06[1]. Pastwa A. - Przymierze milosci malzenskiej.pdf - Małżeńskie Prawo Kanoniczne - beniek88

Prawo kanoniczne – ćwiczenia

- 1 -

Ks. Andrzej Pastwa

„Przymierze miłości małżeńskiej”

[...] otwiera człowieka równocześnie na Boga oraz na wszystko, co istnieje - otwiera go

w sposób szczególny na drugiego człowieka, otwiera go ku życiu «w komunii». Otwiera

mężczyznę i kobietę w stronę małżeństwa i rodziny". Skoro zaś komunia małżeńska

odnajduje swe genetyczne i zarazem ontyczne korzenie w trynitarnej Tajemnicy, to -

zdaniem Papieża - soborowe określenie „przymierze małżeńskie” nie może wyrażać czego

innego, jak tylko: przymierze osób w miłości.

Stwórca wpisał w serce mężczyzny i kobiety (męża i żony) dar komunii - misteryjną

rzeczywistość Swego obrazu i podobieństwa - na gruncie oblubieńczego sensu ich

ludzkiego ciała. Wszak małżeńska „jedność dwojga", fakt, iż stają się „jednym ciałem",

zasadza się na męsko-kobiecej dwoistości w łonie samej konstytucji człowieczeństwa.

Właśnie to somatyczne zróżnicowanie determinuje treść przymierza małżonków, określa

kształt ich personalnej komunikacji „w prawdzie i miłości" oraz całą dynamikę relacji

międzyosobowych w małżeństwie.

Mężczyzna i kobieta nie mogą w pełni „odnaleźć się" w małżeństwie „inaczej, jak tylko

poprzez bezinteresowny dar z siebie samego" - wynika jednoznacznie z treści

przywołanego passusu Konstytucji „Gaudium et spes". Istotne pogłębienie tej

wypowiedzi przynosi teologiczno-antropologiczna refleksja Jana Pawła II. Według

Papieża, spełnienie siebie w komunii małżeńskiej zakłada odkrycie przez małżonków

sensu wzajemnego daru osób w miłości w perspektywie najgłębszej struktury i celowości

ich bytowania osobowego. Dynamizm małżeńskiej agape, choć w niemożności

przywłaszczenia i posiadania osoby (przez osobę) „dostrzega" nieprzekraczalną granicę,

pozwala mężczyźnie i kobiecie osiągnąć niezwykłą „jedność w ciele". „Ja" żony - przez

miłość - staje się poniekąd własnym „ja" męża; „ja" męża -własnym „ja" żony. Amor

coniugalis, będąc istotowo darem, nie wyczerpuje się jednak w - wiernej i wyłącznej -

„miłosnej jedności dwojga", ale uzdalnia małżonków do „największego oddania, dzięki

któremu stają się współpracownikami Boga". Zdolni udzielić daru życia istocie do siebie

podobnej, współpracują ze Stwórcą w przekazaniu Jego obrazu i podobieństwa nowej

osobie ludzkiej.

Kluczowy dla odczytania prawdy o przymierzu małżeńskim -w „personalistycznym"

Magisterium soborowym i posoborowym - jest jej horyzont chrystocentryczny. Syn Boży

przyszedł na świat, by do końca „objawić człowieka samemu człowiekowi" i ukazać mu

„najwyższe jego powołanie". W sytuacji zagubienia przez grzech wewnętrznej wolności

daru, powołanie to zostaje na nowo wpisane w całe duchowo-cielesne compositum

małżonków, poprzez moc płynącą z misterium odkupienia. Co więcej, pełnia Objawienia

dokonana w Chrystusie odsłania w całej rozciągłości fundament trynitarnej analogii

małżeństwa: obecność Boga-Miłości w dziele stworzenia i odkupienia.

Wstęp

„Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzy!

mężczyznę i niewiastę”. U samych korzeni osobowego bytu odkrywamy niezwykły zamysł

Stwórcy. Plan ten, wpisany w integrum osoby ludzkiej, w fundamenty jej relacyjnej struktury

i najgłębsze dyna-mizmy, niesie z sobą całe bogactwo treści, które „od początku" stopniowo

„objawia się i urzeczywistnia przez całe dzieje zbawienia".

Odpowiedź na pytanie o kondycję ludzką, o sens bycia osobą w bytowej odrębności od

świata nieosobowych stworzeń i zarazem otwartości na drugie podmiotowe „ja", szczególnie

w aspekcie powołania małżeńskiego, kryje się w tajemnicy Trójjedynego Boga. Objawienie

kieruje nas ku Praprzyczynie i Praźródłu owego zbawczego planu, a mianowicie ku Komunii

Osób w Trójcy Świętej. Człowiek - stworzony z miłości i do miłości - z darem istnienia

zyskuje nie tylko rozum i wolność: konstytutywne przymioty natury ludzkiej. Obdarowany

„obrazem i podobieństwem Boga", otrzymuje uzdolnienie do obcowania ze Stwórcą na

sposób osobowy, czyli zdolność do przymierza, „jakie ma ukształtować się wraz ze

zbawczym udzielaniem się Boga człowiekowi". Aktualizację tej zdolności widzi papież Jan

Paweł II w małżeństwie, czyli w „przymierzu miłości małżeńskiej", poprzez które „mężczyzna

i kobieta przyjmują wewnętrzną wspólnotę życia i miłości". Ta doniosła wypowiedź

magisterialna niesie z sobą ważne implikacje tak na gruncie teologii, jak i kanonistyki.

Zgłębienia przeto - podążając tropem myśli Soboru Watykańskiego II, a zwłaszcza nauczania

Papieża Polaka - domaga się sens komunijnego charakteru przymierza małżeńskiego, przede

wszystkim w kontekście prawdy o Bogu, który jest Miłością.

I. Wymiar osobowy

Adekwatne rozumienie człowieka-osoby i zarazem małżeńskiej communio personamm to

postrzeganie obu rzeczywistości in Trinitate, tj. wedle miary „obrazu Bożego". Od początku

mężczyzna i kobieta -zanurzeni w Źródle Miłości - otrzymują w darze życie i miłość. Dzieląc

się tymi darami, odkrywają pełnię swojej podmiotowości (istot rozumnych i wolnych) w więzi

ze Stwórcą. Ich ludzkie „ja" potwierdza się radykalnie na płaszczyźnie Osobowej, gdy

zawierając przymierze, w którym „wzajemnie się sobie oddają i przyjmują", całą nowo

powstałą komunią małżeńską zwracają się w stronę Tajemnicy Boskiego „My". Znakomicie

oddaje tę prawdę Ojciec Święty Jan Paweł II, kiedy mówi, że odniesienia dla owej „głębokiej

wspólnoty życia i miłości", a zwłaszcza jej „pierwowzoru, należy szukać w Bogu samym.

Zawiera się on w trynitarnej tajemnicy Jego Życia. Boskie «My» jest przedwiecznym

prawzorem dla ludzkiego «my» - tego przede wszystkim, jakie mają stanowić mężczyzna i

kobieta, stworzeni na obraz i podobieństwo Boga samego".

Soborowa Konstytucja „Gaudium et spes" naucza o „pewnym podobieństwie między

jednością Osób Boskich, a jednością synów Bożych zespolonych w prawdzie i miłości". Nie

sposób na kanwie tej znaczącej wypowiedzi Magisterium nie podążyć śladem komentarza

doń, autorstwa Jana Pawła II. Przywołane sformułowanie pozwala „potwierdzić to, co

stanowi o wewnętrznej tożsamości każdej ludzkiej osoby, każdego z osobna mężczyzny i

każdej kobiety. Tożsamość ta-to zdolność do życia w prawdzie i miłości [podkr. - Jan Paweł

II] - to potrzeba prawdy i miłości jako wymiaru życia osobowego. Tego rodzaju potrzeba

II. Wymiar sakramentalny

Małżeństwo wyłania się z tajemnicy odwiecznej miłości Stwórcy do człowieka 27 .

Stanowiąca treść Objawienia, miłosna komunia między Bogiem i ludźmi -jak naucza Jan

Paweł II - „znajduje swój wymowny wyraz w przymierzu oblubieńczym zawartym

pomiędzy mężczyzną i kobietą. [...] Więź ich miłości staje się obrazem i znakiem

przymierza łączącego Boga z Jego ludem". Tę prawdę o „początku" przypomniał

Chrystus, kiedy wskazał na małżeństwo jako najbardziej pierwotne „uwidocznienie" i

urzeczywistnienie zbawczego planu Boga w tajemnicy stworzenia. Mąż i żona „zespoleni

w prawdzie i miłości jako dzieci Boże", przybrani za synów w jedynym, odwiecznie

Prawo kanoniczne – ćwiczenia

- 2 -

umiłowanym Synu już wówczas zostali powołani do tej szczególnej komunii „na podo-

bieństwo jedności Osób Boskich".

Proklamacja Zbawiciela: „stworzy! ich jako mężczyznę i kobietę [...]; już nie są dwoje, lecz

jedno ciało" nie pozostawia wątpliwości. Małżeństwo jako sakrament najpierwotniejszy -

znak skutecznie przenoszący w widzialność świata odwiecznie ukrytą w Bogu Tajemnicę -

ujawnia od początku swój wymiar sakralny i sakramentalny. Ustanowione w kontekście

pierwszego Przymierza ze Stwórcą naturalne małżeństwo miało służyć przenoszeniu na

dalsze pokolenia „sakramentu stworzenia”, czyli całego dziedzictwa łaski: nadprzyrodzonych

owoców odwiecznego wybrania człowieka przez Ojca w Umiłowanym Synu.

Wszelako, wraz ze złamaniem Przymierza łaska została wyparta z ludzkiego serca. Wobec

sytuacji grzechu pierworodnego, aby mężczyzna i kobieta mogli przezwyciężyć jego skutki i

budować swoje foedus matrimoniale wedle ustanowienia Stwórcy, Chrystus zanurza ów

pierwotny sakrament w miłości płynącej z tajemnicy odkupienia. Znakomicie wyraża tę

prawdę Ojciec św., kiedy naucza, że „przez udział w odkupieńczej miłości Chrystusa

potwierdza się i zarazem odnawia małżeństwo jako sakrament ludzkiego «początku»:

sakrament, w którym mężczyzna i kobieta wezwani do tego, aby stać się «jednym ciałem»,

otrzymali udział w stwórczej miłości samego Boga. Otrzymali ten udział zarówno przez to, że

stworzeni na obraz Boga, zostali mocą tego obrazu powołani do szczególnej jedności

(communio personarum), jak też przez to, że jedność ta doznała od początku błogosła-

wieństwa płodności".

Analiza fundamentalnego tekstu z Listu do Efezjan (5, 21-33) prowadzi Jana Pawła II do

stwierdzenia, że istnieje tożsamość oraz ciągłość urzeczywistniania się „wielkiej tajemnicy":

w sakramencie najpierwotniejszym, związanym z nadprzyrodzonym obdarowaniem człowieka

w dziele stworzenia, i w ponownym obdarowaniu, kiedy „Chrystus umiłował Kościół i wydał

za niego samego siebie, aby go uświęcić". Wyrastając z tajemnicy stworzenia, naturalne

małżeństwo odnajduje swoją godność i świętość na gruncie chrystusowego misterium

(sakramentu) odkupienia.

W chrystologicznej optyce Papież akcentuje także nowość ujęcia prawdy o foedus

matrimoniak. Jakkolwiek w owym znaku wyrażało się już Stare Przymierze, to jednak

rzeczywistość chrześcijańskiego małżeństwa jest „przemieniona przez Nowe Przymierze".

Zawierając małżeństwo „w Panu ochrzczeni małżonkowie odkrywają w Chrystusie punkt

odniesienia dla swojej amor coniugalis, a ich komunia małżeńska właśnie in Christo znajduje

swój ostateczny fundament. Tak oto „wielka tajemnica" (sacramentum magnum) odwiecznej

Miłości - objawionej pierwotnie w stworzeniu, w pełni zaś i ostatecznie w jedności Od-

kupiciela ze swoim Kościołem - określa podstawy sakramentalności małżeństwa jako

„świętego przymierza ludzkich oblubieńców " 1 .

Małżeństwo ochrzczonych: mężczyzny i kobiety staje się rzeczywistym i skutecznym znakiem

więzi Chrystusa z Kościołem. Poprzez definitywne włączenie w Nowe i Wieczne Przymierze

ich miłosny związek nie tylko oznacza (jako „obraz i podobieństwo"), lecz przede

wszystkim uobecnia odwieczny plan zbawienia. Dzięki owemu „niezniszczalnemu

włączeniu" małżonkowie chrześcijańscy zdolni są miłować miłością samego Pana. Przez

Ducha Świętego otrzymują bowiem realny udział w odkupieńczej caritas, a ich komunia

małżeńska doznaje szczególnego wywyższenia - zostaje wsparta i wzbogacona zbawczą

mocą Chrystusa. W ten sposób przymierze miłości małżeńskiej, podniesione przez Niego

do rangi sakramentu, włącza osoby małżonków w tajemnicę życia i miłości samego Boga.

III. Wymiar eklezjalny

„Nie ma «wielkiej tajemnicy», którą jest Kościół i ludzkość w Chrystusie, bez tej «wielkiej

tajemnicy», jaką jest «jedno ciało», to znaczy małżeństwo i rodzina". To ważne

stwierdzenie Jana Pawła II, wypowiedziane w szerokim kontekście eklezjologii Soboru

Watykańskiego II, wyraża centralne usytuowanie przymierza małżeńskiego w zbawczym

planie Boga.

Foedus matrimoniale ochrzczonych, ukonstytuowane na gruncie Przymierza człowieka z

Bogiem w Chrystusie i w Kościele, jawi się jako integralna część nowej ekonomii

sakramentalnej. Nieprzypadkowo Sobór Watykański II określił powstałą z takiego

przymierza rodzinę chrześcijańską „Kościołem domowym". Wszak właśnie tutaj objawia

się i urzeczywistnia Kościół w swojej strukturze komunijnej (Ecclesia jako communio); to

tu aktualizuje się ów znak wewnętrznego zjednoczenia z Bogiem i zarazem narzędzie

jedności całego rodzaju ludzkiego. Dlatego Jan Paweł II proklamuje: „Rodzina sama jest

wielką Bożą tajemnicą. Rodzina sama jako «Kościół domowy» jest Oblubienicą

Chrystusa. Cały Kościół powszechny, a w nim każdy Kościół partykularny staje się

oblubienicą Chrystusa poprzez «Kościół domowy»". Można zatem śmiało skonstatować,

iż centralne miejsce małżeństwa w porządku stworzenia, zostało in Christo przywrócone

w ekonomii odkupienia.

Eklezjalny wymiar przymierza małżeńskiego nie może być rozumiany inaczej, jak tylko w

swym fundamentalnym, immanentnym związku z Eucharystią. W niej widzi Jan Paweł II

prawdziwe źródło chrześcijańskiego małżeństwa. Eucharystia bowiem jako Misterium

Komunii oraz - w całej pełni - sakrament Nowego Przymierza, udostępnia największy

Dar, z wezwaniem do jego przyjęcia: „Kto spożywa moje ciało i krew moją pije, trwa we

Mnie a Ja w nim. Tak jak [...] Ja żyję przez Ojca, tak i ten, kto Mnie spożywa, będzie żył

przeze Mnie". Ofiara Nowego i Wiecznego Przymierza czyni obecną Komunię Ojca i Syna

w Duchu Świętym, wprowadzając w Nią chrześcijańskich małżonków, którzy w ten

sposób wchodzą w pełną komunię między sobą. W Eucharystii znajdują oni przeto

„korzenie, z których wyrasta, stale się odnawia i nieustannie ożywia ich przymierze

małżeńskie".

Eklezjologia „communio" - „serce" magisterium Soboru Watykańskiego II o Kościele - jest

w swej istocie eklezjologia eucharystyczną. Pozwala ona dostrzec „wielorakie i mocne

więzy wzajemnie łączące Kościół i rodzinę chrześcijańską, tworzące z niej niejako

«Kościół w miniaturze» (Ecclesia domestica) i sprawiające, że jest ona swego rodzaju

żywym odbiciem i historycznym ukazaniem tajemnicy Kościoła”. Wedle nauki Jana Pawia

II, w łonie ,ficclesia domestica", która z natury swej jest wspólnotą eucharystyczną,

radykalnie ujawnia się działanie Chrystusowego Ducha. Duch Pański, który podczas Naj-

świętszej Ofiary przemienia chleb i wino w ciało i krew Zbawiciela, w sakramencie

małżeństwa czyni z miłości małżeńskiej miłość samego Pana - uzdalnia mężczyznę i

1 Wypada w tym miejscu zauważyć, iż J a n P a w e t II stówo „sakrament" używa najpierw w znaczeniu szerszym, bardziej

pierwotnym i podstawowym. „Sakrament oznacza tu samą tajemnicę Bożą, tajemnicę odwiecznie ukrytą w Bogu [...] w jej

objawieniu i urzeczywistnieniu (również: w objawieniu przez urzeczywistnienie). W tym znaczeniu byta również mowa o

«sakramencie stworzenia» i o «sakramencie odkupienia». Na gruncie «sakratnentu stworzenia" należy rozumieć pierwotną

sakramentalność małżeństwa (sakrament najpierwotniejszy). Z kolei zaś na gruncie «sakramentu odkupienia» można

zrozumieć sakramentalność Kościoła, a raczej sakramentalność zjednoczenia Chrystusa z Kościołem, co Autor Listu do Efezjan

przedstawia na podobieństwo małżeństwa, związku oblubieńczego męża i żony [...] Nie chodzi w tym wypadku tylko o

porównanie w znaczeniu metaforycznym, ale o rzeczywiste odnowienie tego, co stanowiło zbawczą treść (poniekąd «zbawczą

substancję*) najpierwotniejszego sakramentu. Stwierdzenie to posiada zasadnicze znaczenie [...] dla zrozumienia

sakramentalności małżeństwa, i to również małżeństwa jako jednego z sakramentów Kościoła" -

Prawo kanoniczne – ćwiczenia

- 3 -

kobietę (męża i żonę) do miłowania „nowym sercem" przyrzeczonym przez Nowe

Przymierze.

Wyraźnie obecny w teologicznej refleksji nad „Ecclesia domestica' wymiar pneumatologiczny,

pozwala zrozumieć, iż „mały Kościół" jest nie tylko odzwierciedleniem istoty Kościoła, ale

zarazem jego dynamicznym urzeczywistnianiem. Duch Święty, który kształtuje Oblubienicę

Chrystusa jest nie tylko sprawcą i zasadą jedności małżeńskiej (rodzinnej). Zespalając

chrześcijańskich małżonków z Osobami Boskimi Trójcy Przenajświętszej i między sobą,

włącza ich permanentnie w kościelne dzieło budowania cywilizacji miłości. Tak oto - dzięki

uczestnictwu w Miłości jaką Chrystus kocha i zbawia Kościół - osobowa miłość w małżeńskiej

i rodzinnej communio personanim staje miłością zbawiającą.

Prawdę tę w naciskiem głosi Papież, kiedy naucza w adhortacji Familiaris consortio: „Rodzina

chrześcijańska jest do tego stopnia wpisana w tajemnicę Kościoła, że staje się, na swój

sposób, uczestnikiem zbawczego posłannictwa samego Kościoła: małżonkowie i rodzice

chrześcijańscy, na mocy sakramentu «we właściwym sobie stanie i porządku życia mają

własny dar wśród Ludu Bożego» (KK, n. 11). Dlatego też nie tylko otrzymują miłość

Chrystusa, stając się wspólnotą «zbawioną», ale są również powołani do przekazywania

braciom tej samej miłości Chrystusa, stając się w ten sposób wspólnotą «zbawiającą». Tak

więc rodzina chrześcijańska, będąc owocem i znakiem nadprzyrodzonej płodności Kościoła,

staje się symbolem, świadectwem i uczestnikiem macierzyństwa Kościoła”. Poprzez miłość

małżeńską i rodzinną: pełną, wierną, wyłączną oraz płodną, rodzina chrześcijańska buduje

Królestwo Boże.

Wytryskająca z Bożego Źródła caritas stanowi rdzeń zbawczego posłannictwa Kościoła, a w

Nim także „Ecclesia domestica". Dlatego też „zrodzona z Sakramentu" rodzina, przez udział

w prorockiej, kapłańskiej i królewskiej misji Chrystusa, jest powołana do budowania zarówno

konkretnej małżeńsko-rodzinnej communio personamm, jak i uniwersalnej Communio

kościelnej.

W przywołanej adhortacji Jan Paweł II określa najpierw rodzinę chrześcijańską „wspólnotą

wierzącą i ewangelizującą". Uczestnicząc w życiu i posłannictwie Kościoła, wypełnia ona

swoje zadanie prorockie, „przyjmując i głosząc Słowo Boże". Małżonkowie, konsekrowani w

sakramencie małżeństwa do wychowania swoich dzieci (angażując miłość ojcowską i

macierzyńską), aktualizują swoje pierwotne i niezbywalne prawo (obowiązek). Oparte na

zasadzie „czci" i „afirmacji osoby" owo prawdziwe „obdarzanie człowieczeństwem" ogniskuje

się w wychowaniu religijnym, które buduje cywilizację miłości. Na tym nie kończy się jednak

ewangelizacyjna i katechetyczna misja „Kościoła domowego". „Wiara i posłannictwo

ewangelizacyjne rodziny chrześcijańskiej mają również owo tchnienie misyjności katolickiej.

Sakrament małżeństwa, który podejmuje na nowo i nakłada obowiązek wszczepiony na

chrzcie świętym i w bierzmowaniu - obrony i szerzenia wiary, czyni małżonków i rodziców

chrześcijańskich świadkami Chrystusa aż po krańce ziemi, prawdziwymi i właściwymi

misjonarzami miłości i życia".

Rodzina chrześcijańska realizuje swoje zadanie kapłańskie jako „wspólnota w dialogu z

Bogiem" - powołana do uświęcania: siebie, wspólnoty kościelnej i świata. Pierwotnym zaś

źródłem uświęcenia jest dla „Kościoła domowego" sakrament małżeństwa, który „podejmuje

i rozwija laskę uświęcającą chrztu". W ten sposób - przez włączenie na nowo w tajemnicę

śmierci i zmartwychwstania Chrystusa - doznaje oczyszczenia i uświęcenia miłość małżeńska

(rodzicielska). Właśnie „tę miłość Pan nasz zechciał szczególnym darem swej łaski i miłości

uzdrowić, udoskonalić i wywyższyć". Sakramentalne przymierze małżeńskie, którego celem

„jest uświęcenie człowieka, budowanie mistycznego Ciała Chrystusa, a wreszcie

oddawanie czci Bogu", niesie z sobą powołanie do świętości, skierowane do małżonków-

rodziców chrześcijańskich. Aby mogli oni żyć otrzymanym uświęceniem, a ich egzystencja

stawała się nieustannie składaną Bogu „ofiarą duchową", powołanie to musi zostać

przełożone na konkretny język codzienności małżeńskiej i rodzinnej. Sprawując misję

kapłańską, rodzice chrześcijańscy są nauczycielami i animatorami (wspólnej) modlitwy.

Spotykanie Boga „bogatego w miłosierdzie" w sakramencie pokuty „odbudowuje i udo-

skonala przymierze małżeńskie i komunię rodzinną". Częste zaś uczestnictwo w

Eucharystii staje się dla rodziny chrześcijańskiej „niewyczerpanym źródłem misyjnego i

apostolskiego dynamizmu".

„Kościół domowy" jako „wspólnota w służbie człowieka" urzeczywistnia się wreszcie

poprzez udział w królewskiej misji Chrystusa. Kierowana nowym prawem Ducha -

prawem ewangelicznej miłości - rodzina chrześcijańska powołana jest do przeżywania

swej służby wobec Boga i bliźnich. Podobnie „jak Chrystus sprawuje swoją władzę

królewską, oddając się na służbę ludziom", tak małżonkowie (rodzice) znajdują

„autentyczny sens własnego udziału w królewskości swego Pana, uczestnicząc w Jego

duchu i w postawie służby człowiekowi". „Dokonuje się to poprzez codzienny trud

tworzenia autentycznej wspólnoty osób, której podstawą jest i którą zasila wewnętrzna

komunia miłości. [...] Dzięki miłości rodziny Kościół może i powinien nabierać charakteru

bardziej domowego, to znaczy bardziej rodzinnego stając się w swoich stosunkach

bardziej ludzki i braterski". Tak więc „rodzina chrześcijańska budując Kościół w miłości

oddaje się na służbę człowiekowi i światu".

IV. Wymiar prawny

Tajemnica Boga, który jest „Trójcą Miłości" rzuca światło na naturę i najgłębszy sens

małżeństwa. Proklamując tę prawdę na dorocznym spotkaniu z audytorami Roty

Rzymskiej dn. 31.1.1986 r. Jan Paweł II podkreślił, iż-jakkolwiek prawne ujęcie

małżeństwa z natury rzeczy domaga się jasnych, technicznych formuł - konieczne jest

dostrzeganie ich pełnego antropologicznego, teologicznego a zwłaszcza eklezjalnego

znaczenia. Ten głos najwyższego kościelnego Prawodawcy nie może pozostać bez echa,

zwłaszcza w kontekście odkrywania ontyczno-genetycznych podstaw „głębokiej

wspólnoty życia i miłości" w Tajemnicy trynitarnej.

Pomostem między teologicznym i prawnym określaniem małżeństwa jest funkcjonowanie

w kodeksowym prawie małżeńskim biblijnego terminu „foedus” 2 , użytego przede

wszystkim w odniesieniu do „matrimonium in ferii”. Nic dziwnego zatem, iż magisterium

soborowej Konstytucji „Gaudium et spes" na temat Foedus matrimoniale, dało Papieżowi

asumpt do określenia -„nieodwołalnej osobistej zgody" nazwą: „przymierza miłości

małżeńskiej". Chodzi wszakże o akt woli, który oznacza wzajemny dar mężczyzny i

kobiety -jedyny w swoim rodzaju, definitywny akt oddania się osób. Akt ten jest

nieodwołalny, bo wyraża całkowity dar, „który chce być i pozostać wzajemny oraz

płodny". Tak rozumiane przymierze małżonków zawiera w sobie (immanentnie) ich

niezbywalny „obowiązek miłości", dotyczący realizacji celów małżeńskich: dobra

2 Kan. 1055 § 1 i kan. 1057 §2 KPK; kan. 776 CCEO. Należy zauważyć, że w kościelnym prawie kodeksowym termin

Foedus matrimoniale" został odniesiony również do Cnatrimonium in facto esse" - kan. 1063 n. 4 KPK; 783 § 3 CCEO.

Dlatego wypada stwierdzić, iż „małżeństwo w catej swej kompleksowości i globalności, tzn. jako instytucja naturalna i

jako sakrament jest przymierzem".

Prawo kanoniczne – ćwiczenia

- 4 -

małżonków i dobra potomstwa. Istotne cele, jak i przymioty „wspólnoty całego życia" (jed-

ność i nierozerwalność), stanowią przeto „wewnętrzny wymóg przymierza miłości

małżeńskiej, które potwierdza się publicznie jako jedyne i wyłączne".

Nakreślony przez Jana Pawła II obraz foedus matrimoniale doskonale łączy w sobie dwa

poziomy: wyrażającą prawdę każdego małżeństwa - płaszczyznę naturalną oraz wpisaną w

eklezjalną rzeczywistość „Sakramentu miłości" - płaszczyznę sakramentalną. Fundamentem

tej ostatniej jest - wprowadzająca małżonków w zbawczy horyzont Przymierza i łaski (tak na

poziomie fierii jen jak i esse chrześcijańskiego małżeństwa) - oblubieńcza miłość Chrystusa

do Kościoła".

Pojęcie „przymierza" uświadamia ponadto doniosłą, acz trudną do skodyfikowania w ramach

kościelnego prawa małżeńskiego prawdę, iż Trójjedyny Bóg jest twórcą każdego, konkretne-

go małżeństwa. Wewnętrzna „logika" amor coniugalis skłania Jana Pawia II, by prawdę tę

ukazywać na kanwie nauki o „nierozerwalnym węźle miłości"'. Uczyni! to - w odniesieniu do

„małżeństwa w Panu" - m.in. w swoim Przemówienia do Roty Rzymskiej z dn. 21.1. 2000 r.,

kiedy przywołał wypowiedź Katechizmu Kościoła Katolickiego, podkreślając jej wagę i

autorytet doktrynalny: „Węzeł małżeński został więc ustanowiony przez samego Boga, tak,

że zawarte i dopełnione małżeństwo osób ochrzczonych nie może być nigdy rozwiązane.

Węzeł wynikający z wolnego, ludzkiego aktu małżonków i z dopełnienia małżeństwa jest

odtąd rzeczywistością nieodwołalną i daje początek przymierzu zagwarantowanemu wierno-

ścią Boga".

Prawny wymiar foedus matrimoniale wszakże - o czym przypomniał Ojciec św. m.in. w

ważnym Przemówieniu z dn. 1. II. 2001 r. - niezmiennie wyraża kontraktualną naturę

małżeństwa („in fierii”) z fundamentalną zasadą: „matrimonium facit partium consen-sus".

Oznacza to, £ jedynie wolne wyrażenie woli przez mężczyznę i kobietę w akcie konsensu jest

prawnie decydujące o ukonstytuowaniu się małżeństwa. Dlatego też należy przyjąć, że -

zakładające wolne działanie ludzkie (jako warunek sine qua non) - działanie Boga, który

stwarza małżeńskie „una caro", sytuuje się na innej, pozaprawnej płaszczyźnie 3 .

Zestawiając dwa Kodeksy Jana Pawła II, wypada stwierdzić, iż szeroko pojęty wymiar

religijny ,foedus amoris coniugalis" niewątpliwie pełniej doszedł do głosu w kodyfikacji dla

Katolickich Kościołów Wschodnich (promulgowanej w 1990 r.). Kan. 1055 Kodeksu Prawa

Kanonicznego z 1983 r. (a następnie kan. 1057), wprowadzając pojęcie przymierza

małżeńskiego, w ślad za Vaticanum II, uwypuklił zarówno osobowy, jak i religijny aspekt

zgody małżeńskiej 4 . Wszelako pełniejszą eksplikację tego ostatniego zawdzięczamy analo-

gicznej normie kan. 776 CCEO : 5

„§ 1. Matrimoniale foedus a Creatore conditum eiusąue legibus in-structum, quo vir et

mulier irrevocabili consensu personali totius vitae consortium inter se constituunt, indole sua

naturali ad bonum coniugum ac adfiliorum generationem ed educationem ordinatur. .

§ 2. Ex Christi institutione matrimonium validum inter baptizatos eo ipso est sacramentum,

quo coniuges ad imag inem indefectibilis unionis Christi cum Ecclesia a Deo uniuntur

gratiaque sacramentali veluti conse-crantur et roborantur.

§3. [...]"

W § 1 niniejsza norma, określając małżeństwo naturalne, zarysowuje aspekt personalny

przymierza małżeńskiego miedzy mężczyzną i kobietą. W odniesieniu zaś do aspektu

religijnego, nie powtarza formuły kan. 1055 KPK, iż „między ochrzczonymi" jest ono

„podniesione przez Chrystusa Pana do godności sakramentu". Wypowiedź przytaczająca

słowa Konstytucji „Gaudium et spes" komunikuje natomiast - myśl implikowaną przez

ekonomię stworzenia - iż Bóg uczestniczy już w zawiązaniu się naturalnego przymierza

małżeńskiego.

Doniosłą treść zawiera § 2 cytowanej normy. Wyżej wspomnianą formułę o „podniesieniu

do godności sakramentu" zastąpiło jasne sformułowanie, że ważne małżeństwo między

ochrzczonymi tym samym jest sakramentem, przez który Bóg łączy małżonków („a Deo

uniuntur"), na wzór doskonałej jedności Chrystusa z Kościołem. Swoista konsekracja

małżonków („veluti consecrantur") jest skutkiem laski sakramentalnej. Tak więc,

ukazując powstałą na gruncie boskiej caiitas relację Chrystus - Kościół, jako obraz

realizowanej w chrześcijańskim małżeństwie komunii (communio caritatis) prawodawca

implicite odsłania jej trynitarne podstawy. W tej optyce ów sakramentalny związek

mężczyzny i kobiety objawia się jako znak i narzędzie Życia Osób Trójcy Świętej, czyli

związek, który w Miłości znajduje swój najgłębszy fundament.

Zakończenie

Kościół, wierny misji promowania godności małżeństwa (i rodziny), ukazuje doniosłość

tej instytucji, która - wyłaniając się z odwiecznie ukrytej w Bogu Tajemnicy - niezmiennie

stanowi serce oraz centrum cywilizacji miłości. Jest rzeczą zrozumiałą, że w trudnym

dialogu ze współczesnym światem, kościelne Magisterium wciąż szuka sposobów, by

prawdę tę wyrazić jak najpełniej. Trafność kierunku rozwoju doktryny: „De matrimonio",

wyznaczonego przez soborową Konstytucję „Gaudium et spes", nie pozostawia dziś

wątpliwości. Małżeństwo winno być prezentowane jako institutum amoris 'coniugalis.

Dlatego właśnie papież Jan Paweł II, który w swojej nauce odsłania antropologiczną,

teologiczną (zwłaszcza eklezjologiczną.) głębię komunii małżeńskiej, konsekwentnie

określa małżeństwo jako „przymierze miłości małżeńskiej". Papieska „teologia ciała"

ujawnia genetyczny i ontyczno-egzystencjalny związek małżeńskiej communio

personamm z Komunią Osób Trójcy Świętej. Owa analogia trynitarna której fun-

damentalną zasadą jest miłość, pozwala zaś w pełniejszym świetle zrozumieć centralne

usytuowanie przymierza małżeńskiego w zbawczym planie Boga. Można przeto

oczekiwać, że relewantne - także na gruncie kanonicznego prawa małżeńskiego - pojęcie

,foedus amoris coniugalis", w dalszym ciągu będzie określało horyzont badań naukowych

na polu teologii i kanonistyki.

3 Stwierdzenie to, dotyczące małżeństwa naturalnego, odnosi się także do sakramentu małżeństwa. Konieczne wydaje się

rozróżnienie zgody małżeńskiej jako przyczyny sprawczej małżeństwa (i zarazem znaku sakramentalnego), od zbawczej woli

Chrystusa, która ex operę operato stwarza skutki sakramentalne

4 Kan. 1055 - § 1: „Małżeńskie przymierze, przez które mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia,

skierowaną ze swej natury do dobra małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa, zostało między ochrzczonymi

podniesione przez Chrystusa Pana do godności sakramentu". - § 2: „Z tej racji między ochrzczonymi nie może istnieć ważna

umowa małżeńska, która tym samym nie byłaby sakramentem".

5 Oryginał ma Adam B.

 .

06[1]. Pastwa A. - Przymierze milosci malzenskiej.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: