SOCJOLOGIA EKONOMIICZNA
(Gospodarka, polityka, kultura)
WYKŁAD 1 (22.10.2005) Dr hab. Barbara Gąciarz
Celem wykładów jest zapoznanie studentów z możliwością analizowania procesów ekonomicznych z perspektywy socjologicznej oraz wskazanie na istotne znaczenie powiązań między gospodarką, polityka i kulturą. Pokazanie teoretyczno-analitycznych różnic i punktów zbieżnych między socjologią i ekonomią a w konsekwencji płynących z takiego podejścia korzyści poznawczych. W trakcie wykładów zostanie zaprezentowany społeczny kontekst działalności w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji dóbr i usług służących zaspakajaniu potrzeb ludzkich. Przedmiotem zainteresowania będą m.in.: instytucje ekonomiczne, polityczne, stosunki rynkowe, w tym stosunki pracy oraz doktrynalne wizje porządku gospodarczego i społecznego.
1.Analizowanie procesów socjologicznych w aspekcie ekonomicznym (sfery gospodarowania)
2.Powiązania między gospodarką, polityką i kulturą (problematyka politologiczna też będzie nas interesowała)
ZAGADNIENIA PRZEDMIOTU:
1.Przedmiot socjologii ekonomicznej. Definicja dyscypliny i główne problemy badawcze. Koncepcje człowieka w
gospodarce: homo oeconomicus i homo sociologicus.
W.MORAWSKI „SOCJOLOGIA EKONOMICZNA” PWN 2001, WARSZAWA. (R.I, II)
L.GILEJKO „SPOŁECZEŃSTWO A GOSPODARKA. SOCJOLOGIA EKONOMICZNA” SGH 2005, WARSZAWA (R. I)
2.Rozwój społeczno-gospodarczy. Gospodarka jako czynnik rozwoju. Polityka jako czynnik rozwoju. Ład społeczny a
system gospodarczy i polityczny.
W.MORAWSKI „SOCJOLOGIA EKONOMICZNA” PWN 2001, WARSZAWA.
L.GILEJKO „SPOŁECZEŃSTWO A GOSPODARKA. SOCJOLOGIA EKONOMICZNA” SGH 2005, WARSZAWA
3.Główni aktorzy sfery ekonomicznej. Państwo, przedsiębiorstwo, pracownicy, organizacje pracobiorców i
pracodawców. (Mianem aktora w socjologii określamy człowieka aktywnie działającego)
B.GĄCIARZ, W.PAŃKÓW „DIALOG SPOŁECZNY PO POLSKU - FIKCJA CZY SZANSA” ISP 2001, WARSZAWA
4.Stosunki pracy: konflikt i współdziałanie. Dialog społeczny. Ewolucja stosunków pracy w Polsce: w stronę deregulacji
i indywidualizacji.
5.Organizacje i instytucje. Procesy instytucjonalizacji. Instytucjonalizacja w perspektywie organizacyjnej i
makrospołecznej. Instytucjonalizacja jako wymiar transformacji społeczno-gospodarczej.
B.GĄCIARZ „ISTYTUCJONALIZACJA SAMORZĄDNOŚCI. AKTORZY I EFEKTY” IFiS PAN 2004, WARSZAWA
6. Rynek jako instytucja społeczna. Rynek pracy. Konsumenci i przedsiębiorcy.
W.MORAWSKI „SOCJOLOGIA EKONOMICZNA” PWN 2001, WARSZAWA
A.RYCHART „NIEPOKOJE POLSKIE-KONSUMENCI JAKO UCZESTNICY RYNKU”
7. „Kultura ma znaczenie”. Kultura a rozwój gospodarczy. Kultura a rozwój polityczny. Kultura a demokracja. Kapitał
społeczny. Zaufanie społeczne.
L.E.HARRISON, S.P.HUNTINGTON „KULTURA MA ZNACZENIA”, Zysk i S-ka 2003 POZNAŃ.
8. Ekonomiczne systemy współczesnego kapitalizmu. Wielość kultur kapitalizmu. Globalizacja.
J.GARDAWSKI, J.GĄCIARZ, B.MOKRZYSZEWSKI, A.PAŃKÓW „ROZPAD BASTIONU? ZWIĄZKI ZAWODOWE W
GOSPODARCE PRYWATYZOWANEJ”, ISP 1999, WARSZAWA
TEMAT : PODSTAWOWE RÓŻNICE MIĘDZY SOCJOLOGIĄ A EKONOMIĄ
Celem socjologii ekonomii jest :
2.Powiązania między gospodarką, polityką i kulturą (problematyka politologiczna też będzie nas interesowała) - czyli pewnej relacji między gospodarką, polityką i kulturą. Kultura jest wymiarem rozwoju gospodarczego. Są to pewne zwyczaje, obyczaje, postawy, poglądy religijne, wzory zachowań, wartości. Jest ona najbardziej elementem socjologicznym. Wpływa na zorganizowanie społeczeństwa, a to z kolei określa działalność gospodarcza. Wszystko to razem może rozstrzygać o powodzeniu bądź niepowodzeniu sfery gospodarczej. Rozstrzyga również jaki ład społeczny w wymiarze politycznym i społecznym się kształtuje.
Dwaj zachodni socjologowie Neil J. Smelser i Richard Swedbery, zaproponowali analizę pomiędzy różnicami i podobieństwami :
Ad 1. ASPEKT PORÓWNAWCZY AKTORA SPOŁECZNEGO
S - Twórcą tego pojęcia jest Allan Turaine, który był badaczem socjologii gospodarczej i politycznej. Wg niego scena społeczna ma teatralny charakter, gdzie występują aktorzy grający swoje role społeczne. Na scenie każdy człowiek odgrywa pewną wyreżyserowaną rolę Aktor w porównaniu z pojęciem jednostki społecznej, zawiera pewną dynamikę, gra pewną rolę, jest aktywny, działa, coś robi. Najczęściej określa się mianem aktora ludzi działających w jakiś organizacjach. Aktor może działać w pojedynkę ale może być też zbiorowy ( np. pracodawcy i pracobiorcy - w scenie aktora zbiorowego ). W socjologii tak rozumiany aktor jest uzależniony od innych aktorów ( ludzi ). Działanie jednostek jest zawsze pod wpływem norm i wartości grupowych.. Człowiek zawsze jest społecznie uwarunkowany. Jako pierwszy wprowadził teatrologie do polityki.
E - W ekonomii jest jakby zupełnie inaczej. W myśl socjologii ekonomii jednostki są całkowicie niezależnie działające, co z kolei prowadzi do wyłonienia się pewnego systemu. Jednostka działa na rynku i podejmuje niezależne decyzje.
SE - tu dąży się do pewnego kompromisu. Jednostki niezależne ( wg ekonomii - kalkulujące - )są wg soc. ekonom. Zakorzenione społecznie i kulturowo. Wszyscy ludzie są przez wartości ( socjalizację )uzależnieni przez system kulturowy. Zakorzenienie społeczne czyli że wszyscy ludzie są uzależnieni gdzieś tam od innych, to ciągłość przekazywana mechanizmów społecznych. W myśl tą człowiek nie jest całkowicie niezależny, ani całkowicie zależny.
Ad 2. RACJONALNOŚĆ DZIAŁANIA
S - racjonalność zależy od czynników socjologicznych, społecznych, politycznych, psychologicznych. Inaczej : działania ekonomii są ograniczone pozycją jednostki w strukturze społecznej, np. tym, jakie znaczenie nadaje się bogactwu, władzy, itp.
E - działanie ekonomiczne jest w założeniu racjonalne. Jednostki kalkulują, żeby podjąć racjonalne decyzje. Działanie ekonomiczne jest z założenia racjonalne, jako wynikające z wolnych wyborów, w warunkach rzadkości dóbr. Zawsze jest za mało tych dóbr, usług, które mogą zaspokoić te potrzeby. Aktorzy ci kalkulują po to, by zyskać przewagę w konkurencji z innymi. Zauważa się tu, że istnieją pewne ograniczenia społeczne wynikające z braku pewnych zasobów ( kapitału, zasobów technologicznych, informatycznych, itp. ). Ostatnio w ekonomii zwraca się również uwagę na zasoby ludzkie, których też jest za mało.
Układy i znajomości - w ekonomii te pojęcia nabierają pewnego sensu, gdyż pewnym rzadkim zasobem jest sieć powiązań, które działaj na tej właśnie zasadzie.
SE - skupia się tu uwagę na zasobach społeczno - kulturowych, na pewnych aspiracjach, czynnikach o charakterze politycznym. Racjonalność zależy tu od pewnych okoliczności : czasu, miejsca, aktorów, itp.
ZAWIĄZKI POMIĘDZY NAUKAMI A SPOŁECZEŃSTWEM
S - socjologia jest częścią społeczeństwa i formą działania społecznego.
E - społeczeństwo jest czymś danym, a porządek społeczny traktuje się jak pochodną gospodarki. Jest to wytwór rynku.
SE - rynek i gospodarka jest integralnie połączony z gospodarką i polityką, a także z kulturą, a zwłaszcza z państwem. Rynek jest względnie niezależny.
CELE I METODY ANALIZY
S - opisuje i wyjaśnia badane zjawisko, ale również tworzy własne dane ( np. sondażowe wyniki z wywiadu )
E - opiera się na danych oficjalnych i zastanych. Nastawia się na przewidywanie, prognozowanie, posługuje się też modelami matematycznymi, statystycznymi. Jest to nauką bardziej ścisłą niż nauki społeczne.
SE - uważa, że występują błędy wyników z uwzględnieniami konwencji społeczno - kulturowej..
STOSUNEK DO TRADYCJI
S - stale czerpie z tradycji swoje nauki, jak również z przedmiotu, którym się zajmuje.
E - kładzie nacisk na najnowsze osiągnięcia. Ich kolejne teorie mogą eliminować poprzednie, ale niekoniecznie tak jest. Dorobek pewnych badaczy jest wspólny obu tym dyscypliną ( np. M. Weber ).
SE - tradycje jak i przedmiot badania - prezentuje stosunek bliski socjologowi jak również bierze pod uwagę nowości.
GRANICA DYSCYPLIN ( wzajemne relacje )
SE - jest socjologią pogranicza. Nie ma sensu kłócenia się o to pogranicze ( tzn. o jej granice i rozmiary ). Ważniejsze są problemy do zbadania, kooperacja i współpraca między tymi naukami. Ekonomiści są bardziej pewni siebie, uważają swoją naukę za wyjątkową, a socjolodzy natomiast bardziej miękko do tego podchodzą, z mniejszą pokorą, uważając, że wiele rzeczy jest relatywnych.
1 T. D. Nosth ( nagroda NOBLA w 1974 r ) - jak narodziły i zmieniały się odmienne wzory kapitalizmu. Odwoływała się do wpływów angielskich i wzorów hiszpańskich ( ten się nie sprawdził ).
2 R. Putnam Demokracja w działaniu ( 95) - wpływ wzoru z przeszłości na nierównomierne funkcjonowanie regionu we współczesnych Włoszech. Uzależnione jest to od instytucjonalnych wzorów działania, które uplasowały się aż w średniowieczu.
WYKŁAD II, 05.11.2005
TEMAT: ROZWÓJ SPPOŁECZNO-GOSPODARCZY I POLITYKI JAKO CZYNNIK ROZWOJU.
Alvin Tufler „Szok przyszłości”- lata 70- te, szokowe zmiany, które doprowadzą do przeobrażeń w społeczeństwie, zmiany narastające falowo: 1. społeczeństwo tradycyjne, 2. społ. przemysłowe, 3. społeczeństwo informacyjne.
Daniel Bell- 3- etapowy rozwój ludzkości: społeczeństwo tradycyjne, przemysłowe i informacyjne, zachodzą zmiany podobne do zmian zachodzących wg koncepcji falowej, zmiany ewolucyjne, zmiany przełomowe.
Daniell Bell- społeczeństwo postindustrialne „Nadejście społeczeństwa postindustrialnego”.
Uczeni badali zmiany w organizacjach poprzez te wszystkie etapy rozwoju, przyczyny i konsekwencje rozwoju, czynniki sprawcze tych przemian i ich konsekwencje w wymiarze życia zbiorowego ludzi (zmiana formy życia jako przyczyna przemian).
ROZWÓJ SPOŁECZNO-GOSPODARCZY,OGÓLNY MODEL MODERNIZACJI
(kierunek rozwoju społeczno- gospodarczego, czynniki gospodarcze, polityczne związane z powstawaniem przemian)
TECHNOLOGIA
Pierwsza rewolucja przemysłowa (maszyny zastępują pracę rąk ok. 1770)
Druga rew. Przemysłowa (wykorzystanie nauki do produkcji, ok. 1850 r.)
Rewolucja naukowo-techniczna, zwłaszcza rewolucja technologii informacyjnej (zastosowanie wiedzy i informacji do wytwarzania i przetwarzania wiedzy oraz informacji, przełom lat 60 i 70 XX wieku
Sp. informacyjne
Sp. postindustrialne
Sp. nowoczesne, np. przemysłowe, kapitalizm kontra socjalizm państwowy
Sp. Tradycyjne
Sp. agrarne,
sp. feudalne
GOSPODARKA
Globalizacja: najważniejsze elementy produkcji, konsumpcji i wymiany, takie jak kapitał, praca, surowce, kierowanie, informacja, technologia, rynki- są organizowane w skali globalnej
Rynek, kapitalizm,
industrializacja
POLITYKA
Państwo narodowe, wojny
Np. U Europejska,
Państwo narodowe
Społeczeństwo tradycyjne- sposób zorganizowania oparty głównie na uprawie roli, czynnik produkcji to radło, które usprawniło uprawę roli. Ten sposób produkcji miał konsekwencje dla zorganizowania społecznego (społ. feudalne), życie na wsi, wokół majątku, przywiązanie do ziemi, brak praw cywilnych, wolności osobistej, własność właścicieli. Państwo feudalne, monarchia, dziedziczenie.
Potem pojawiają się wynalazki- dochodzi do pierwszej rewolucji przemysłowej, maszyny zastępują pracę rąk ok. 1770, zaczyna się produkcja określonych produktów, maszyna parowa, małe zakłady rzemieślnicze przekształcają się w duże przedsiębiorstwa.
Maszyna- upowszechnianie produkcji masowej. Rozwija się masowa konsumpcja.
Reymont „Ziemia obiecana”- książka ta odzwierciedla rzeczywistość, przemiany, które dokonywały się po pierwszej rew. przem.
Zwiększa się zapotrzebowanie na siłę fizyczną do pracy przy maszynie, praca przez akord, wykonywanie pracy przewidziane przy maszynach, dokonuje się zmechanizowanie produkcji, powszechna jest fascynacja nauką, techniką i maszynami.
Zmiana w wymiarze społecznym, politycznym: tworzy się społeczeństwo kapitalistyczne, klasa przemysłowców, społeczeństwo nowoczesne. Społeczeństwo wywalczyło podczas rewolucji przemysłowej prawa cywilne i polityczne. Otrzymanie w państwie kapitalistycznym, liberalnym praw politycznych i społecznych. Dziewiętnastowieczny liberalizm- rola państwa to rola stróża nocnego, polityka nadawała prawa wolnościowe, a państwo pilnowało porządku wewnątrz i na zewnątrz państwa, działanie jednostek wolne, ludzie skupiali się na pomnażaniu majątków, mieli swobodne działanie w zdobywaniu dobrobytu.
Istnieje kategoria ludzi, którzy nie pomnażają bogactwa- klasa robotników niewykwalifikowanych- do zaoferowania praca fizyczna (Marks).
Społeczeństwo przemysłowe- odmiana kapitalistyczna (zachodnia) i socjalistyczna (ZSRR- potem nastąpił rozpad).
Kapitalizm zachodni- nieustanne zmiany (liberalizm).
Socjalizm przemysłowy- forma społ. przemysłowego, opartego na rozwoju przemysłu; hutnictwo, górnictwo. Praca ludzi w tych przedsiębiorstwach funkcjonuje w sposób scentralizowany, planowany.
Rewolucja informacyjna- zastosowanie wiedzy i informacji na masową skalę , pojawienie się komputerów.
Lata 60 i 70-te- kontrkultura, na zachodzie odbywały się kontestacyjne ruchy przeciwko kapitalizmowi, co spowodowało zmiany gospodarcze i polityczne. Nowy etap rozwoju społecznego- społeczeństwo ponowoczesne, postindustrialne, informacyjne. Gospodarka i polityka były czynnikami tych zmian. Globalizacja- przyczyniła się do pojawienia się nowego etapu rozwoju i wzmacnia rozwój czynników globalizacji. Zmiana działalności gospodarczej na zajmowanie usługami, handlem (produkt już nie jest ważny). Zmiana formy firm- nie ma jednej określonej siedziby (jak dawniej), powstają firmy międzynarodowe (małe i duże firmy). Dawniej państwo narodowe, zamknięte, dzisiaj struktury ponadnarodowe- Unia Europejska. Obecnie kapitał jest rozproszony, instytucjonalny.
Efekt skracania czasu w społ. informacyjnym, Elżbieta Tarkowska „O Znaczeniu czasu w życiu ludzi”
B. Jones „Społeczeństwo ryzyka”
Bauman „Życie na przemiał”
Wymiary
...
Piffony