PRACA Z DZIECKIEM NIEWIDOMYM I SŁABOWIDZĄCYM
Narząd wzroku jest jednym z głównych zmysłów odpowiedzialnych za nasz kontakt ze światem zewnętrznym. Dlatego też utrata zdolności widzenia uważana jest za jedno z najgorszych kalectw, które mogą dotknąć człowieka. Na szczęście wiele schorzeń narządu wzroku może być obecnie skutecznie leczone. W większości z nich bardzo ważne jednak wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia. Ma to szczególne znaczenie u dzieci. Człowiek rodzi się bowiem z nie w pełni wykształconym narządem wzroku. Zaraz po urodzeniu noworodek widzi dość słabo. Ostrość wzroku porównywalna z tą jaką ma dorosły, dziecko osiąga dopiero około 1 roku życia. Niektóre funkcje narządu wzroku, jak np. widzenie obuoczne, rozwija się jednak o wiele wolniej, aż do 7 roku życia. Każde schorzenie oczu u dzieci, szczególnie przed 7 rokiem życia, może mieć o wiele poważniejsze konsekwencje niż u dorosłych. Dlatego też wczesne wykrycie chorób oczu i podjęcie wczesnego leczenia ma tutaj decydujące znaczenie.
ROZWÓJ PRAWIDŁOWEGO WIDZENIA U MAŁYCH DZIECI.
Bezpośrednio po urodzeniu noworodek widzi, lecz używa oczu tylko w czasie krótkich okresów kiedy nie śpi. W ciągu 1 miesiąca dziecko zaczyna stopniowo zwracać uwagę na źródła światła, obracać głowę i oczy w kierunku lamp i okien. Około 6 tygodnia niemowlę zaczyna nawiązywać kontakt wzrokowy (patrzeć z zainteresowaniem w oczy) z rodzicami. W tym samym czasie dziecko odpowiada już uśmiechem na uśmiech rodziców, nawet jeśli nie mówią oni do niego w tym samym czasie. W przypadku braku kontaktu wzrokowego i odpowiedzi na uśmiech w 6-8 tygodniu życia, niemowlę powinno być skierowane na badania okulistyczne. W wieki 3 miesięcy niemowlę zaczyna oglądać swoje ręce, a następnie wkładać je do ust. W tym samym okresie zaczynają je interesować ruchy warg rodziców przy mówieniu (tzw. czytanie z ust) oraz poruszające się przedmioty. Początkowo dziecko zwraca największą uwagę na proste, czarno-białe figury geometryczne i twarze. Zainteresowanie kolorowymi przychodzi później. Pomiędzy 3-6 miesiącem życia dziecko zaczyna wyciągać ręce w kierunku wiszących przedmiotów, a następnie je chwytać. Początkowo ruchy te są jeszcze bardzo nieprecyzyjne. Stopniowo ruchy stają się bardziej, płynne i po pewnym czasie już przy pierwszej próbie przedmiot zostaje uchwycony. Między 7-10 miesiącem życia dziecko zaczyna dostrzegać drobne elementy np. okruchy chleba. Zazwyczaj stara się wtedy dotknąć, a następnie chwycić dwoma palcami. Zaczyna również obserwować obrazki w książkach oraz przyglądać się z zainteresowaniem, gdy rodzice rysują. W tym okresie dzieci zaczynają odróżniać rodziców od obcych osób. Uczą się również rozpoznawać schowane częściowo przedmioty. Między 11 -12 miesiącem życia dziecko zaczyna orientować się w domu, patrzeć przez okno, rozpoznawać ludzi i obrazki. Wykazuje również zainteresowanie zabawą w chowanie i szukanie. Między 1-2 rokiem życia wzrok staje się głównym sposobem porozumiewania się. Poprzez stałą obserwację środowiska dzieci uczą się, jakie są zachowania innych w czasie jedzenia, rozmów, zabaw i stopniowo starają się to naśladować.
