Socjologia makrostruktury społeczne wykład 6
(07.11.2007)
Temat: Struktura zawodowa i jej zmiany. Prestiż zawodów w Polsce.
Zawód w socjologii zaliczamy do kategorii społecznych, czyli pewnych zbiorów, które są ważne dla funkcjonowania całego społeczeństwa.
Zawód w socjologii analizowany jest w pojęciu funkcjonalnym, jak kategorie społ. wykonują funkcje na rzecz społeczeństwa.
Platon wyszczególnił pierwsze zawody. Stwierdził, że każdy musi jeść, ubrać się i mieszkać (posiadać schronienie).
Wykształciły się 3 podstawowe kategorie zawodowe:
« rolników,
« krawców i szewców,
« budowlańców.
Późniejsze rozważania - św. Tomasz z Akwinu (społ. feudalne), zawody:
û ci, którzy się modlą – duchowni,
û ci, którzy wojują – rycerstwo,
û ci, którzy pracują – lud, chłopi.
Kolejny podział – Anthony Smith (czasy kapitalizmu), zwracał on uwagę przy podziale na podstawę utrzymania:
¨ przemysłowcy – utrzymują się z kapitału,
¨ posiadacze ziemscy – utrzymują się z renty gruntowej,
¨ robotnicy – utrzymują się z pracy rąk własnych.
Dzisiejszy podział zapoczątkował w latach 20 XX wieku G. Counts.
Uważał on, że podział pracy występował od zawsze; tworzone były zawody, na które było zapotrzebowanie, ale później one znikały.
Wraz z rozwojem społeczeństwa powstają nowe zawody:
XIX wiek – socjolog
XX wiek – programista, informatyk
zawody
przedmiotowe socjologiczne
przedmiotowe – wykorzystywane w urzędach, zwraca się uwagę na czynności.
socjologiczne – podkreśla się znaczenie zbiorowości.
Przedmiotowe ujęcie zawodu
zawód lub specjalność - to oparte na posiadanych kwalifikacjach wykonywanie zespołu czynności społecznie użytecznych wynikających z podziału pracy w celu uzyskania środków utrzymania.
Występują tu elementy:
ü kwalifikacje – trzeba zdobyć kwalifikacje na odpowiednich kursach;
ü czynności – wykonujemy czynności, do których jesteśmy przygotowani;
ü utrzymanie – dostajemy środki na nasze utrzymanie za wykonywanie czynności.
Społeczeństwo industrialne wyniosło na piedestał pojęcie zawodu.
Socjologiczne ujęcie zawodu
zawód – to zbiorowość ludzi wykonujących określone rodzaje czynności, ukształtowane w ramach społecznego podziału pracy według kwalifikacji przypisanych do ich wykonywania, ludzi mających świadomość pewnej wspólności spraw i poczucie własnej odrębności.
ü zbiorowość – zawód tworzy pewna zbiorowość połączonych ze sobą jednostek; zbiorowość – więź społ. -> styczność przestrzenna, psychiczna i społ. -> wzajemne oddziaływania -> wzory społ. -> stosunki społ. –> zależności społ. -> kontrola społ. -> instytucje społ.;
ü czynność – zbiorowość wykonuje czynności, które są ujednolicone, charakterystyczne dla pewnego rodzaju społeczności;
ü kwalifikacje – aby móc wykonywać czynności trzeba mieć określone, odpowiednie kwalifikacje; musimy posiadać odpowiednie papiery, dyplomy , zaświadczenia, trzeba mieć formalne poświadczenie wiedzy;
ü wspólnota (my) – rodzi się poczucie wspólnoty, określenie my (np. my lekarze, my nauczyciele); wspólnota tworzy się na bazie wzajemnych interesów;
ü odrębność – każda zbiorowość różni się od innych zbiorowości. Przykładem odrębności jest np. fizyczny ubiór (fartuch lekarza wraz ze słuchawkami).
Rzadko definicja ta jest wykorzystywana w badaniach empirycznych.
H. Domański, K. Słomczyński
Propozycja definicji opublikowana w 1998 roku.
Zawód – to czynności:
1) trwale wykonywane,
2) wymagające określonego przygotowania i umiejętności,
3) będące świadczeniami na rzecz innych osób,
4) przynoszące dochody będące podstawą utrzymania.
Klasyfikacja ta powstała w 1951 r.
Autorzy podzielili całość gospodarki (sferę ekonomiczną) na 3 sektory/3 grupy dziedzin w gospodarce:
I sektor – zawody pierwsze:
û rolnictwo,
û leśnictwo,
û rybołówstwo.
II sektor – zawody drugie:
û przemysł,
û budownictwo.
III sektor/gałąź – zawody trzecie:
û ci, co pracują w usługach o charakterze:
« społecznym,
« kulturowym,
« ekonomicznym (handel).
III
II
I
I – społeczeństwo agrarne (rolnicze) – to społeczeństwo stanowiło podstawę piramidy; najwięcej ludzi zatrudnionych było w zawodach pierwszych (rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo);
II – społeczeństwo industrialne – mniej ludzi związanych z początkami przemysłu;
III – społeczeństwo tercjarne – najmniej osób zatrudnionych w usługach.
współczesne społeczeństwo
piramida ulega odwróceniu
III społeczeństwo tercjarne
III – społeczeństwo ponowoczesne to społeczeństwo tercjarne; ludzie zatrudnieni w usługach;
II – to ci ludzie, którzy są zatrudnieniu w przemyśle;
I – najmniej tych osób, co kiedyś byli zatrudnieni w rolnictwie.
Np.
I – 3 %
II – 17 – 18 %
III – 80 %
przed II wojną dane z 2006 r.
I – 70 % I – 17 %
II – 13 % II – 29 %
III – 17 % III – 55 %
W polskiej socjologii wyróżnia się 2 rodzaje klasyfikacji zawodów.
koniec lat 70. (w czasach socjalizmu)
1. inteligencja albo specjaliści – charakteryzuje wyższy poziom wykształcenia, dyplom studiów wyższych; sprawowanie funkcji kierowniczych;
2. pracownicy biurowi albo pracownicy umysłowi – wystarczy średnie wykształcenie (konieczność matury), są to też czasami osoby po studiach (nie mają stanowisk kierowniczych);
3. technicy – minimum średnie wykształcenie technika, matura technika;
4. pracownicy fizyczno – umysłowi - – wystarczy zasadnicza szkoła zawodowa, np. ekspedientka, listonosz;
5. rzemieślnicy i drobni właściciele - zasadnicza szkoła zawodowa o specjalnym zawodzie (np. złotnik);
6. majstrowie i brygadziści – wystarczy zasadnicza szkoła zawodowa albo matura technika;
7. robotnicy wykwalifikowani – świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej;
8. robotnicy półwykwalifikowani – ukończona szkoła podstawowa, a następnie OHP lub różne kursy (nie ukończona zasadnicza szkoła zawodowa);
9. robotnicy niewykwalifikowani – ukończona tylko szkoła podstawowa;
10. rolnicy indywidualni – do lat 70. od rolnika, który dziedziczył gospodarstwo nie wymagano żadnego wykształcenia; potem to się zmieniło, odziedziczyć gospodarstwo mogła osoba, która ukończyła szkołę rolniczą lub studia wyższe.
II klasyfikacja
po 89 roku
1. wyższe kadry kierownicze - wyższe wykształcenie, są wyjątki: parlamentarzyści;
2. inteligencja humanistyczna - skończone wyższe studia;
3. inteligencja techniczna - skończona politechnika;
4. technicy;
5. pracownicy administracyjni średniego szczebla;
6. pracownicy biurowi niższego szczebla (najniższe stanowisko to referent w biurze);
7. prywatni przedsiębiorcy - to ci, co mają firmy, nie liczy się tu wielkość firmy;
8. pracownicy placówek handlowych;
9. brygadziści;
10. robotnicy wykwalifikowani;
11. robotnicy niewykwalifikowani w produkcji;
12. pracownicy fizyczni w usługach;
13. robotnicy rolni;
14. właściciele gospodarstw – nie ma znaczenia wielkość gospodarstwa.
Henryk Domański wyróżnia jeszcze jeden podział jeśli chodzi o badania empiryczne:
1. specjaliści:
- inteligencja,
- wyższe kadry kierownicze przedsiębiorstw, państwa (czyli administracja);
2. pracownicy umysłowi średniego i niższego szczebla:
- sekretarka,
- pielęgniarka,
- księgowa,
- pracownicy handlu i usług;
3. właściciele firm;
4. robotnicy wykwalifikowani i fizyczni pracownicy nadzoru;
5. robotnicy niewykwalifikowani;
6. ...
Pikus-5