TEMAT: CZUCIE I PERCEPCJA
Czucie jest to odbieranie bodźców środowiska zarówno zewnętrznego jak i wewnętrznego przez jeden typ receptorów, natomiast percepcja to odbiór informacji jednocześnie przez różne typy receptorów.
Działający na receptor bodziec powoduje depolaryzację błony, określaną jako potencjał receptorowy. Jeśli przekroczy on pewną wartość krytyczną, wywołuje impuls elektryczny przesyłany następnie do odpowiedniego ośrodka w mózgu.
Pole recepcyjne – obszar na którym znajdują się receptory pobudzające dany neuron czuciowy.
Podział receptorów (ze względu na energię bodźców).
1. Mechanoreceptory – wykrywające odkształcenia tkanek, ucisk, dotyk i wibracje.2. Termoreceptory – wykrywające zmiany temperatury otoczenia.3. Nocyreceptory, nocyceptory (bólowe) – pobudzane bodźcami uszkadzającymi.4. Fotoreceptory – wykrywające działanie energii świetlnej na siatkówkę.5 Chemoreceptory – zdolne do reagowania na zmiany składu chemicznego płynów ustrojowych (zmiany pH, prężności gazów oddechowych, osmoralności). Do tej grupy należą także receptory węchu i smaku.
Transdukcja sygnału w komórce – funkcję receptorów węchowych pełni ok. 1000 białek. Różnią się one sekwencją aminokwasów zarówno w obrębie domen, jak i wolnych pętli poza domenami. Te właśnie różnice stanowią o swoistości białek wobec substancji zapachowych. W każdej komórce węchowej występuje z reguły jeden rodzaj białka, które wiąże substancje zapachowe o podobnej budowie chemicznej np. związki aromatyczne.
Po przyłączeniu specyficznej substancji zapachowej białko receptorowe zmienia swą strukturę, aktywuje związane z nim białko G i w ten sposób inicjuje proces transdukcji sygnału węchowego w komórce.
Receptorami smaku są komórki smakowe znajdujące się w brodawkach języka, podniebieniu i górnej części przełyku i krtani. Są umieszczone w kubkach smakowych (każdy po 50-100 komórek smakowych). Dostarczają one informacji o czterech podstawowych rodzajach smaku: słodki, słony, kwaśny, gorzki. Smak słodki skupiony jest na koniuszku języka, słony na przedniej części, kwaśny po bokach, a gorzki w tylnej części. W 2001 roku odkryto również receptory wykrywające tak zwany "piąty smak" – umami (mięsny lub grzybo podobny)- zlokalizowany na środku języka.
Czucie termiczne to zdolność odczuwania ciepła i zimna, Skórze właściwej znajdują się receptory ciepła i zimna. Receptory ciepła są położone głębiej niż zimna, ale receptorów zimna jest 3 – 10 razy więcej niż receptorów ciepła. Ze względu na obniżoną liczbę receptorów ciepła człowiek wolniej odczuwa podwyższenie temperatury. Poniżej 30oC pobudzane są tylko receptory zimna, a powyżej 40oC tylko ciepła. W przedziale 30o-40oC pobudzane są oba rodzaje, a poza zakresem 12o-50oC pobudzane są receptory bólowe.
W skórze znajdują się liczne zakończenia nerwowe - wolne i wchodzące w skład receptorów posiadających własną, odrębną strukturę, rejestrujące dotyk oraz bodźce bólowe. Mechanoreceptory skóry reagują na ucisk, dotyk i wibrację. Na dotyk wrażliwe są tzw. ciałka Meissnera i receptory okołowłosowe. Pola odczuwania bodźca przypisane tym receptorom mają zróżnicowaną powierzchnię, która wynosi od 1 do 12 mm2.Rozmieszczenie receptorów czuciowych w skórze jest bardzo różne. Dlatego różne okolice skóry wykazują inną wrażliwość na ucisk. Najbardziej są wrażliwe opuszki palców , węwnętrzna strona dłoni i wargi. Najmniej grzbiet, przedramię i ramię.
Przewodzenie fal dźwiękowych.
Dźwięk dostaje się do ucha wewnętrznego drogą powietrzną i kostną
Przewodnictwo powietrzne jest to przewodzenie fal dźwiękowych drogą powietrzną a więc poprzez: przewód słuchowy zewnętrzny, błonę bębenkową, trąbkę słuchową, łańcuch kosteczek do okienka przedsionka lub przez przewód słuchowy zewnętrzny, błonę bębenkową i okienko ślimaka, którego błona zostaje pobudzona podobnie jak błona bębenkowa dźwiękiem przechodzącym przez przewód słuchowy zewnętrzny.
Przewodnictwo kostne jest to przewodzenie dźwięków drogą kostną poprzez:
a) dźwięk wprawia w drgania ściany przewodu słuchowego zewnętrznego i inne części kości skroniowej
b) dźwięk pobudza do drgań całą czaszkę.
Próg słyszenia dźwięków w przewodnictwie kostnym jest o 30-40 dB wyższy niż w przewodzeniu powietrznym.
Pod wpływem zmian ciśnień spowodowanych napływającymi z zewnątrz falami dźwiękowymi błona bębenkowa przemieszcza się do środka i na zewnątrz, czyli dziala jako rezonator odtwarzający drgania wytwarzane przez źródło dźwięku. Przestaje drgać prawie natychmiast po wygaśnięciu fal, tzn dochodzi do natychmiastowego wyłumienia. W momencie kiedy badany przestaje słyszeć tykanie zegarka, oznacza to, że fale dźwiękowe są już zbyt rozproszone i wytłumione.
Akomodacja – jest to zdolność układu refrakcyjnego (załamującego) oka pozwalająca na uzyskanie obrazu na siatkówce zarówno przedmiotów odległych, jak i bliskich. Odległość, w której obraz może być widoczny ostro, czyli bez zamglenia nazywa się głębią ostrości. Jeżeli obiekt znajduje się bliżej oka niż na to pozwala głębia ostrości, wtedy ognisko będzie leżeć poza siatkówką, a obraz będzie zamazany. Wtedy musi zwiększyć się siła refrakcji oka, aby obraz został zogniskowany na siatkówce.
Rozmieszczenie pręcików
Pręciki są nierównomiernie rozmieszczone na siatkówce. W środkowej części siatkówka ma najmniejszą grubość. Miejsce to nosi nazwę dołka środkowego. W samym środku tego dołka znajduje się skupisko czopków, a miejsce to nazywa się plamką żółtą. Dla tego miejsca zdolność rozdzielcza siatkówki ma największą wartość. Dlatego zawsze staramy się tak ustawić oko, aby powstał obraz właśnie na plamce żółtej. Przy dużych kątach widzenia człowiek może zarejestrować tylko, że dany przedmiot znajduje się w polu widzenia natomiast nie jest w stanie zidentyfikować jego szczegółów .
Pola recepcyjne komórek zwojowych siatkówki.
Komorka zwojowa otrzymuje informacje z fotoreceptorów rozmieszczonych w określonym obszarze siatkówki który nazywany jest polem recepcyjnym tej kom zwojowej. Małe kom zwojowe mają małe pola recepcyjne , co zapewnia wysoką rozdzielczość wzroku i umożliwia rozpoznawanie szczegółów.
Zdolność widzenia barw - w siatkówce oka występują czopki wrażliwe na barwy: czerwoną, zieloną i niebieską. Zawierają one różne fotopigmenty rozkładane przez fale elektromagnetyczne, o odpowiadających sobie długościach. Czopki ‘czerwone’ są najbardziej wrażliwe na fale o długości o 580 nm, zielone 540 nm, a niebieskie 450nm. Każdy z czopków posiada własny barwnik światłoczuły: czerwone – porfiropsynę, zielone – jodopsynę, niebieskie –cyjanopsynę .Zakresy wrażliwości czopków zachodzą na siebie np. światło zielone pobudza nie tylko czopki zielone, lecz również czerwone. Dokładne rozróżnianie barw jest wynikiem procesów zachodzących w siatkówce i ośrodkowym układzie nerwowym.
Zaburzenia widzenia barw wynikają ze zmian w chromosomach: geny fotopigmentu zielonego i czerwonego znajdują się na chromosomie płciowym X, a niebieskiego na autosomalnym VII.
Odruch przedsionkowo-oczny zaliczany jest do odruchów bezwarunkowych. Odruch ten polega na powolnym ruchu gałek ocznych w przeciwnym kierunku do kierunku obracania głowy lub całego ciała. Umożliwia to prawidłowe ustawienie osi optycznych oczu i widzenie dwuoczne. Na przykład: patrząc na obiekt przed sobą i skręcając głowę w lewo odruch przedsionkowo-oczny powoduje obrót gałek ocznych w prawo (względem głowy) kompensujący jej ruch, dzięki czemu wzrok nadal jest skupiony na tym samym obiekcie.
Zgodnie z pierwszym prawem Ewalda, ruchy gałek ocznych kompensujące przyspieszenia kątowe głowy, powstają na skutek asymetrycznie generowanych pobudzeń w odpowiadających kanałach półkolistych.
Po nagłym zatrzymaniu krzesła pojawia się krótkotrwały oczopląs porotacyjny tj śródchłonka przez pewien czas przesuwa się w przewodach półkolistych i powoduje pobudzenie receptorów równowagi.
pietrucha.e