SCHORZENIA NARZĄDÓW WZROKU NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCE U DZIECI
Każde zaburzenia prostego ustawiania gałek ocznych występujące od urodzenia wymaga jak najszybszego, dokładnego badania okulistycznego. U dzieci po niżej 6 miesiąca życia zez jest bardzo częstym objawem poważnych schorzeń gałki ocznej, takich jak: zaćma, nowotwory oczu, zapalenie wewnątrz gałkowe oraz schorzenia siatkówki, naczyniówki i nerwu wzrokowego. Jeśli zez pojawi si ę po 6 miesiącu życia, najczęstszą przyczyną jest wada wzroku.
c) Zapalenie spojówek.
Zapalenie spojówek jest najczęściej występującym schorzeniem oka. Jest ono spowodowane różnymi czynnikami: bakteriami, wirusami, czynnikami fizycznymi (kurz, promienie różnego typu, silne światło), czynnikami chemicznymi ( opary różnych substancji) oraz uczuleniem. U małych dzieci zapalenie spojówek może by objawem zapalenia worka łzowego. Zapalenie spojówek w większości przypadków nie są groźnymi stanami chorobowymi i zazwyczaj nie powodują pogorszenia widzenia. Wyjątkiem są 2 postacie tzw. ropotok noworodków i epidemiczne zapalenie spojówek.
d) Niedrożność dróg łzowych i zapalenie worka łzowego.
Niedrożność przewodu nosowo-łzowego jest jednym z najczęstszych zaburzeń wzroku u małych dzieci. Stwierdza się je u ok. 6% noworodków. przewlekła niedrożność i zapalenie mogą prowadzić do powstania ropnia worka spojówkowego i ropowicy tkanek oczodołu. Stała obecność bakterii ropnych w worku łzowym stanowi zagrożenie, że nawet przy niewielkim zadrapaniu powierzchni oka może dojść do rozwoju nacisku ropnego w rogówce, który jest poważnym stanem chorobowym i w rezultacie może dojść do osłabienia widzenia u dziecka
e) Zaćma.Zaćma jest jedną z najczęstszych przyczyn ślepoty u małych dzieci. Jest to schorzenie polegające na zmętnieniu soczewki, co powoduje utrudnienie przechodzenia światła do siatkówki i obniżenie ostrości wzroku. Objawy zaćmy u małego dziecka są zależne od stopnia oraz miejsca zmętnienia soczewki. Objawem zaćmy może być również zez. Jego wystąpienie świadczy o tym, że zmętnienie soczewki jest większe w jednym z oczu lub też mamy do czynienia z zaćmą tylko w jednym oku . Leczenie zaćmy jest wyłącznie chirurgiczne. U dzieci powyżej 2 roku życia wszczepia się sztuczne soczewki na stałe w miejsce usuniętej zmętniałej własnej soczewki. Jest to najwygodniejsze rozwiązanie. Po operacji konieczne jest prowadzenie długotrwałej rehabilitacji widzenia pod kontrolą okulisty, której celem jest leczenie niedowidzenia i umożliwienie prawidłowego rozwoju widzenia dziecka. Rehabilitacja ta powinna być kontynuowana do 7-8 roku życia.f) Jaskra wrodzona.Jaskra wrodzona jest schorzeniem oka polegającym na podwyższeniu ciśnienia wewnątrzgałkowego, co prowadzi do wielu zmian w gałce ocznej, z których najważniejszy jest stopniowy zanik nerwu wzrokowego. Jej przyczyną są wrodzone nieprawidłowości w budowie gałki ocznej. Jaskra wrodzona rozpoznawana jest najczęściej w pierwszym roku życia dziecka, przy czym w 25% objawy jej można stwierdzić bezpośrednio po urodzeniu. Klasyczną triadą objawów subiektywnych jaskry wrodzonej jest łzawienie, światłowstręt i zaciskanie powiek. Leczenie jaskry dziecięcej jest zasadniczo operacyjne. Leczenie zachowawcze jest mało skuteczne.g) Retinopatia wcześniaków.Retinopatia wcześniaków jest poważnym schorzeniem siatkówki tylko u wcześniaków. Jej przyczyną jest niedojrzałość naczyń siatkówki u wcześniaka, wskutek czego ulegają one łatwo uszkodzeniu przez różne czynniki, które u urodzonych o czasie noworodków nie powodują żadnych zmian.
Retinopatia wcześniaków występuje w Polsce u ok. 5,8% wcześniaków. U większości z nich schorzenie cofa się samoistnie i dzieci te nie wymagają leczenia, a tylko obserwacji zmian. Niestety u ok. 15% wcześniaków, u których stwierdza się objawy schorzenia, dochodzi do rozwoju zaawansowanych objawów choroby (całkowite odwarstwienie z wypełnieniem gałki ocznej masami tkanki włóknistej), które powodują ślepotę dziecka.
Podstawową metodą leczenia jest koagulacja siatkówki za pomocą krioterapii (niskiej temperatury) lub laseroterapii. Objawy retinopatii mogą by stwierdzone przez rodziców dziecka lub przez lekarza pediatrę i można je wykryć tylko za pomocą specjalnych metod wziernikowania dna oka. Dlatego też bardzo ważna jest współpraca rodziców i lekarza pediatry z okulistą w celu zapewnienia wszystkim wcześniakom badań okulistycznych w odpowiednim czasie.
h) Nowotwory narządu wzroku.Najczęstszym guzem narządu wzroku u małych dzieci jest siatkówczak (retinoblastoma). Jest to złośliwy nowotwór powstający z niedojrzałych komórek nerwowych siatkówki i rozwijający się dość szybko wewnątrz gałki ocznej. Siatkówczak występuje u ok. 1 na 20 000 urodzonych dzieci. Może on wystąpić w dwóch postaciach:dziedzicznej i niedziedzicznej. W leczeniu siatkówczaka stosuje się przede wszystkim leki przeciwnowotworowe, tzw. Cytostatyki. Inne metody leczenia to krioterapia (stosowanie niskiej temperatury) i laseroterapia ognisk nowotworowych, a także naświetlania.GŁÓWNE OŚRODKI OKULISTYKI DZIECIĘCEJ W POLSCE.
· Klinika Okulistyki Dziecięcejul. Ceglana 3540-515 Katowice
· Centrum Zdrowia Matki Polki Klinika Okulistyki.ul. Rzgowska 181/28990-338 Łódź
· Instytut „Pomnik Centrum Zdrowia dziecka” Klinika Okulistykiul. Al. Dzieci Polskich 2004-736 Warszawa
a. Sygnałem trudności wzrokowych mogą być np. kłopoty z precyzyjnym wykonaniem różnych czynności typowych dla danego okresu rozwoju bądź braku umiejętności wykonania tych czynności.
b. Inne sygnały świadczące o zaburzeniach wzrokowych w późniejszych miesiącach życia dziecka to: brak reakcji na własne odbicie w lustrze, dziecko nie bawi się własnymi rączkami, nie przemieszcza się ( nie raczkuje, nie chodzi ) w kierunku atrakcyjnej zabawki, nie zwraca uwagi na drobne przedmioty napotkane na swojej drodze, nie ogląda i „nie bada” przedmiotów (zabawek).
c. Sposobu trzymania głowy przez dziecko. Przechylanie głowy przy próbach patrzenia może oznaczać uszkodzone części pola widzenia.
d. Reakcja dziecka na światło. Bardzo często wskazówką, że dziecko nie widzi, jest sytuacja, gdy wychodząc na spacer w słoneczny dzień dziecko nie zamyka (mruży) oczu.
e. Odległości i strony z jakiej dziecko obserwuje jakiś przedmiot.
Sięganie np. po przedmioty, które znajdują się tylko z lewej strony ciała lub też wyłącznie na linii frontowej może oznaczać, że dziecko ma problemy z niektórymi odcinkami pola widzenia. W codziennych warunkach, przy wykonywaniu różnych czynności można zaobserwować inne działania dziecka, które mogą być symptomami zaburzeń układu wzroku oraz tego, że używa ono resztek wzroku.
2. WIZYTA U OKULISTY.
Istotne jest, aby rodzice uzyskali od lekarza informacje wyjaśniające konieczność takiego, a nie innego postępowania. Pytania na które często rodzice chcą otrzymać odpowiedź od okulisty, są następujące:
· Czy wada wzroku jest dziedziczna ?
· Czy stan wzroku dziecka będzie się zmieniał ?
· W jakiej części narządu wzroku zlokalizowane jest uszkodzenie ?
· Czy źrenice dziecka reagują na światło ?
· W jaki sposób oczy reagują na światło ?
· Jakie jest pole widzenia dziecka ?
· Jak stan wzroku dziecka wpływa na jego poruszanie się ?
· Z jakiej odległości dziecko widzi najlepiej ?
· Czy oczy dziecka są wrażliwe na światło ?
· Czy dziecko ma poczucie światła ?
· Czy okulary lub soczewki kontaktowe pomogą dziecku ?
· Czy operacja, zabieg medyczny poprawi widzenie ?
Oczywiście nie na wszystkie pytania okulista będzie mógł odpowiedzieć w czasie jednej wizyty. Jednak żadne z nich nie może być zbagatelizowane. Na każde pytanie powinna być w sposób jasny i rzeczowy udzielona odpowiedź (na tyle, na na ile jest to możliwe). Ważne też aby rodzice nie obawiali się zadawania pytań.
3. RODZAJE ZABURZEŃ WZROKU U DZIECI.
a. Widzenie prawidłowe i odbiegające od normy przy różnych wadach i schorzeniach oczu:
· Widzenie prawidłowe. Pełna ostrość wzroku. Pełne pole widzenia.
· Zaćma. Obniżanie ostrości wzroku, pole bez zmian.
b. Zwyrodnienie plamki żółtej.
· Uszkodzenie widzenia centralnego w postaci mroczka.
Widzenie obwodowe prawidłowe, nie powinno być trudności z poruszaniem się.
· Przy zwyrodnieniu druk wydaje się zniekształcony, może brakować fragmentów wyrazów.
c. Jaskra.
- Utrzymujące sie podwyższone ciśnienie w oku może spowodować zanik nerwu wzrokowego i ubytki w obwodowym polu widzenia.
· Przy zaawansowanej jaskrze druk może wydawać się wyblakły, a słowa trudne do odczytania.
d. Zmiany w rogówce.
- Zmiany w rogówce powodują zniekształcenia lub zamglenia obrazu i zwiększoną wrażliwość na olśnienie. Pole bez zmian.
- Przy zaćmie i zmianach w rogówce druk rozmywa się i traci kontrast.
e. Retionopatia cukrzycowa.
§ W zaawansowanej cukrzycy mogą wystąpić wylewy krwi do siatkówki, plamki i ciała szklistego. Często towarzyszy jej zaćma. Widzenie zmienne.
§ Przy retinopatii cukrzycowej druk może być zniekształcony lub zamglony.
f. Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki.
- Schorzenie wrodzone, prowadzi do zwężenia pola widzenia i trudności z poruszaniem się.
· Przy barwnikowym zwyrodnieniu siatkówki centralne widzenie może pozostać nienaruszone – litery są wyraźne.
g. Widzenie połowiczne.
Uszkodzenie drogi wzrokowej na odcinku mózgowym może spowodować utratę połowy pola widzenia. Widzenie połowicze prawostronne ( utrata prawej połowy pola w obu oczach ) powoduje trudności w czytaniu. Wada ta może dotyczyć także lewych, górnych i zewnętrznych połówek pola.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA FUNKCJONOWANIE WZROKOWE
· Najkorzystniejszym światłem dla funkcjonowania układu wzrokowego jest światło naturalne, ale jeśli korzystamy ze światła sztucznego, to wskazane jest używanie kilku źródeł światła, tj. źródeł oświetlającego cały pokój i źródeł punktowych.
· Do oświetlenia pomieszczeń powinny być używane żarówki „mleczne” - dające światło rozproszone.
· Wskazane jest aby lampka punktowa miała ruchomy statyw, co umożliwia regulację stopnia nachylenia i ustawienia lampki, a tym samym dobór optymalnych warunków oświetleniowych.
· Lampka powinna być tak ustawiona, aby światło nie raziło oczu, a oglądany obiekt był oświetlony. Wskazane jest też, aby: - światło padało z lewej strony ( dla osób praworęcznych ); - można było płynnie regulować natężenie światła.
· Regulację natężenia światła naturalnego w pomieszczeniach zamkniętych umożliwiają żaluzje, zasłony, natomiast w przestrzeni otwartej wskazane jest korzystanie z okularów przeciwsłonecznych i różnych nakryć głowy z daszkami, przebywanie w miejscach zaciemnionych.
2.Barwa.
Bogactwo barw ( kolorów ) występujących w otoczeniu człowiek może różnicować dzięki właściwościom siatkówki.
Schorzenia siatkówki mogą powodować zaburzenia widzenia barw. Achromatopsja – to całkowita ślepota na barwy. Osoba z tą wadą widzi świat tylko w odcieniach szarości. Jeżeli występuje zaburzenie w zakresie widzenia niektórych barw, jest to dichromatopsja. Mylenie np. barwy zielonej i czerwonej – w obu przypadkach barwy te widziane są jako żółte; zaburzenie widzenia barwy czerwonej – widzenia jej jako ciemnoszarej.
3. Kontrast.
Jest to jaskrawo występujące przeciwieństwo, ostro uwydatniająca się różnica między zestawianymi ze sobą obiektami. Przedmioty zestawiane kontrastowo w sposób bardzo wyraźny poprawiają funkcjonowanie osób słabo widzących. W związku z tym świadomie powinniśmy wykorzystywać tę możliwość.
4. Przestrzeń.
To czynnik, który również ma duży wpływ na to, co i jak widzimy. Zmiana przestrzeni możliwa jest między innymi przez zmianę dystansu ( odległości ) od oglądanych obiektów oraz jej zagospodarowania.
WCZESNA STYMULACJA UMIEJĘTNOŚCI WIDZENIA OD 0 DO 3 ROKU ŻYCIA.
ADRESY OKRĘGÓW POLSKIEGO ZWIĄZKU NIEWIDOMYCH, PLACÓWEK REHABILITACYJNYCH ORAZ OŚRODKÓW DLA DZIECI NIEWIDOMYCH I SŁABO WIDZĄCYCH.
1.OKRĘGI POLSKIEGO ZWIĄZKU NIEWIDOMYCH:
· 80-261 Gdańskul. Jesionowa 10
· 87-100 Toruńul. Bernardyńska 24
· 00-054 Warszawa ul. Jasna 22
2. OŚRODKI LECZNICZO-REHABILITACYJNE:
· Ośrodek Leczniczo – Rehabilitacyjny PZN87-200 Ciechocinek ul. Słońska 15
· Ośrodek Leczniczo – Rehabilitacyjny dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących02-088 Warszawa ul. Koszykowa 79
3. PORADNIE LECZNICZO-REHABILITACYJNE:
· Wojewódzka Poradnia Leczenia Zeza i Niedowidzenia.80-346 Gdańsk – Oliwaul. Wejhera 12
...
michasia22