Modul_2_Problemy_siedza_w_nas.pdf

Problemy „siedzą” w nas

Rozgrzewka przed drugą częścią

Wstęp do teorii perspektywy

Więcej o teorii perspektywy

Jeszcze trochę o ﬁglachperspektywy

O nadmiernej pewności siebie

Pokrótce o szumie informacyjnym

O naiwnym optymizmie

Czy my jesteśmy racjonalni?

Rozgrzewka przed drugą częścią

„Za zastosowanie badań psychologicznych i eksperymentów laboratoryjnych

w analizie ekonomicznej, ze szczególnym uwzględnieniem procesów decyzyjnych

w warunkach niepewności” — tak pokrótce można streścić uzasadnienie przyzna-

nia w 2002 roku nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii Danielowi Kahnemanowi.

Prace, za które został nagrodzony prowadził z Amosem Tverskym. Niestety, drugi

z badaczy nie dożył tej pięknej chwili.

Źródło: http://media3.washington-

post.com/wp-dyn/content/pho-

to/2008/05/24/PH2008052400003.

jpg , http://www.nndb.com/people/

485/000062299/tversky-sm.jpg

Daniel Kahneman Amos Tversky

To nobilitujące wyróżnienie amerykański naukowiec żydowskiego pochodzenia

odebrał wówczas wspólnie z Vernonem Smithem. W swoich pracach pokazał róż-

nice między zachowaniami wynikającymi z teoretycznych modeli ekonomicznych

a rzeczywistymi wzorcami postępowania.

We właśnie rozpoczynającej się partii materiału będziemy nadal przyglądać się

efektom pracy przedstawionych powyżej mężczyzn, choć oczywiście poznamy

również dokonania innych autorów.

Zapraszam do zapoznania się z podstawami teorii perspektywy, nadmiernej pew-

ności siebie, naiwnego optymizmu i do krótkich rozważań na temat szumu infor-

macyjnego.

Wstęp do teorii perspektywy

Czy każda butelka pepsi smakuje tak samo? Teoretycznie wydawałoby się, że tak,

ale spróbuj wypić 10 butelek pepsi w ciągu pół godziny. Pierwsza butelka zdecydo-

wanie będzie smakować inaczej niż butelka dziesiąta.

Jeszcze jeden przykład: wygrywamy na loterii 100 zł, które następnie gubimy po

drodze do domu. Teoretycznie, z ekonomicznego punktu widzenia, jesteśmy pra-

wie tak samo bogaci jak przed udziałem w loterii (ubożsi tylko o koszt zakupienia

losu). Jednak poziom szczęścia u większości ludzi w takiej sytuacji zdecydowania

spada poniżej poziomu sprzed udziału w loterii.

Czy zatem 100 zł jest równe 100 zł? Z ekonomicznego punktu widzenia odpowiedź

brzmi: „tak”. Z psychologicznego punktu widzenia odpowiedź brzmi: „skądże”.

Rzućmy okiem na test początkowy. Jedno z pytań w obu grupach brzmiało:

Co byś wybrał/wybrała:

a) stuprocentowo pewny zysk 300 000 zł czy

b) 80% szans na zyskanie 400 000 zł oraz 20% szans na niezyskanie niczego?

Otóż z racjonalnego (statystycznego) punktu widzenia bardziej korzystna jest od-

powiedź (b). Wartości oczekiwane (WO) obu wyborów są różne i wybór (b) teore-

tycznie jest atrakcyjniejszy:

a) WO = 300 000 zł,

b) WO = 80% · 400 000 + 20% · 0 = 320 000 + 0 = 320 000 zł.

Jak widać, wartość oczekiwana odpowiedzi drugiej jest wyższa (320 000) niż od-

powiedzi pierwszej (300 000).

Czy zatem ludzie faktycznie częściej wybierają w takich wypadkach odpowiedź

(b)? Czy ludzie postępują racjonalnie? Nie!

Właściwie we wszystkich krajach, w przeróżnych konﬁguracjach tego „ćwiczenia”

okazuje się, że prawie zawsze zdecydowana większość badanych nieracjonalnie wy-

biera pewny, aczkolwiek ze statystycznego punktu widzenia mniejszy zysk, czyli

odpowiedź (a).

Zatem w skrócie: wolimy mniejszy, aczkolwiek pewny zysk. Mądrość ludowa prze-

kazuje to od pokoleń — przypominając wróbla trzymanego w garści i przyrównu-

jąc go do gołębia siedzącego na dachu.

Zatem może po prostu gatunek ludzki nie przepada za ryzykiem? Skoro mogę mieć

pewne 300 000 zł, to po co będę ryzykował i starał się o 400 000, skoro przy po-

dejmowaniu ryzyka może okazać się, że jednak nic nie dostanę?

Hmm… hipotezę o unikaniu ryzyka łamie kolejne pytanie z testu:

Co byś wybrał/wybrała:

a) stuprocentowo pewną stratę 300 000 zł czy

b) 80% szans na stratę 400 000 zł oraz 20% szans na uniknięcie jakiejkolwiek

straty?

Właściwie jest to to samo pytanie co chwilę wcześniej, tylko że ze zmienionym

kontekstem. Tym razem zamiast zysków rozpatrujemy ludzkie preferencje w kon-

tekście strat.

Rozkład wartości oczekiwanych jest analogiczny jak poprzednio, z tą różnicą, że

tym razem przed wyliczone kwoty wkrada się znak minus, który diametralnie

zmienia opłacalność obu opcji.

Wartości oczekiwane:

a) WO = –300 000,

b) WO = –320 000 (–400 000 · 80% + 0 · 20%).

Zatem z logicznego (= racjonalnego = statystycznego = matematycznego) punktu

widzenia tym razem bardziej korzystna jest opcja (a). Chyba lepiej stracić 300 000 zł

niż 320 000, prawda?

Jednak jeśli spytać ludzi o ich preferencje przy tak lub podobnie skonﬁgurowanych

warunkach, prawie zawsze okazuje się, że badani jednak w większości preferują

opcję (b). Oznacza to, że w kontekście strat wolimy podejmować „niebezpieczną

grę” i nadal jesteśmy nieracjonalnymi… ale tym razem ryzykantami.

Nĳak nie da się obronić tezy, że homo sapiens to w istocie istota myśląca zawsze

racjonalnie.

Wyciągnĳmy wnioski z powyższych wywodów: mamy tendencję do unikania ryzyka

w kontekście zysków, a w kontekście strat stajemy się coraz bardziej ryzykanccy .

Jak to objawia się w praktyce biznesowej? Na przykład efektem utopionych kosz-

tów. Bardzo często decydenci mają tendencję do kontynuowania przedsięwzięć,

które pochłonęły już spore nakłady, a w międzyczasie okazało się, że będą prawdo-

podobnie nierentowne.

Uproszczając: decydujemy się na nową inwestycję. Ponieśliśmy już połowę nakła-

dów, gdy z jakichś powodów okazuje się, że inwestycja będzie jednak prawdopo-

dobnie niewypałem. Jaką mamy tendencję? Dokończyć inwestycję i sprawdzić, czy

faktycznie będzie niewypałem (stajemy się ryzykanccy w kontekście ponoszonych

strat/kosztów). Zatem jesteśmy skłonni „utopić” pozostałe 50% kosztów tylko dla-

tego, że taką mamy tendencję. Oczywiście nie wszyscy i nie zawsze tak robią, nie-

mniej wewnętrzna chęć dokończenia takiej inwestycji pojawia się chyba w każdym

z nas (zgodnie zresztą z psychologiczną zasadą konsekwencji).

Chcąc być sprawiedliwym wobec własnego gatunku, rzućmy okiem na ewolucyj-

ne wyjaśnienia naszej preferencji do ryzyka w kontekście strat i unikania ryzyka

w kontekście zysków. Przeformułujmy trochę powyższe pytania na bardziej ewo-

lucyjnie uzasadnione. Zobaczmy, co słychać u praprapraprapraprapra… dziadka

Kacpra.

Widzimy ognisko, trzy zarośnięte postaci ubrane w zwierzęce skóry, gdzieś pod

ścianą oparta stoi maczuga — jednym słowem pełen plejstocen. Mężczyźni nara-

dzają się przed wyruszeniem na polowanie:

Jeden z zebranych: Panowie… mamy dwie możliwości. Albo pójdziemy polować za

zieloną skałkę, albo możemy udać się do źródeł rzeki. W oko-

licach zielonej skałki nie ma dużych stad, ale zawsze jakieś bi-

zony się pojawiają… natomiast nasi chłopcy widzieli wczoraj

u źródeł rzeki ogromne stada bizonów, ale stada te mogły już

dawno odejść na tyle daleko, że i tak ich nie dogonimy.

Inny z zebranych: Jeśli dobrze rozumiem, jeśli pójdziemy polować za zieloną skał-

kę, to uda nam się pewnie upolować ze trzy bizony. Natomiast

wyprawa do źródeł rzeki, choć może przynieść nam ogromną

obﬁtość pokarmu, może też skończyć się kompletnym ﬁaskiem,

czy tak?

Pierwszy z zebranych: Dokładnie tak.

Drugi z zebranych: Zastanawiam się też, czy potrzebujemy aż tyle jedzenia. Trzy

bizony nam w zupełności wystarczą. Prekacper, jak myślisz, co

powinniśmy zrobić?

Co byś wybrał:

a) pewne upolowanie trzech bizonów,

b) 80% szans na upolowanie czterech bizonów i 20% na to, że wrócisz z pustymi

rękami.

Z ewolucyjnego punktu widzenia naszym przodkom czwarty dodatkowy bizon był

mało potrzebny. W tak przedstawionym kontekście nie potrzebowali ryzykować.

Czy trzy bizony, czy cztery bizony, i tak cała rodzina i współplemieńcy się najedzą.

Stąd i z innych podobnych sytuacji rzeczywistych być może wyewoluowała w nas

niechęć do ryzykowania w kontekście zysków.

Jednak dzisiaj nie polujemy na bizony, lecz na pieniądze. Zwłaszcza z punktu wi-

dzenia szefa jesteśmy od tego, aby mądrze podejmować decyzje i nie rezygnować

z „upolowania” kolejnych 100 000 zł w sytuacji, kiedy logika podpowiada, że war-

to zaryzykować i spróbować zyskać nie 300 000, lecz 400 000 zł. Nasza natural-

na, prawdopodobnie wyhodowana przez pokolenia, tendencja do unikania ryzyka

w kontekście zysków utrudnia nam takie działania, które maksymalizują zysk ﬁr-

my… a to jest już błąd w sztuce podejmowania decyzji.

Jeszcze na koniec krótka próba zmierzenia się z ewolucyjnym wyjaśnieniem ten-

dencji do podejmowania ryzyka w kontekście strat.

Grupa plejstoceńska wraca z polowania. Niesie trzy bizony oraz niestety Prekac-

pra… coś stało się Prekacprowi w nogę. Grupa dochodzi do ogniska i kładą przy

nim Prekacpra. Podchodzi stary wysuszony staruszek ze śmiesznym pióropuszem

na głowie — szaman.

Szaman: Co się stało?

Ktoś: Rozwścieczony bizon rozdeptał stopę Prekacpra…

Szaman: Hmm… niech no spokojnie ją obejrzę…

Szaman: Hmm… nie wygląda to dobrze. Właściwie wygląda to paskudnie. Powi-

nienem uciąć Ci trzy palce u stopy młodzieńcze. Możemy też ryzykować

i próbować wyleczyć tę stopę, ale jeśli leczenie nie powiedzie się, na co są

ogromne szanse, stracisz więcej niż trzy palce. Co wybierasz?

Co byś wybrał:

a) pewną stratę trzech palców u stopy czy

b) 80% szans, że stracisz cztery palce u stopy, a 20% szans, że uratujesz całą stopę?

W tak zarysowanej historii chyba prawie wszyscy wybraliby opcję (b). Co za róż-

nica, czy stracę trzy, czy cztery palce u stopy, skoro to i tak bardzo utrudni mi nor-

malne funkcjonowanie? Natomiast w opcji (b) jest mała szansa (ale jest), że uda się

uratować całą stopę.

To, co w życiowych sytuacjach plejstoceńczyków było adaptacyjne, w dzisiejszych

czasach już niekoniecznie jest dobre dla naszego portfela. Zwłaszcza szefowie wo-

leliby, abyśmy mądrze podejmowali decyzje w sprawie budżetów czy jakichkolwiek

innych działań, które mogą narazić ﬁrmę na straty.

Istnieją w historii liczne przykłady inwestorów, którzy — próbując „odegrać” już

poniesioną stratę — zaczynali podejmować coraz większe ryzyko. W kilku wręcz

przypadkach pojedyncze osoby, opierając się na opisywanej wyżej tendencji do ak-

ceptowania coraz większego ryzyka w kontekście strat, doprowadziły do bankruc-

twa ogromne instytucje ﬁnansowe o wieloletnich tradycjach (np. szeregowy ma-

kler Nick Leeson doprowadził do bankructwa najstarszy bank inwestycyjny Anglii:

Barings).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: