ORGANIZACJA
Geneza terminu
Nazwa organizacja wywodzi się z takich terminów jak:
− organella (z łacińskiego), oznacza wyspecjalizowaną część komórki biologicznej,
− organisatio (z łacińskiego), oznacza w dzisiejszym zrozumieniu system,
− organikos (z greckiego), oznacza wytworzony za pomocą narzędzia,
− organom (z greckiego), oznacza narzędzie, instrument, przyrząd, organ.
Współcześnie nazwą organizacja obejmuje się każdy przedmiot złożony z co najmniej dwóch elementów, pomiędzy którymi dokonała się specjalizacja w procesie realizacji jakichś pożądanych zdarzeń.
Jest to zrozumienie niezwykle szerokie, obejmujące nie tylko zespoły ludzkie ale nawet układ słoneczny czy całe galaktyki.
Chris Argyris uważa, że organizacja jest:
− wielością części,
− z których każda dąży do osiągnięcia szczegółowego celu (celów),
− które utrzymują się dzięki wzajemnym powiązaniom,
− jednocześnie przystosowują się do środowiska zewnętrznego,
− przez to utrzymują stan wzajemnego powiązania części.
Uniwersalna definicja organizacji wywodzi się z prac polskich prakseologów T. Kotarbińskiego i J. Zieleniewskiego.
Organizacja jest to system, którego uporządkowanie polega przede wszystkim na tym, że funkcjonalnie zróżnicowane jego części w zasadzie współprzyczyniają się do powodzenia całości, a powodzenie całości jest istotnym warunkiem powodzenia części.
Armitai Etzioni uważa, że:
Organizacje są zespołami ludzi, rozmyślnie tworzonymi, utrzymywanymi i zmienianymi dla realizacji określonych celów. Obejmują one przedsiębiorstwa, armie, szkoły, szpitale, kościoły a nawet więzienia.
Whigthon Bakke zdefiniował pojęcie organizacji społecznej, następująco:
Organizacja społeczna jest to względnie trwały system zróżnicowanych i skoordynowanych działań ludzkich, wykorzystujących, przekształcających i zespalających celowo ustrukturyzowany zbiór zasobów ludzkich, kapitałowych, ideowych i naturalnych, pozostający we wzajemnym oddziaływaniu z innymi systemami działalności ludzkiej i zasobami otoczenia.
J. D. Thompson postuluje używanie określenia organizacji jako systemu częściowo otwartego. Uważa on, iż organizacja dzięki swej otwartości jest niezdeterminowana i musi napotykać podczas działalności na niepewność, równocześnie podlega ona kryterium racjonalności, czyli potrzebuje determinizmu i pewności.
Poszczególne podsystemy organizacji są w różnym stopniu zbliżone do modelu zamkniętego, poszukującego maksimum pewności i racjonalności oraz systemu otwartego pokonującego niepewność i poszukującego maksimum zdolności przystosowawczych.
Thompson twierdzi, że:
− na poziomie technicznym dominuje dążenie do racjonalności, a zatem potrzebny jest możliwie wysoki stopień stabilności i pewności,
− na poziomie powiązań z otoczeniem (tzw. instytucjonalnym) dominuje niepewność, a zatem potrzebna jest duża elastyczność, zmienność i zdolność do rozwiązywania problemów,
− poziom kierowniczy powinien odgrywać rolę mediatora pomiędzy dwoma poprzednimi poziomami i podejmować działania, które amortyzować będą wpływ otoczenia na poziom techniczny; powinien z jednej strony chronić „technicznej jądro” organizacji przed nadmiernymi fluktuacjami a z drugiej − wywierać naciski aby w dłuższej perspektywie zmieniało się, przystosowując do wymagań otoczenia.
System jako pojęcie pozwala wyjaśnić wzajemne relacje między zarządzaniem a organizacją. Organizacja jest jedną z funkcji zarządzania, a więc zachodzi między nimi stosunek nadrzędności. Zarządzanie jest pojęciem szerszym a organizacja jest jego częścią składową.
S = R{Z,O}
S − system, R − relacja na zbiorze, Z − zarządzanie, O − organizacja
Organizacje charakteryzują się:
− podziałem pracy, władzy i przepływu informacji, które nie są przypadkowe ani tradycyjne, lecz rozmyślnie zaplanowane, aby służyć realizacji określonych celów,
− obecnością jednego lub więcej ośrodków władzy, które kontrolują zgodne wysiłki organizacji,
− substytucyjnością personelu, tzn. osoby niezadowolone mogą zostać usunięte, a ich zadania powierzone innym, przesunięcia personelu mogą także odbywać się przez awanse i oferty innych stanowisk.
Cechy organizacji społecznej opisywanej jako system:
− organizacje są systemami otwartymi, co oznacza, że stale prowadzą z otoczeniem wymianę materii, energii i informacji,
− organizacje są ustrukturyzowanymi, czyli uporządkowanymi w pewien sposób systemami społeczno-technicznymi,
− organizacje są systemami celowo tworzonymi przez ludzi do realizacji określonych funkcji,
− organizacje charakteryzują się budową hierarchiczną, co oznacza, że system zbudowany jest z pod systemów, które z kolei dzielą się na dalsze podsystemy itd.,
− w odróżnieniu od wielu systemów, które obniżają z czasem stopień swej spójności, tracą sprawność, aż wreszcie popadają w entropię, organizacje mają zdolność doskonalenia się, podnoszenia swojej sprawności i stopnia zorganizowania,
− organizacje zdolne są do osiągania stabilnych stanów równowagi dynamicznej z otoczeniem systemów,
− funkcje kierownicze w organizacjach znajdują wyraz w procesach, które określa się mianem sterowania i regulacji,
− systemy będące organizacjami charakteryzują się ekwifinalnością, oznacza, że efekty mogą być osiągane w różnych typach struktur organizacyjnych.
Miary dobroci (jakości) organizacji lub inaczej mówiąc uporządkowania organizacji są następujące;
− skuteczność,
− korzystność,
− ekonomiczność.
Skuteczność − działanie jest skuteczne wtedy gdy prowadzi do zamierzonego celu. Gdy cel nie zostanie osiągnięty to działanie (organizacja) jest nie skuteczne.
Korzystność − występuje wtedy gdy zachodzi różnica między wynikiem W a kosztami K.
W > K − działanie korzystne,
W = K − działanie obojętne pod względem korzyści,
W < K − działanie nie korzystne.
Ekonomiczność − jest miarą względną, gdyż chodzi relację wyniku do kosztu.
− działanie jest ekonomiczne,
− działanie jest obojętne,
− działanie jest nie ekonomiczne.
Ekonomiczność jest podstawą do analizy nad drogami prowadzącymi do polepszenia dobroci organizacji.
Ekonomiczność będzie wzrastać gdy:
1) ,
2) ,
3) ,
Ekonomiczność będzie spadać gdy:
Organizacja jest instrumentem pozwalającym na dokonanie racjonalnej ekonomicznie kombinacji dostępnych zasobów i umożliwianie wytwarzanie na skalę przemysłową rozmaitych dóbr i świadczenie różnorodnych usług.
Realizowana działalność jest ściśle związana z kalkulacją ekonomiczną, w której dokonuje wyboru kombinacji zasobów (czynników produkcji) najbardziej wydajnej lub też najoszczędniejszej.
1. Aspekt techniczno-ekonomiczny organizacji gospodarczej
Organizacja gospodarcza jest jednostką techniczną, w której odbywa się proces fabrykacji dóbr i usług, polegający na wykorzystaniu przestrzeni (laboratoria badawcze, wydziały produkcji podstawowej i pomocniczej, pomieszczenia działalności usługowej i obsługowej), gdzie dokonuje się transformacja o charakterze mechanicznym lub fizyko-chemicznym wykorzystując budowle, budynki, maszyny, urządzenia i narzędzia używane przez pracowników.
Racjonalne gospodarowanie wymaga wykorzystania wielu informacji ekonomicznych zapisanych w dokumentacji ekonomiczno-finansowej organizacji. Głównymi sposobami prezentacji tych informacji są:
− rachunek wyników,
− bilans działalności,
− rachunek przepływów finansowych.
Z ekonomicznego punktu widzenia organizację postrzega się jako zbiór użytkowanych zasobów, pozyskanych i zorganizowanych z punktu widzenia najlepszego wykorzystania okazji stwarzanych przez otoczenie (rynek) lub tworzenie na nim takich okazji.
Podstawowe typy zasoby (czynników produkcji) organizacji:
− kapitał,
− praca,
− zasoby naturalne.
Rzeczywisty opis organizacji powinien ujmować szerszy zakres zasobów niż tylko trzy podstawowe typy zasobów.
Zasoby organizacji:
− zasoby kapitałowe, w postaci budynków, budowli, maszyn, narzędzi, środków transportu, narzędzi itp., czyli środków trwałych i przedmiotów nietrwałych albo w postaci środków obrotowych, czyli zapasów, papierów wartościowych, gotówki itp.,
− zasoby pracy wykonawczej, pozwalające tworzyć nową wartość i transformować pozostałe zasoby w dobra i usługi możliwe do zdobycia na rynku,
− zasoby menedżerskie, posiadające dwojakiego rodzaju charakterystykę: zasoby „przedsiębiorczości” − zapewniające przedsiębiorstwu wizję działalności i dynamizm rozwoju oraz zasoby „administracyjne” − gwarantujące organizację, koordynacje i kontrole działalności,
− zasoby wiedzy, która pozwala organizacji wykorzystać osiągnięcia nauki, technologii i całej wiedzy pomocniczej w osiąganiu powodzenia przez organizację,
− zasoby niematerialne kumulacji wielkości i mocy ekonomicznej organizacji, powyżej pewnej granicy tworzące automatyczną zdolność rozwoju organizacji,
− zasoby opanowania stosunków handlowych, międzyludzkich, przemysłowych, prawnych, politycznych itp., zapewniające organizacji zdolność integracji z otoczeniem ekonomicznym i społecznym,
− zasoby naturalne, oznaczają przestrzeń, czas itp.
Rzadkość zasobów − najistotniejsza cecha, która zmusza do racjonalnego ich użytkowania, co pociąga za sobą konieczność prowadzenia kalkulacji ekonomicznej (rachunku ekonomicznego).
Poliwalencja zasobów − jest cechą, dzięki której możliwe jest różne wykorzystanie konkretnego zbioru zasobów. Na skutek oddziaływania różnych sytuacji w otoczeniu jest możliwe odmienne kombinowanie posiadanych zasobów, czyli stałe wdrażanie innowacji.
2. Aspekt kulturowy działalności organizacji gospodarczej
Kulturę organizacyjną tworzą wartości nadające strukturę zachowaniom podejmowanym w ramach organizacji. Są to wspólne przekonania i wartości uczestników organizacji, pozwalające wytworzyć system znaczeń oraz reguł zachowań organizacyjnych.
Podstawowe założenia każdej kultury organizacyjnej są uporządkowane według pięciu podstawowych problemów ludzkiej egzystencji:
1) Założenia dotyczące otoczenia
Jak jest postrzegane otoczenie? Czy traktowane jest jako zagrażające, wyzywające, przemożne itd. Decyzja o wyborze strategii organizacji jest ukierunkowana przez sposób pojmowania otoczenia.
2) Pojmowanie prawdy
Te założenia dają odpowiedź na pytanie, co stanowi w organizacji uzasadnienie do sformułowania oceny prawdy albo fałszu.? Czy jest to tradycja, czy są to autorytety, którym się ufa? Czy kierować się wiedzą, czy przyjąć stanowisko pragmatyczne i uzależnić podjęcie decyzji od powszechnej akceptacji?
3) Założenia dotyczące natury człowieka
Są to założenia dotyczące ogólnych cech ludzkiego charakteru. Czy pracowników uważa się za dobrych czy za złych? Czy pracownicy tendencyjnie stronią od pracy, czy też są ludźmi, którzy chętnie przyjmują odpowiedzialność i którym praca sprawia przyjemność? Czy pracownicy są zdolni do rozwijania się, czy też są określeni przez predyspozycję.
4) Założenia dotyczące natury ludzkiego działania
Dotyczą głównie wyobrażeń o aktywności pracy. Czy chodzi o to, aby być aktywnym i wykazywać inicjatywę, czy lepiej jest odczekać i przystosować się? W odniesieniu do pracy − jak ją określa się w organizacji? Czy trzeba się ciężko napracować? Czy należy przebywać nieustannie na stanowisku pracy?
5) Założenia dotyczące stosunków między ludzkich
Należ do nich wyobrażenia o prawidłowym uporządkowaniu stosunków międzyludzkich, np. według wieku, pochodzenia lub sukcesu. Bardzo ważne jest traktowanie emocji w organizacji. Czy emocje są dopuszczalne, czy pożądane? Czy sfera prywatna stanowi tabu, czy nie ma rozgraniczenia między sferą służbową i osobistą? Czy kształtuje charakter stosunków? Współzawodnictwo czy kooperacja? Sukces zespołowy czy indywidualny?
1. Kultura „wszystko albo nic”
Jest to świat indywidualistów, poszukiwani są gwiazdorzy z wielkimi ide...
Piffony