Język – system znaków akustycznych lub pisanych, układ uporządkowany, logiczny.
· langue cechuje:
o potencjalność,
o kreacyjność, ma możliwości nieograniczone (kreacja języka jest najszersza ze wszystkich innych systemów),
o abstrakcyjność (nie da się go zmierzyć, ma zasięg nieograniczony)
o charakter stały, zmiany zachodzą w sposób niezauważalny
o charakter konwencjonalny, umowny, ponadindywidualny
· parole:
o ma charakter fizykalny
o jest konkretnym aktem wypowiedzi
o nie ma charakteru trwałego, lecz momentalny, chwilowy (wypowiedź trwa tylko chwilę)
o ma charakter indywidualny, jednostkowy
langue
system
parole
System to układ regularny, zhierarchizowany, oparty o prawa nadrzędności i podrzędności.
Język to jeden z systemów. Inne to np. system religijny, prawny, gospodarczy, kulturalny.
Istnieje różnica między językiem a pozostałymi systemami. Język jest dla nich nadsystemem, gdyż są one przekładane na język, zmiany w nich zachodzą przy udziale języka.
Język nas w pewien sposób ogranicza, nakłada siatkę pojęć.
Znak językowy – istnienie formy (postać graficzna lub akustyczna).
Wypełnianie formy treścią, nadanie formie znaczenia.
Fon – głoska, która wprowadza zmiany znaczeniowe wyrazu (np. taczka – paczka, /t/ : /p/).
Ferdynand de Saussure wydał w 1916 Kurs językoznawstwa ogólnego i rozpoczął tym badania języka w sposób porównawczy, opisowy (wcześniej stosowano metodę historyczną).
System języka polskiego – uporządkowany, hierarchiczny.
1. fonetyczny / fonologiczny
o podstawowa jednostka badawcza – głoska w fonetyce i fonem w fonologii
2. morfologiczny (morfologia – nauka o budowie wyrazów)
3. składniowy
4. leksykalno-semantyczny
SYSTEM FONETYCZNY
ORGANY MOWY
· płuca – pompują powietrze
· tchawica
· krtań
· wiązadła głosowe – gdy powietrze przepływa przez nie, wprawiając je w drgania, powstają głoski dźwięczne; gdy powietrze nie napotyka na opór – bezdźwięczne
PODZIAŁ GŁOSEK
1. ze względu na układ wiązadeł głosowych
a. dźwięczne
b. bezdźwięczne
Uwagi:
· h nie ma odpowiednika dźwięcznego jako jedyna polska spółgłoska (dźwięczne już raczej tylko w gwarach)
· wszystkie samogłoski są dźwięczne – wiązadła głosowe nie stanowią oporów
· głoski półotwarte są dźwięczne – wiązadła głosowe są otwarte, powietrze napotyka na opór w jamie ustnej (na dziąsłach, zębach, podniebieniu), a więc miejsce artykulacji upodabnia je do spółgłosek
2. ze względu na położenie podniebienia miękkiego
a. ustne (prawie wszystkie)
b. nosowe:
§ spółgłoski: m, n, ń, m’, ŋ, ŋ’
§ samogłoski – nosowe odpowiedniki samogłosek ustnych
3. ze względu na stopień zbliżenia narządów mowy
a. otwarte – wszystkie samogłoski
b. półotwarte (sonorne)
c. zwarto-wybuchowe: p, b, k, g, t, d i ich odpowiedniki zmiękczone
d. zwarto-szczelinowe: c, dz, cz, dż, ć, dź
e. szczelinowe: f, w, s, z, sz, ż, ch i ich odpowiedniki zmiękczone, ś, ź
4. ze względu na sposób i miejsce artykulacji
a. dwuwargowe: p, b, p’, b’, m, m’
b. przedniojęzykowo-zębowe: ł, t, d, n, s, z, c, dz i ich odpowiedniki zmiękczone
c. wargowo-zębowe: f, f’, w, w’
d. środkowojęzykowe: ś, ź, ń, dź, ć, k’, g’, ch’
e. tylnojęzykowe: k, g, ch
Uwaga.
W różnych opracowaniach wyróżnia się też:
a. welarne (tylnojęzykowe): k, g, ch, ŋ
b. prepalatalne: ś, ź, ć, dź
c. postpalatalne: k’, g’, h’, ŋ’
5. ze względu na położenie środkowej części języka
a. twarde: p, b, f, w, m, s...
b. miękkie: p’, b’, f’, w’, m’, s’...
Ćwiczenie
1) październik
11 liter, 9 głosek, 3 sylaby[1]
2) siano
5 liter, 4 głoski, 2 sylaby
3) singel
6 liter, 5 głosek, 2 sylaby
TRANSKRYPCJA FONETYCZNA
Transkrypcja fonetyczna dotyczy tego, jak wymawiamy poszczególne głoski, jak akcentujemy wyrazy.
Znane są dwa typy transkrypcji:
· międzynarodowa (w słownikach, tekstach obcych) – dostosowana do języków europejskich, w języku polskim nie znajduje jednak zastosowania ze względu na występowanie głosek takich jak ą, ę, ć, ś
· odnosząca się do języków słowiańskich, kierująca się następującymi zasadami:
o piszemy tak, jak słyszymy (ortografia nie obowiązuje w języku mówionym)
o jednemu dźwiękowi odpowiada zawsze jeden znak
Znaki diakrytyczne – znaki, które modyfikują znaki główne, różnicują wymowę.
PODZIAŁ SAMOGŁOSEK
1. ze względu na układ warg
a. okrągłe: o, u, õ
b. obojętne: a
c. płaskie: i, y, e, ę
2. ze względu na położenie języka – ruchy poziome
a. przednie: e, ę, i, y
b. środkowe: a
c. tylne: o, õ, u
3. ze względu na położenie języka – ruchy pionowe
a. wysokie: u, y, u
b. średnie: e, ę, o, õ
c. niskie: a, ã
4. ze względu na szerokość kanału głosowego
a. szerokie: a
b. półprzymknięte: e, o
c. przymknięte (wąskie): y, u
przednie środkowe tylne
i u
wysokie y
średnie e o
...
konycynka