROZWAłKA (Lublin),

EWA SZCZęŚNIAK (Wrocław), DARIUSZ TARNAWSKI (Wrocław),

Wstęp

nych (najwyższy szczyt Szczeliniec Wielki 919

m n.p.m.), ale znaczących różnicach wysokości

(około 200 m). W budowie morfologicznej

cechą charakterystyczną jest obecność tzw.

powierzchni zrównań oraz ostańców wietrze-

niowo-denudacyjnych, labiryntów skalnych

i rumowisk skalnych, częściowo przykrytych

przez drobniejszy materiał zwietrzelinowy.

Pod względem geologicznym teren jest

silnie urozmaicony. Występują tam m.in. gór-

nokredowe margle i piaskowce ułożone naprze-

mianlegle (Stoliwo Gór Stołowych i Obniżenie

Dusznickie), zlepieńce cechsztyńskie (przedpole

Gór Stołowych) oraz granitoidy Kudowy (Wzgó-

rza Lewińskie i Obniżenia Kudowy).

Makroklimat tego obszaru ma charakter

humidowy. Rozkład warunków termicznych

i opadów jest zróżnicowany, bowiem uwarun-

kowany jest orograficznie. Najniższymi tem-

peraturami i najdłuższym okresem zimowym

charakteryzuje się obszar Stoliwa Gór Stoło-

wych. Jednocześnie jest to miejsce najwyższych

opadów – ok. 1000 mm rocznie. Najmniej opa-

dów spada w Obniżeniu Kudowy (700 – 800

mm rocznie), w którym średnie temperatury

są wyższe niż w pozostałych rejonach. Jak

zauważa s zweykowski (1953) na występowanie

mszaków na obszarze Stoliwa Gór Stołowych

duży wpływ mają czynniki mikroklimatyczne

wynikające z silnego urozmaicenia rzeźby

terenu. W rozpadlinach i szczelinach skalnych

utrzymuje się stale duża wilgotność powietrza,

co uwarunkowane jest m.in. właściwościami

retencyjnymi piaskowca. Sprzyja to zaleganiu

zimniejszego powietrza i dłuższemu utrzymy-

waniu się pokrywy śniegu.

Lasy zajmują 89% powierzchni Parku Naro-

dowego Gór Stołowych. Są to przeważnie lasy

pochodzenia antropogenicznego z przewagą

świerka lub czyste monokultury świerkowe. Jak

ocenia Ś wierkosz (2004) jedynie w miejscach

niekorzystnych do prowadzenia gospodarki

KLARA TOMASZEWSKA (Wrocław), ANDRZEJ TRACZYK (Wrocław),

ANDRZEJ WARCHAłOWSKI (Wrocław), JAN ŻARNOWIEC (Bielsko-Biała)

Największą powierzchnię Gór Stołowych

zajmują lasy. Są one w większości silnie znie-

kształcone przez wprowadzanie monokultur

świerka. W tego typu lasach brak jest niemal zu-

pełnie runa roślin zielnych, a warstwa mszysta

jest monotonna i rozproszona (Ś wierkosz 2004).

Jednakże na blokach skalnych i rumowiskach

rozwijają się bujnie płaty ziołorośli paprocio-

wych z paprotką zwyczajną Polypodium vul-

gare L. Jest to ubogie florystycznie zbiorowisko

zdominowane przez paprotkę z niewielkim

udziałem roślin kwiatowych i dość znaczącym

udziałem mszaków.

W artykule przedstawiono ekologiczną

analizę flory mchów i wątrobowców występu-

jących w płatach tego zbiorowiska, badanego

pod kątem fitosocjologicznym w latach 2003-

-2007 przez pierwszego z autorów, rozwija-

jących się na dwóch różnych typach skały:

piaskowcu i granicie. Postawiono pytanie,

czy warstwa mszysta zbiorowiska Polypodium

vulgare wykazuje pewną fitocenotyczną spe-

cyfikę czy też może odzwierciedla charakter

podłoża? W dotychczasowych opracowaniach

brioflory Gór Stołowych (s zweykowski 1951,

1953, L isowski i s zweykowski 1957, L isowski

1959, s z m a jd a 1979) występowanie mszaków

w poszczególnych zbiorowiskach roślinnych

nie było analizowane.

T³umaczenie streszczeñ

(na j. niemiecki)

KRYSTYNA RZECZYCKA

(na j. czeski)

JIØÍ DVOØÁK

Konsultacje językowe

CHRISTIAN DÜKER, KARIN HOHBERG, OLAF TIETZ

Dtp

„AD REM”, tel. 075 75 222 15, www.adrem.jgora.pl

Opracowanie

kartograficzne

„PLAN”, tel. 075 75 260 77 (str. 56)

Druk

ANEX, Wrocław

Nak³ad

1200 egz.

Wydawnictwo

MUZEUM PRZYRODNICZEGO w JELENIEJ GÓRZE

oraz

ZACHODNIOSUDECKIEGO TO WA RZY STWA PRZYRODNICZEGO

Adres redakcji:

58-560 Jelenia Góra, ul. Wolnoœci 268

tel./fax 075 75 515 06, tel. 075 75 574 00

e-mail: muzeum@muzeum-cieplice.pl

www.muzeum-cieplice.pl

Charakterystyka terenu

Wydawca : MUZEUM PRZYRODNICZE

w Jeleniej Górze

Góry Stołowe, położone w Sudetach Środ-

kowych, graniczą od północy i wschodu ze

Wzgórzami Ścinawskimi i Kotliną Kłodzką, od

południa – z Górami Orlickimi i Bystrzyckimi,

a w części zachodniej przebiega przez masyw

granica państwowa z Czechami. Jest to obszar

górski o niewielkich wysokościach bezwzględ-

ISSN 1895-8109

Na ok³adce: Jezioro Pilchowickie wraz z otaczającym drzewostanem mieszanym (fot. A. Raj).

GRZEGORZ WÓJCIK, EWA FUDALI

Siedliskowe uwarunkowania występowania mchów i wątrobowców w zbiorowisku paprotki zwyczajnej...

leśnej lub rolnej ocalały reliktowe fragmenty

lasów, które można uznać za zbliżone do

naturalnych. Są to: bory sosnowe na Strzelińcu

( Betulo carpaticae-Pinetum ), jaworzyny mie-

siącznicowe ( Lunario-Aceretum ) zajmujące

strome doliny strumieni, bór świerkowy na

szczycie Szczelińca ( Calamagrostio-Piceetum ),

bór bagienny (V accinio uliginosi-Pinetum

rotundae ) rosnący na Wielkim Torfowisku

Batorowskim oraz żyzne buczyny sudeckie

( Dentario enneaphylli-Fagetum ) występujące

m.in. na stokach Rogowej Kopy.

Ze zbiorowisk nieleśnych na uwagę zasłu-

gują naskalne zbiorowiska zanokcicy zielonej

( Cystopteridetum fragilis ) oraz przystrumie-

niowe zbiorowiska ziołorośli ( Cicerbitetum

alpinae ). Ze zbiorowisk łąkowych największym

bogactwem gatunków roślin rzadkich i chronio-

nych wyróżniają się zbiorowiska ze związku

Polygono-Trisetion oraz zbiorowiska z rzędu

Nardetalia , w których rośnie m.in. arnika górska

Arnica montana (Ś wierkosz 2004).

zbiorowiska paprotki zwyczajnej i następnie

oznaczane w pracowni. Dotyczą więc wyłącz-

nie brioflory zbieranej z gruntu.

Zdjęcia fitosocjologiczne wykonywano

zgodnie z zasadami szkoły Brauna-Blanqeta

(F ukarek 1967). Powierzchnie zdjęć uzależnio-

ne były od wielkości płatu zbiorowiska, które

wahały się 0,15 m 2 do 3,96 m 2 . Najczęściej po-

wierzchnia zdjęcia odpowiadała powierzchni

całego płatu zbiorowiska. Wykonano łącznie

132 zdjęcia fitosocjologiczne; 104 w płatach

rozwijających się na piaskowcach, 28 – w pła-

tach na granicie; 43 z nich zlokalizowane były

w lasach świerkowych, 43 – w lasach bukowo-

-świerkowych, 28 – w lasach bukowych i 18

– w lasach jaworowych.

Materiały zielnikowe znajdują się w zbio-

rach pierwszego autora.

Wyniki badań i dyskusja

1. Frekwencja gatunków

Charakterystyka florystyczna

zbiorowiska Polypodium vulgare L.

Ogółem w zbadanych płatach zbiorowiska

paprotki zwyczajnej zarejestrowano występo-

wanie 50 gatunków mchów i 12 wątrobowców;

w płatach rozwijających się na piaskowcu

stwierdzono łącznie – 54, a na granicie – 29

gatunków (tab. 1). Większość z nich (44 tak-

sony; w tym 9 wątrobowców) wystąpiła nie

częściej niż w 10 zdjęciach (co stanowi 7,6%

wszystkich zbadanych płatów), w tym 15 (5

wątrobowców) tylko w jednym. Można je więc

uznać za bardzo rzadki składnik warstwy mszy-

stej badanego zbiorowiska. Niektóre z tych

gatunków s z m a jd a (1979) oceniał jako bardzo

rzadkie na całym obszarze Gór Stołowych,

np. Bartramia ityphylla , Eurhynchium striatum ,

Rhodobryum roseum . Ale są wśród nich także

takie mchy, które w ocenie tego autora wystę-

powały pospolicie i bardzo często w Górach

Stołowych, np. Brachythecium salebrosum ,

Dicranella heteromalla , Orthodicranum mon-

tanum , Plagiothecium laetum czy Sanionia

uncinata . Najwyższą frekwencją w tym zbio-

rowisku odznaczyły się takie gatunki mchów

jak: Dicranum scoparium (79 notowań), Di-

cranodontium denudatum (61), Plagiothecium

curvifolium (59), Polytrichastrum formosum (49)

i Mnium hornum (43). Spośród wątrobowców

dość często odnotowywano obecność Lopho-

colea heterophylla (24), Lepidozia reptans (22)

oraz Plagiochila porelloides (17).

Zbiorowisko Polypodium vulgare rozwija

się na rumowiskach i półkach skalnych oraz

w szczelinach głazów i skał (fot. 1-3) dlate-

go jego płaty rzadko zajmują większy areał

(przeciętnie około 1,5-2 m 2 ). Zbiorowisko to

wykształca się w obrębie różnych typów la-

sów, zarówno czystych kultur świerkowych,

lasów mieszanych bukowo-świerkowych jak

i lasów zdominowanych przez gatunki liściaste

(buczyny i jaworzyny). Fitocenoza jest uboga

w gatunki roślin naczyniowych. W poszczegól-

nych zdjęciach fitosocjologicznych ich liczba

wahała się od 0 do 11; najczęściej wynosiła 3

(30 zdjęć), 4 (25) lub 2 (21). Ogółem stwierdzo-

no 47 gatunków, w tym siewki drzew leśnych

rosnących w bezpośrednim sąsiedztwie (12

taksonów, m.in. Abies alba, Acer platanoides,

Betula pendula, Fagus sylvatica, Fraxinus exel-

sior, Larix decidua, Sorbus aucuparia ). Rośliny

zielne stwierdzone w płatach zbiorowiska pa-

protki to gatunki, które rosną także w runie lasu

w bezpośrednim sąsiedztwie tych płatów.

Materiał i metody badań

Materiały briologiczne zbierane były pod-

czas wykonywania zdjęć fitosocjologicznych

Fot. 1-3. Fizjonomia zbiorowiska paprotki zwyczajnej – Szczeliniec Wielki (fot. 1), granitowe skały przy szosie

z Kudowy Zdroju do Karłowa (fot. 2, 3) (fot. G. Wójcik).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: