Msza Wieczerzy Pańskiej [A25].pdf

Ks. Bolesław Marga ń ski

Msza Wieczerzy Pa ń skiej

WST Ę P

Msza święta Wieczerzy Pańskiej rozpoczyna trzydniowy obchód Tajemnicy Paschalnej Jezusa Chrystusa,

Boga-Człowieka, który umierając zniweczył śmierć naszą, a zmartwychwstając przywrócił nam Ŝycie.

ToteŜ "święte Triduum Męki i Zmartwychwstania Pańskiego jaśnieje jako szczyt roku liturgicznego"

(Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza, 18; por. KL 5). Celebracja Mszy Wieczerzy Pańskiej jest

wyjątkowo bogata w symbolikę i treść. Kolor szat jest biały. We Mszy przewidziany jest hymn "Chwała

na wysokości", obowiązuje pierwsza prefacja o Najświętszej Eucharystii (nr 46). JeŜeli uŜywa się Kano-

nu rzymskiego, wówczas odmawia się modlitwy własne: "Zjednoczeni", "BoŜe przyjmij" i "On to w

dzień przed męką". czytania własne: pierwsze z Księgi Wyjścia 12,1-8.11-14, drugie z Pierwszego listu

świętego Pawła do Koryntian 11,23-26 i tekst Ewangelii wg św. Jana 13,1-15.

Czytanie z Księgi Wyjścia mówi o BoŜym nakazie odchodzenia Paschy i podaje przepisy odnośnie do

spoŜywania wieczerzy paschalnej. Ofiara Baranka Paschalnego przynosi obronę przed gniewem Boga.

Ona ma być powtarzana co roku na pamiątkę odnowy przyjaźni z Bogiem i wyjścia z Egiptu - kraju nie-

woli.

Tekst z listu do Koryntian jest opisem ustanowienia Eucharystii. Przy stole Ostatniej Wieczerzy sam Je-

zus stał się prawdziwym Barankiem za nas ofiarowanym i danym nam na poŜywienie w drodze do nie-

bieskiej ojczyzny. Okazuje się, Ŝe równieŜ na ołtarzu Chrystus spełnia to samo, co uczynił dla nas w

Wieczerniku i na Kalwarii.

Natomiast perykopa z Ewangelii św. Jana wyjaśnia, iŜ Jezus do końca nas umiłował. Chrystus Pan po-

przez znak umycia nóg dał nam przykład prawdziwej miłości i pokory. Tak mamy czynić takŜe my; ma-

my okazywać sobie miłość i wzajemnie sobie słuŜyć. Takiej postawy trzeba się uczyć, aby mieć udział w

wielkiej miłości Chrystusa.

I. ZASADNICZE TRE Ś CI TEOLOGICZNE

Co takiego jest w Wieczerzy Pańskiej, co sprawia, Ŝe ciągle obchodzimy jej pamiątkę? OtóŜ w ową noc

Jezus przekazał nam jakby streszczenie całego swego Ŝycia. Znak tej uczty jest jakby otwartą księgą, z

której dowiadujemy się o zasadniczych motywach Jego Ŝycia, postępowania i umierania. Trzeba tylko

zdjąć zasłonę, która dla jednych ma ukrywać tajemnicę zbawienia, a dla wtajemniczonych odsłaniać ją.

W liturgii Wielkiego Czwartku sprawowanej wieczorem wspominamy to, co wydarzyło się w Wieczerni-

ku; jest to pamiątka wyjątkowa, która uobecnia przeszłość; sprawia, Ŝe wspominana rzeczywistość mocą

Ducha Świętego staje się obecna teraz. To, co wspominamy wywołuje skutki, przynosi zbawienne owoce

tutaj i teraz. Gdy zatem w ten święty wieczór gromadzimy się wokół Chrystusa Pana - podobnie jak to

czynili apostołowie na Ostatniej Wieczerzy, wówczas uczestniczymy w tych samych wydarzeniach. Al-

bowiem ten sam Jezus zaprasza nas z miłością do wspólnego stołu; bierze chleb i wino i przemienia je w

swoje Ciało i Krew, aby nas nakarmić i napoić, obdarzyć swą łaską, mocą i siłą na przejście z królestwa

ciemności do Królestwa BoŜego. ToteŜ w liturgii Kościoła mówimy: "to jest ten dzień, to jest ta noc".

Stąd teŜ w czasie Mszy Wieczerzy Pańskiej przewodniczący zgromadzenia wypowiada słowa: "Dlatego

stajemy przed Tobą i zjednoczeni z całym Kościołem, obchodzimy święty dzień, w którym nasz Pan, Je-

zus Chrystus został za nas wydany". W tym sensie nie mamy czego zazdrościć ludziom historycznie Ŝyją-

cym z Chrystusem. PrzecieŜ bierzemy udział w tej samej rzeczywistości zbawienia!

Wieczorna Eucharystia Wielkiego Czwartku jest sprawowana na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy Jezusa z

uczniami. Wieczerza ta zawsze była pojmowana w szczególnym związku z Męką Pana. Sam Jezus, gdy

rozdawał chleb i podawał wino, nazwał je swym wydawanym za ludzi Ciałem i swoją przelewaną za nich

Krwią.

Z woli Pana uczta paschalna staje się odtąd znakiem - sakramentem Jego oddania się i jako taki znak bę-

dzie sprawowana na Jego Pamiątkę w Kościele przez wszystkie pokolenia.

Celebrowana w wielkoczwartkowy wieczór Msza święta jest kontynuacją starotestamentalnej uczty pas-

chalnej, którą Jezus wzbogacił w Wieczerniku o nowe treści.

Jezus zostaje określony przez Jana Chrzciciela jako Baranek BoŜy, który gładzi grzechy świata. Zbawi-

ciel przyszedł na ziemię, aby ofiarować się za nas, aby pojednać nas ze swoim Ojcem. On zniweczył

zgubną władzę szatana nad światem. Nowy Izrael - Lud BoŜy, a więc my wszyscy, porzucamy niewolę

grzechu nie dla jakiejś innej, nowej ziemi, ale dla Królestwa BoŜego, którego władcą jest sam Bóg.

Te treści przewijają się w liturgii Wielkiego Czwartku w czterech motywach:

w wezwaniu do prawdziwej miłości, popartym sceną umywania nóg uczniom,

w ustanowieniu Eucharystii,

· w uświęceniu wybranych przez sakrament kapłaństwa,

w przykładzie posłuszeństwa woli Boga Ojca wszechmogącego.

RozwaŜmy więc najwaŜniejsze wydarzenia tego wieczoru.

1. Godzina Wieczernika jest godzin ą zdrady, ale jest równie Ŝ i to zasadniczo godzin ą przyja ź ni i miło ś ci;

ogłoszenia przykazania Bo Ŝ ego o miło ś ci braterskiej.

Diabeł nakłonił serce Judasza Iskarioty, aby Jezusa wydać. Judasz musi się zdecydować, dokonać wybo-

ru: za Chrystusem lub przeciw Niemu; jest to czas oczyszczenia grona uczniów, usunięcia ludzi zakłama-

nych. Chrystus przynagla zdrajcę do opuszczenia Wieczernika: "Co chcesz czynić czyń prędzej". Odtąd

uczta staje się dramatyczna. Apostołowie wiedzą, Ŝe dzieje się coś nadzwyczajnego.

Ale Wieczernik to równieŜ godzina przyjaźni - miłości pełnej oddania. Jezus jest świadom, Ŝe uczta w

Wieczerniku jest ostatnią ucztą; ucztą rozstania, poŜegnania i dlatego Jezus postanawia przekazać

uczniom swój testament. Tym testamentem jest Jego własny przykład miłości.

Ewangelia św. Jana, wspominając wydarzenie obmycia nóg, podkreśla znaczenie największego daru z

siebie jaki składa Jezus Chrystus - Zbawiciel świata i równieŜ kaŜdy człowiek, który Go wiernie naśla-

duje i jest Jego świadkiem.

"Jezus wiedząc, Ŝe nadeszła Jego godzina przejścia z tego świata do Ojca, umiłowawszy swoich na świe-

cie, do końca ich umiłował" (J 13,1). Jezus nazywa apostołów swoimi przyjaciółmi. Co więcej, Jezus

umiłowawszy swoich do końca, umywa im nogi, spełnia posługę niewolnika. JuŜ nie sługi, lecz niewol-

nika! Dlatego ten gest wywołał tak mocny sprzeciw Piotra. śyd noszący na sobie piętno niewolnika przez

setki lat w Egipcie wiedział dobrze kim jest niewolnik i co oznacza obmycie nóg dokonywane rękami

niewolnika; on umywał pokryte kurzem ulicy nogi swego pana i jego gości. Jezus umywając nogi

uczniom, przełamuje ten przyjęty powszechnie schemat panowania i słuŜenia. Wcześniej pouczał

uczniów: "Kto chce być wielkim między wami, niech będzie waszym sługą, a kto chce być pierwszym

niech będzie waszym niewolnikiem. Bo i Syn Człowieczy nie przyszedł, aby Mu słuŜono, lecz aby słuŜyć

i dać swoje Ŝycie na okup za wielu" (Mk 10,44-45). Teraz do tej nauki Jezus dołącza czyn i tak go ko-

mentuje: "Dałem wam przykład, abyście i wy tak czynili, jak Ja wam uczyniłem" (J 13,15). A potem Je-

zus za swoich - za wszystkich - oddaje swoje Ŝycie. Ale to jeszcze nie jest ostatnia miara miłości Boga.

PrzewyŜsza ją miara Eucharystii. Tu wciąŜ trwa wyniszczenie Boga pod postacią chleba, z którą człowiek

moŜe zrobić co chce; przyjąć, uszanować, albo nie odróŜnić od zwykłego chleba, traktować jak jakąś

rzecz. To jest miara, o której mówi św. Jan: "Umiłował nas aŜ do końca".

Na miłość przyjaciele muszą odpowiedzieć miłością. Ta miłość musi być konkretna, ukierunkowana na

drugiego człowieka - konkretnego. Nie ku ludzkości, bo tej nie jesteśmy w stanie pokochać. Ta miłość ma

być znakiem dla świata. "Po tym wszyscy poznają, Ŝe jesteście uczniami moimi, jeŜeli będziecie się wza-

jemnie miłowali" (J 13,35). JeŜeli zatem dane zgromadzenie eucharystyczne ma tę miłość i jedność, to

moŜna być pewnym, Ŝe członkowie tej wspólnoty tworzą Ŝyciodajny Kościół, wzbudzający wiarę u in-

nych.

2. Godzina Wieczernika jest czasem ustanowienia Eucharystii czyli Paschy Nowego Przymierza

Czym była Pascha? W języku hebrajskim "pesach" oznacza przechodzenie, wychodzenie, ruch przejścia.

O jakie przejście tu chodzi? Najpierw o przejście anioła śmierci przez Egipt. Anioł ten zabijał wszystko

co pierworodne, a omijał tylko domy naznaczone krwią baranka. Dalej chodzi o przejście Izraelitów z

ziemi egipskiej do Ziemi Obiecanej - przejście ze śmierci do Ŝycia, bo śydzi w Egipcie byli skazani na

śmierć przez zabójczą pracę i przez to, Ŝe kaŜde dziecko płci męskiej po urodzeniu miało być zabite. A

zatem wyjście z Egiptu było dla Izraela przejściem do Ŝycia. Naród skazany na wyniszczenie został ura-

towany. śydzi wychodząc z Egiptu zapamiętali, Ŝe w tę noc była pełnia księŜyca. ToteŜ ile razy w ciągu

rocznym powtarzała się wiosenna pełnia księŜyca, śydzi obchodzili święta paschalne.

Według Księgi Wyjścia 12,4 ("Dzień ten będzie dla was pamiątką") Pascha jest pamiątką. Chodzi tu o

pamiątkę w sensie biblijnym. W tym sensie cała Pascha - wieczerza paschalna (uczta dziękczynna) jest

wyjątkową pamiątką (hebrajskie "zikkaron"), pamięcią, przypominaniem ludziom wielkich dzieł BoŜych,

a nade wszystko jest uobecnianiem zbawczego działania Boga, który wkracza w ludzką historię 1 . Dzięki

tak rozumianej pamiątce kaŜdy śyd świętujący Paschę przeŜywa ją - niezaleŜne od czasu i miejsca - jako

coś, co tu i teraz jest aktualne równieŜ dla niego samego.

ZauwaŜmy, iŜ Ŝydowska uroczystość paschalna łączyła w sobie dwa święta: dziękczynienia pasterzy i

dziękczynienia rolników. Pasterze i rolnicy - ludzie dwu najstarszych zawodów spotykali się, aby złoŜyć

Bogu dziękczynienie. Pasterze przynosili i składali Bogu w ofierze baranka , a rolnicy przynosili owoc

pracy swych rąk, a więc chleb i wino. Określona liczba ludzi, potrzebna do zjedzenia całego baranka za-

siadała przy wspólnym stole. Uczta zaczynała się spoŜyciem chleba, pobłogosławionego przez gospoda-

rza, a kończyła się spoŜyciem ostatniego kielicha, równieŜ pobłogosławionego, czyli poświęconego Bo-

gu.

Baranek był zabijany w święto Paschalne; nie wolno było łamać jego nóg; był pieczony na specjalnych

rusztach w kształcie krzyŜa. Baranek paschalny był zapowiedzią nowego Baranka - Jezusa Chrystusa,

któremu nie połamano nóg i którego zawieszono na drzewie krzyŜa. W czasie Ostatniej Wieczerzy

wszystko przebiegało jak na uczcie paschalnej u śydów; zabrakło tylko baranka. W Wieczerniku spełniła

się figura baranka; sam Jezus ofiarował się jako Baranek.

W czasie Wieczerzy Jezus ustanawia Eucharystię - sakramentalną Pamiątkę swej Męki i śmierci. Mówią

o tym cztery teksty Pisma św.: trzy z nich znajdują się w Ewangeliach synoptycznych (Mt 26,26-29; Mk

14,22-25; Łk 22,15-20), zaś czwarty w 1 Kor 11,23-25. W tych tekstach zauwaŜa się zbieŜność między

opisami Mateusza i Marka (zabarwienie semickie, prawie identyczne słowa wypowiedziane nad chlebem

oraz zgodność treściowa słów wypowiedzianych nad kielichem) oraz między Łk i 1 Kor (zbliŜone słowa

wypowiedziane nad chlebem i kielichem oraz wyraŜenie "po wieczerzy" i nakaz: "To czyńcie na moją

A. Świderkówna, Na moją pamiątkę, Znak (1996), s. 90-91.

pamiątkę") 2 . Ta zbieŜność wskazuje na podwójną tradycję: jedną - Markową -zwaną teŜ Piotrową, zawar-

tą w opisach Marka i Mateusza oraz drugą - Pawłową - wyraŜoną w 1 Kor i u Łukasza. Opisy ustanowie-

nia Eucharystii nie przekazują z całą dokładnością słów i gestów Jezusa z Ostatniej Wieczerzy, lecz jedy-

nie elementy istotne. Oszczędne słowa przychodzące w opisach wyjaśniają gesty Jezusa i sam fakt usta-

nowienia Eucharystii. Jezus ustanowienie Eucharystii włączył w ucztę paschalną, co wskazuje na sens,

który Zbawiciel chciał nadać całemu obrzędowi. Do szczegółów zbieŜnych Ostatniej Wieczerzy ze zwy-

czajami Ŝydowskimi tego okresu trzeba zaliczyć: wspólną wieczerzę poŜegnalną, jej przebieg, śpiew

psalmu na zakończenie wieczerzy a takŜe centralne miejsce łamania chleba i uŜywanie kielicha. Nato-

miast wśród elementów świadczących o oryginalności w zachowaniu się Jezusa w czasie tej Wieczerzy

naleŜy wymienić: posługiwanie się tylko jednym kielichem, z którego piją wszyscy oraz słowa Jezusa

świadczące o Jego dobrowolnym wydaniu się na śmierć.

Według wersji najstarszej, czyli św. Pawła (1 Kor 11,23-25), Jezus dając uczniom chleb mówi: "To jest

moje Ciało za was wydane. To czyńcie na moją pamiątkę". Tak samo po wieczerzy wziął kielich i powie-

dział: "Kielich ten jest Nowym Przymierzem we Krwi mojej. Czyńcie to, ile razy pić będziecie, na moją

pamiątkę".

Apostołowie byli przygotowani na dar Eucharystii; byli przygotowani przez cuda i wyraźną zapowiedź

Eucharystii. Oczekiwali na ten chleb, który nie jest chlebem, a Ciałem Pana i na napój, który nie jest

zwykłym napojem, lecz Jego Najświętszą Krwią. Oni znali moc słowa Jezusowego.

wiedzieli, Ŝe gdy Chrystus rozkazał rozszalałym falom jeziora, by się uciszyły, "nastała głęboka cisza";

byli świadkami tego, Ŝe gdy Nauczyciel powiedział sparaliŜowanemu: "Wstań, weź swoje łoŜe i idź do

domu", ten mógł to od razu uczynić;

· pamiętali, Ŝe gdy krzyknął w cuchnący grób swego przyjaciela: "Łazarzu, wyjdź na zewnątrz", ten wy-

szedł z niego Ŝywy. Wiedzieli, Ŝe słowo Jezusa spełnia się, bo jest to słowo samego Boga.

ToteŜ w czasie Ostatniej Wieczerzy Jezus ustanowił Eucharystię jako wyjątkową pamiątkę, ofiarę i ucztę.

On chciał, by Jego oddanie się Ojcu, które nas ocaliło i pojednało z Ojcem, stało się Nowym Przymie-

rzem między Bogiem i wszystkimi ludźmi. Odtąd w znaku chleba i wina Jezus pozostaje jako Ten, który

za nas i w naszym imieniu oddaje się Ojcu.

Po tym wydarzeniu paschalnym świątynia jerozolimska zostaje zniszczona; Rzymianie ją zburzyli, a po

silnym trzęsieniu ziemi w Jerozolimie w roku 70, nigdy jej juŜ nie odbudowano. Przed placem świątyni z

resztek kamieni śydzi zbudowali tylko mur płaczu, przy którym się zatrzymują i modlą.

3. Dalsza tajemnica Wielkiego Czwartku dotyczy ustanowienia kapła ń stwa słu Ŝ ebnego

Gdy Baranek - Jezus Chrystus - został zabity ustała teŜ linia kapłańska Starego Prawa. W Starym Przy-

mierzu tylko kapłani z rodu Lewiego mogli zabijać baranki i czynili to na terenie świątyni. W wieczerni-

ku Jezus przekazuje swoje kapłaństwo Kościołowi. Mówi: "To czyńcie na moją pamiątkę" (Łk 22,19).

"Mamy tu do czynienia z pamiątką w znaczeniu biblijnym, która uobecnia samo wydarzenie. Jest to Pa-

miątka - Obecność" 3 .

Odtąd cały Lud BoŜy pełni funkcję kapłańską. Wszyscy przez chrzest św. tworzą ciało Kościoła i stają się

uczestnikami kapłaństwa wspólnego. Wspólnota potrzebuje jednak pasterzy, celebransów. ToteŜ spośród

ludu kapłańskiego biskup udziela święceń kapłańskich wybranym męŜczyznom dla wykonywania funkcji

Chrystusa jako Głowy Kościoła. Bez głowy ciało nie moŜe nic zrobić. Podobnie bez prezbitera sam lud

BoŜy nie moŜe pełnić funkcji kapłańskiej.

Por. J. KUDASIEWICZ, Teologia Ewangelii synoptycznych, w: Teologia Nowego Testamentu, t. I, red. F. Grygle-

wicz, Lublin 1986, s. 46-47; K. Romaniuk, Eucharystia w przekazach biblijnych, At 75, 101(1983), s. 163; P. Be-

noit, Opisy ustanowienia Eucharystii, w: Biblia dzisiaj, red. J. Kudasiewicz, Kraków 1969, s. 334.

Jan Paweł II, Dar i Tajemnica, Kraków 1966, s. 73-74.

"Zarówno zatem kapłan, który powtarza nad przeistoczonym Chlebem i Winem słowa Chrystusa: „Czyń-

cie to na moją pamiątkę”, jak i uczestniczący w tej Mszy świeccy, „kaŜdy, z pokolenia na pokolenie po-

winien myśleć tak, jakby to on sam” stał w tej chwili na Golgocie. Moc Ducha świętego przez posługę

kapłana rozdziera niejako czas i przestrzeń. I to jest właśnie niezastąpiona w tej tajemnicy rola kapłań-

stwa słuŜebnego, sakramentalnego. Nikt inny pełnić jej nie jest zdolny. Jedynej Ofiary Chrystusa, raz zło-

Ŝonej, nikt nie powtarza i nikt powtórzyć nie moŜe. To właśnie jednak na Golgocie, w owym BoŜym >te-

raz< Przeistoczenia, spotyka się cały Kościół, cały Lud BoŜy..., wszyscy uczestniczący w kapłaństwie

powszechnym" 4 .

W tym miejscu trzeba wyjaśnić, iŜ dzisiaj śydzi nie mają linii kapłańskiej. Rabini nie są kapłanami, lecz

nauczycielami. Jezus bowiem rozpoczął nowe kapłaństwo. Jako Ciało Jezusa uczestniczymy w Jego Ŝy-

ciu: uczestniczymy w Jego świętości, w Jego misji prorockiej i kapłańskiej. Jako Jego kapłani nie skła-

damy ofiar zastępczych. Te ustały z chwilą, gdy Chrystus złoŜył się w ofierze Ojcu. ToteŜ dziś wszyscy

składamy Bogu Ojcu jedyną i godną Ofiarę Jego Syna; jedyną Ofiarę, która nas zbawia, jednoczy i

uświęca. Dlatego: "Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie" wszyscy wierni nie tylko przez ręce

kapłana, lecz razem z nim składają niepokalaną Hostię, czyli Ciało i Krew naszego Pana oraz składają

ofiarę z samych siebie. Ta zdolność ofiarowania się Ojcu stanowi duszę naszego kapłaństwa: i słuŜebne-

go, i wspólnego.

Tak w Jezusie wypełniły się proroctwa. Jednak ich czytelność jest jeszcze ukryta przed śydami. Módlmy

się, aby Bóg zdjął tę zasłonę takŜe przed nimi. Jest to takŜe modlitwa Kościoła w liturgii Wielkiego Piąt-

ku.

4. Jezus wci ąŜ kieruje si ę wol ą Ojca

Po zakończeniu Wieczerzy Jezus udał się na Górę Oliwną. Tam opanowała Go trwoga i bojaźń, bo wie,

Ŝe umrze. Wówczas zwraca się do Ojca, postanawia do końca spełnić Jego wolę. Nauczając mówił: "Mo-

im pokarmem jest spełniać wolę Tego, który Mnie posłał" (J 4,34). ToteŜ i teraz w modlitwie powierza

się Jemu. Pozostaje Mu wierny do ostatniej chwili.

Swym uczniom wszystkich czasów pozostawia naukę Ŝycia: najpierw Bóg i Jego wola. Tak posłuszeń-

stwo woli Ojca jest istotą Jego Ŝycia. Tu kryje się teŜ zasada dla naszego Ŝycia i postępowania.

II. OSTATNIA WIECZERZA I M Ę KA PA Ń SKA;

MSZA WIECZERZY PA Ń SKIEJ SPRAWOWANIEM PASCHY PANA

Wieczorna Msza Wielkiego Czwartku jest składana "na pamiątkę dnia, w którym nasz Pan Jezus Chry-

stus, powierzył swoim uczniom składanie sakramentalnej ofiary Ciała i Krwi swojej" (I ME). Dlatego w

czwartym wieku w Jerozolimie - wg Itinerarium Eterii - czwartek i piątek Wielkiego Tygodnia stanowią

jedno święto - jedną wielką celebrację. ToteŜ w Wielki Czwartek składano Ofiarę eucharystyczną na tle

KrzyŜa - na miejscu KrzyŜa, a nie w świątyni na Syjonie zbudowanej na miejscu Wieczernika, gdzie,

zgodnie z tradycją, lokalizowano ustanowienie Eucharystii. Wielki Czwartek nie ma zatem charakteru

adoracyjnego, dominującego w uroczystości Ciała i Krwi Pańskiej; ma natomiast własną wymowę - jest

sprawowaniem Paschy Pana, co podkreślają słowa formularza mszalnego: "Chlubimy się krzyŜem nasze-

go Pana Jezusa Chrystusa; w nim jest nasze zbawienie, Ŝycie i zmartwychwstanie, przez niego jesteśmy

zbawieni i oswobodzeni" (Antyfona na wejście; por. Ga 6,14); "Wszechmogący, wieczny BoŜe, obcho-

dzimy pamiątkę najświętszej Wieczerzy, podczas której Twój Jednorodzony Syn mając się wydać na

śmierć pozostawił Kościołowi nową wiekuistą Ofiarę i Ucztę swojej miłości..." (Kolekta); "... ilekroć

sprawujemy pamiątkę ofiary Chrystusa, spełnia się dzieło naszego odkupienia..." (modlitwa nad darami);

"Zjednoczeni z całym Kościołem, uroczyście obchodzimy święty dzień, w którym nasz Pan Jezus Chry-

A. Świderkówna, art. cyt., s. 91.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: