T: Wierzenia starożytnych Greków i Rzymian.
Mit- utwór o stałej warstwie fabularnej przez wieki funkcjonujący w tradycji ustnej, wyraża wierzenia danej społeczności.
Funkcje mitu:
- poznawcza
- światopoglądowa
- religijna
- politeizm- wiara w wielu bogów
Podział mitów:
- mity teogoniczne ( tłumaczą powstanie bogów)
- mity kosmogoniczne (tłumaczą jak powstał świat)
- mity antropogeniczne (tłumaczą powstanie człowieka)
Archetyp- w mitach utrwalone zostały pierwsze wzory ludzkich postaw i zachowań są to archetypy (np. poświęcenie się Prometeusza)
Topos- to stały obraz i motyw literacki, którego źródła odnajdujemy w mitologii (np. Topos Ikara)
Mitologia- zbiór mitów
Demitologizacja- „odzieranie” jakiegoś wydarzenia z niezwykłości nadanie mu charakteru pospolitego.
Mitologizacja- nadanie zwyczajności pierwiastka niezwykłości.
Mit nie jest gatunkiem literackim, ale przyczynił się do ich powstania.
T: Kosmogonia mitologiczna.
Mitologia nie precyzuje czasu powstania świata, nie wymienia chronologicznie elementów, które kolejno powstały. Bogowie mitologiczni są nieśmiertelni ( dzięki ambrozji) mają wiele ludzkich negatywnych cech (np. są złośliwi, okrutni) każdy z nich jest doskonały w jakiejś dziedzinie ma wyeksponowaną konkretną cechę (np. waleczny, silny)
Powstanie człowieka według mitologii:
-stworzył go Prometeusz z gliny wymieszanej ze łzami
-były 4 wieki ludzkości
- człowiek wyszedł bezpośrednio z Ziemi
T: Mitologizmy.
Mitologizmy- związki frazeologiczne pochodzenia mitologicznego.
T: O eposach Homera.
Epos, Epopeja- gatunek epicki wymyślony przez Homera.
Kwestia Homerycka- dotyczy sporu o autorstwo Iliady i Odysei.
Uniwersalne wyznaczniki Eposu:
- bohater zbiorowy
- bohater indywidualny wyłaniający się na tle zbiorowości
- ważny moment przełomowy
Szczegółowe wyznaczniki Eposu Homeryckiego
- akcja rozgrywa się w 2 planach – boskim i ziemskim
- temat zaczerpnięty z mitologii
- obiektywny, wszechwiedzący narrator
- tekst zaczyna się inwokacją
- liczne środki artystyczne w tym porównania homeryckie
- szczegółowość opisu
- pisany heksametrem
T: Porównania homeryckie. Pojedynek Achillesa z Hektorem.
Porównania homeryckie – szczególny rodzaj porównania, w którym element porównujący jest rozbudowany do rozmiarów sceny lub epizodów
Np. „….tak jak orzeł, ptak górski, najszybszy wśród uskrzydlonych, spada lekko z chmur gołębice spłoszoną – Ona wymyka się, pierzcha, lecz orzeł z wrzaskiem straszliwym, z bliska uderza w drapieżnej duszy zdobyczy spragniony – Tak z zaciętością Achilles pędził…”
Porównania zwykłe:
„…Achilles jak orzeł…”
Charakterystyka herosów:
Heros = bohater; to starożytności osoby godne podziwu mimo licznych, z perspektywy współczesnego człowieka okropnych cech.
Rola bogów:
- jeszcze przed pojedynkiem Zeus zadecydował o jego wyniku
- Hektor i Achilles byli wspierani przez poszczególnych bogów
- ten ziemski pojedynek herosów obserwowali nawet w nim uczestniczyli bogowie
Inwokacja Iliady:
Wskazuje na główny temat eposu, czyli gniew Achilla. Utwór zaczyna się zwrotem do bogini (apostrofą).
T: Literackie spotkania wrogów. Pryjam u Achillesa.
Po zbezczeszczeniu zwłok Hektora przez Achillesa do obozu zwycięscy przychodzi król Troi Pryjam i prosi o wydanie zwłok Hektora.
Pryjam:
- „czcigodny, boski” w podeszłym wieku życiowo doświadczony
- pokorny wobec zabójcy syna
- odważny, bo ojcowska miłość pokonuje strach
Argumenty Pryjama:
- Hektor to ostatni waleczny syn
- bo obowiązkiem rodziny jest pochowanie ciała bliskiej osoby
- należy szanować czyjeś odczucia
- należy szanować boskie prawa
- wydając ciało Hektora Achilles otrzyma okup
Achilles:
- „ zaskoczony widokiem Pryjama zaskoczony odwagą króla, uczuciowy, litościwy „
Symboliczna wymowa sceny
- fragment kończy się wspólną biesiadą Achillesa i Pryjama; stół jest elementem łączącym; do stołu siada się z przyjaciółmi a nie z wrogami; przy stole można rozwiązać najbardziej sporne i różniące nas problemy.
T: Opis tarczy Achillesa.
Przy opisie tarczy Achillesa Homer zastosował technikę opisu od ogółu do szczegółu; dotyczy to opisu tarczy w ogóle jak opisu poszczególnych warstw.
Np. Pole szerokie, oracze, pojedyncza osoba, kubek podawany do ręki; żniwiarze, sierpy w rękach, snopy.
T: Teatr antyczny.
Budowa teatru antycznego.
Orchestra- miejsce, na którym występował chór; należeli do niego starsi mężczyźni (starość utożsamiana była z mądrością) Początkowo chór opowiadał treść sztuki, później komentował słowa bohatera.
Skene- budynek będący tłem, dekoracją (stąd dzisiejsza nazwa scena)
Proskenion- odpowiednik dzisiejszej sceny, tam występowali aktorzy
Paraskene- boczne wejścia prowadzące na proskenion pełniły rolę szatni.
Aktor- był nim wyłącznie mężczyzna, dla podwyższenia sylwetki na nogach miał koturny, na twarz zakładał maskę (informowała o charakterze sztuki i roli, którą grał, pełniła rolę nagłośnienia) strój aktora nie charakteryzował roli, wyjątek stanowił kolor purpury zarezerwowany dla władcy.
Pierwszego aktora wprowadził Tespis
Drugiego Ajschylos
Trzeciego Sofokles
Rozwój teatru antycznego – związany był z mitologicznym bogiem Dionizosem ( bóg wina, tańca, zabawy, śpiewu) organizowali na jego cześć:
- Wielkie Dionizja ( w miastach)
- Małe Dionizja ( na prowincji)
Wewnętrzna budowa tragedii antycznej:
- prolog- rozmowa bohaterów zarysowująca ogólna problematykę.
- parodos- pieśń wychodzącego na orchestre chóru.
- (5) epejsodiony- odpowiednik dzisiejszych aktów.
- stasimony – pieśń chóru pomiędzy epejsodnionami
- kosmos- dialog chóru z bohaterem zapowiadającym katastrofę
- exodus- pieśń schodzącego chóru.
Wyznaczniki tragedii antycznej:
-zasada trzech jedności: czasu, miejsca, akcji
-zasada decorum: dotyczy stylu komedia grano stylem niskim a tragedie stylem wysokim
-temat zaczerpnięty z mitologii
-obecność chóru
-obecność wieszcza lub wieszczki
-istnienie kategorii estetycznych
Tragizm ( konflikt tragiczny) to istnienie dwóch równorzędnych racji, z których nie da się wybrać jednej kończy się śmiercią (np. Antygona – Sofoklesa)
Ironia tragiczna to różnica między samoświadomością bohatera a jego rzeczywistą sytuacją, każdy krok przybliża go do tragedii (np. Król Edyp – Sofokles)
-bohaterowie są zdeterminowani przez fatum ( los, przeznaczenie)
-katharsis ( oczyszczenie)
T: „Król Edyp” Sofoklesa – charakterystyka bohaterów.
Informacje o Sofoklesie:
Uchodzi za najwybitniejszego tragika starożytnej Grecji; jest autorem 127 tragedii, z czego do współczesności przetrwało 7; przyczynił się do rozwoju tragedii, rozbudował dialogi i akcje, zwiększył liczbę chórzystów z 12 do 15; wprowadził 3 aktora.
Miejsce akcji tragedii
-pałac w Tebach
Główni bohaterowie:
-Edyp
-Kreon
-Jokasta
Charakterystyka bohaterów:
T: Kruchość ludzkiego życia- „Król Edyp”- Sofoklesa.
Wypowiedź chóru na temat życia ludzkiego-porównanie do życia do „cienia, cienia”
Uniwersalne wnioski na temat ludzkiego życia na podstawie losów Edypa:
1.Bezradność człowieka wobec przeznaczenia
2.Kruchość ludzkiego szczęścia
3.Los jest okrutny – z człowieka szlachetnego uczynił Edypa nieszczęśnikiem
Istota tragizmu Edypa- polega na jego nie wiedzy o prawdziwym pochodzeniu to, że los kieruje człowiekiem i człowiek nie może ominąć to, co jest dla niego zaplanowane.
Kosmmos- ostatnia część tragedii, przedstawia lament Edypa, który mówi o okrucieństwie losu, wyraża ubolewanie na napiętnowanym życiem jego dzieci.
T: Czy poezja może stać się pomnikiem?
Liryka-to jeden z rodzajów literackich; nazwa pochodzi od słowa lira – instrumentu muzycznego przy akompaniamencie, którego wykonywano utwory wierszowane.
T: Czy poezja może stać się pomnikiem? Twórczość Horacego.
Horacy- poeta rzymski I w p.n.e.
-syn wyzwoleńca
-autor: pieśni, listów, ód
-autor skrzydlatych słów
„Carpe diem” – chwytaj dzień
„Nom omnis morias” – nie wszystek umrę
„Dulce et decorum est pro patria movi”- słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę
Mecenas – bogaty rzymianin, opiekun artystów.
Horacy-, „ O co prosi Apolina”
Podmiot liryczny: poeta do Apolina
nie prosi o bogactwa i dostatek materialny, lecz prosi o:
-dobrą, łagodną starość
-natchnienie poetyckie do końca życia
-trzeźwość umysłu
-zdrowie
-radość życia
Horacy „Exegi monoumentum”
Wybudowałem sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu
Podmiot liryczny: poeta
Niskiego pochodzenia, osiągnął nieśmiertelność dzięki swojej poezji, spadkobierca poezji greckiej.
T: Filozofia antyczna.
Filozofia- pochodzi od greckiego słowa philosophia (philo- umiłowanie, sophia- mądrość)
Czas powstania filozofii przypada na V i VI w p.n.e.
Zagadnienia, którymi zajmuje się filozofia:
- kosmogonia (kosmos)
- epistemologia (dotyczy wiedzy)
- ontologia ( odnosi się do natury bytu)
- etyka ( nauka o postępowaniu, zachowaniu)
Wisława Szymborska „ W rzece Heraklita”
- liryka pośrednia
- związki z filozofią Heraklita
- określenie czasu po przez mowe w czasie teraźniejszym
- nawiązuje do biblii
- przeciwieństwa
chaos- uporządkowanie
rywalizacja- miłość
ja – zbiorowość
zło- dobro
-metafora
T: Podstawowe wiadomości o Biblii.
Język:
Grecki, hebrajski, aramejski
Czas powstania Biblii
Od XIII w p.n.e. do 96 r n.e.
Podstawowy podział Biblii
Stary Testament, Nowy Testament
Podstawowe terminy:
- Biblia (księga, zwój papirusów)
- Ewangelia (dobra nowina)
- Testament (przymierze)
- Apokalipsa ( objawienie)
Przekłady Biblii:
- wulgata – przekład św. Hieronima na język łaciński w IV w n.e.; przekład uznano za jedynie obowiązujący w kościele katolickim
-septuaginta- przekład całej Biblii na język grecki
-Biblia królowej Zofii- to pochodzący z XV w przekład fragmentów Biblii na język polski
-Biblia Jakuba Wujka-...
renia993