4. Ekspansja ubezpieczenia społecznego po drugiej wojnie światowej.pdf

4. Ekspansja

ubezpieczenia spolecznego

po drugiej wojnie swiatowej

4.1. Rozwój ubezpieczenia spolecznego

i kierunki zmian w swiecie

Kierunek

zmian

Wielka

Brytania.

Rozwój

ubezpieczenia

spolecznego,

a szerzej zabezpieczenia

spolecznego,

pozostawal

pod wplywem postulatów

spo-

lecznych wysuwanych pod koniec drugiej wojny swiatowej oraz doswiadczen

kry-

zysu

gospodarczego,

jaki

poprzedzil.

Laczyl

sie z upowszechnieniem

idei

zabezpieczenia

spolecznego

i deklaracjami

miedzynarodowymi

wydanymi

pod-

czas wojny i bezposrednio po jej zakonczeniu.

W zwiazku z tym w 1941 r. powolano

w Wielkiej Brytanii komisje pod prze-

wodnictwem

Williama

Beveridge'a,

której

zadaniem

bylo opracowanie

zalozen

przyszlej

polityki

spolecznej.

Propozycje

komisji

odbily sie w swiecie szerokim

echem,

wywierajac

istotny

wplyw na ksztaltowanie

polityki

spolecznej

przede

wszystkim w krajach

Europy.

Komisja

ta przygotowala

obszerny

kompleksowy

program

dzialania

wprowadzony

z malymi wyjatkami

w zycie bezposrednio

wojnie.

Komisja

stanela

na stanowisku,

ze podstawowa

przyczyna

niedostatku

i nedzy jest bezrobocie.

W celu zlikwidowania

go musi byc prowadzona

polityka

pelnego

zatrudnienia,

a system ubezpieczenia

na wypadek bezrobocia

moze sta-

nowic tylko element

uzupelniajacy.

Nastepny

wniosek

dotyczyl zorganizowania

ochrony

zdrowia.

1946 r. powolano

w Wielkiej

Brytanii,

jako

drugim

Zwiazku

Radzieckim

kraju, panstwowa

sluzbe zdrowia,

niezwiazana

z ubezpie-

czeniem chorobowym,

bezplatna

i powszechna

nie tylko dla ogólu obywateli,

ale

dla ogólu mieszkanców,

i swiadczaca

opieke

lecznicza za posrednictwem

zorga-

nizowanej

sieci przychodni,

lekarzy domowych

i szpitali. Pacjent

ponosil jedynie

czesc kosztów

lekarstw,

za pomoc

dentystyczna

i za okulary.

Z kolei zwrócono

uwage na poziom

zycia ludnosci

oraz na polityke

docho-

dów, a zwlaszcza

na potrzebe

ich wyrównywania

ze wzgledu

na obciazenia

ro-

dzinne.

W 1945 r. wprowadzono

system zasilków rodzinnych

obejmujacych

cala

ludnosc,

finansowanych

- w przeciwienstwie

do systemu belgijskiego

- nie przez

pracodawców,

a ze srodków panstwowych.

Swiadczenia

majace pokrywac koszty

wyzywienia i ubrania

wprowadzono

dla rodzin posiadajacych

co najmniej

dwoje

dzieci. Komisja wnioskowala

równiez

stworzenie

powszechnego

systemu zabez-

pieczenia

spolecznego.

W wyniku tego postulatu

ustawa z 1946 r. objela wszyst-

kie osoby od wieku ustania

obowiazku

szkolnego

do wieku

emerytalnego

i po-

dzielila je na trzy grupy: pracowników,

osoby prowadzace

wlasna dzialalnosc

za-

robkowa,

osoby niepracujace

zarobkowo.

Dla kazdej z tych grup zostaly przewi-

dziane inne swiadczenia

i skladki pobierane

jako podatek

celowy sciagany przez

urzedy skarbowe.

Zasilki

dla bezrobotnych

mialy byc wyplacane

tylko pracownikom,

zasilki

chorobowy

i macierzynski

- pracownikom

i prowadzacym

wlasna dzialalnosc

za-

robkowa,

natomiast

dla pozostalych

osób zostaly przewidziane:

jednorazowy

za-

silek w razie

urodzenia

dziecka,

zasilek

pologowy

dla matek

niepracujacych,

renta

wdowia, zasilek dla opiekunów

sierot,

renta

starcza

i zasilek pogrzebowy.

Swiadczenia

te byly finansowane

w skomplikowany

sposób ze skladek

(podatku)

ubezpieczonych,

przez zaklady pracy oraz przez panstwo

poprzez

scentralizowa-

ny fundusz,

z którego

równiez doplacano

na fundusz

zdrowia.

Uzyskanie

swiad-

czen

zalezalo

od okresu

oplacania

skladki.

Utworzono

urzad

ministra

zabez-

pieczenia

spolecznego.

System

ten

stanowil

reforme

poprzedniego

systemu

i przyniósl

rozbudowe

swiadczen.

Skladka

byla w istocie rodzajem

podatku

ce-

lowego. Ustawa

tworzyla system o cechach zaopatrzenia

spolecznego.

W 1948 r.

uchylono

znienawidzone

przez

spoleczenstwo

prawo

ubogich

z 1834 r. i zrefor-

mowano

opieke

spoleczna

oddzielona

od swiadczen

zaopatrzeniowych

i ubez-

pieczeniowych.

Wprowadzono

równiez

ubezpieczenie

wypadkowe.

Zmiany w zaopatrzeniowym

modelu

emerytalnym

i ochrony

zdrowia.

Utrzymanie

emerytur

(rent

starczych)

w systemie

zaopatrzeniowym

w Wielkiej

Brytanii

- platnych

tygodniowo

w zryczaltowanej

niskiej

kwocie

okazalo

sie

niewystarczajace.

Obnizalo

wydatnie

poziom

dochodów

pracowników

po usta-

niu zatrudnienia

w zwiazku z osiagnieciem

wieku

emerytalnego.

Wskutek

tego

w 1959 r. wprowadzono

dodatkowe

ubezpieczenie

emerytalne

pracowników.

Dodatkowe

ubezpieczenie

emerytalne

wprowadzono

równiez

w Szwecji

w 1960 r. Bylo ono tam oplacane

przez pracodawców.

Pelna dodatkowa

emery-

ture przyznawano

po 30 latach zatrudnienia,

w wysokosci zaleznej

od osiagane-

go wynagrodzenia.

Równiez

uzupelniajace

systemy ubezpieczenia

emerytalnego

opartego

na skladkach

platnych

przez pracodawców

i pracowników

wprowadzily

Finlandia

od 1962 r., Dania

od 1964 r. i Norwegia

od 1967 r. Zaopatrzeniowy

system

skandynawski

przyswoil

sobie w okreslonym

zakresie

technike

admini-

stracyjno-finansowa

ubezpieczenia

w celu zblizenia

poziomu

zycia pracowników

na emeryturze

do tego, jaki mieli w okresie

zatrudnienia.

W Holandii

zorganizowano

opieke

lecznicza

wzorowana

na systemie

an-

gielskim oraz zapewniono

podobny

zespól

swiadczen.

W Szwecji ustawa z 1947 r. wprowadzila

zamiast dobrowolnego

ubezpiecze-

nia obowiazkowy

system zaopatrzenia

chorobowego,

obejmujacy

cala ludnosc,

która

zostala

obciazona

specjalnym

podatkiem

skladka

roczna

platna

wraz

z innymi podatkami

w urzedach

skarbowych.

Podatek

ten jednak

pokrywal tylko

czesc swiadczen,

reszte - budzet

panstwa.

Swiadczenia

na pokrycie

kosztów

le-

czenia

i przewóz

chorego

mialy wynosic

w tym

systemie

75%

ich wysokosci,

a opieke

szpitalna

zapewniono

bezplatnie.

Kazdy uprawniony

w wieku produk-

cyjnym, tj. w wieku

18-67 lat, otrzymywal

zasilek chorobowy

w jednakowej

zry-

czahowanej

niewielkiej

wysokosci

wraz z dodatkiem

na zone

i dzieci. Podnie-

sienie wysokosci zasilku o ok. 1/3 równiez

do zryczahowanej

kwoty mógl zapew-

nic sobie kazdy przez dobrowolne

oplacenie

wyzszej skladki. W ten sposób przy

zastosowaniu

techniki zaopatrzeniowej

upowszechniono

mozliwosc uzyskiwania

swiadczen

leczniczych

i zasilkowych.

Jednakze

w stosunku

do ludnosci

pracow-

niczej w krajach

o systemie

ubezpieczeniowym

stanowilo

to rozwiazanie

znacz-

nie mniej

korzystne.

Kolejne

reformy

w Szwecji z lat

1955 i 1963 oraz

Danii

z 1973 L utworzyly

specyficzny

system spolecznej

pomocy

leczniczej

oparty

powiazaniu

kas chorych, samorzadu

terytorialnego

i panstwa,

przez co realizacja

swiadczen

w zakresie

opieki zdrowotnej

ulegla upowszechnieniu.

Rozszerzenie zakresu ubezpieczenia w krajach Europy Zachodniej. N a fali

powojennych

przemian

spolecznych

nastapily

zasadnicze

i szybkie zmiany rów-

niez w krajach

stosujacych

technike

administracyjno-finansowa

ubezpieczenia

spolecznego.

Przymusowe

ubezpieczenie

chorobowe

wprowadzily w okresie woj-

w 1945 L Ubezpieczenie

ny Hiszpania

i Wlochy, a Francja

wypadkowe

wprowa-

dzono we Francji w 1946 L, dla pracowników

rolnych jednak

dopiero

w 1972 L

W latach

1945-1946

Belgia zastapila

system dobrowolnego

ubezpieczenia

cho-

robowego

w kasach wzajemnej

pomocy przymusowym

ubezpieczeniem

spolecz-

nym, obowiazkowe

ubezpieczenie

od wypadków wprowadzila

jednak

z opóznie-

niem (w 1971 L). W ten sposób

ostatecznie

upowszechnilo

sie w Europie

ubez-

pieczenie

spoleczne

chorobowe

oraz prawie we wszystkich krajach

wypadkowe.

z 1946 L

Wielka

Brytania

uwzglednila

je w swych reformach

w 1956 L dokonala

Francja

kodyfikacji

przepisów,

wydajac

kodeks

zabez-

pieczenia

spolecznego,

wbrew swej nazwie jednak

ograniczony

tylko do ubezpie-

czenia,

wielokrotnie

potem

zmieniany.

Próbe

wiekszej

kodyfikacji

przedsie-

wzieto równiez w 1975 L w RFN,

ale wówczas wydano

tylko jej czesc.

Kraje bylego bloku socjalistycznego.

Kraje

demokracji

ludowej,

powstale

w wyniku przemian

ustrojowych

w Europie

po drugiej wojnie

swiatowej,

mialy

dosc rozwiniete

systemy ubezpieczenia

spolecznego

wywodzace

sie lub wzoro-

wane na systemie niemiecko-austriackim.

Kraje te, podobnie

jak Polska, dosko-

nalily

swe

systemy

m.in.

przez

rozszerzanie

zakresu

oraz

form

i wysokosci

swiadczen.

W gospodarce

planowej

systemy

ubezpieczenia

spolecznego

staly

sie czescia ogólnej gospodarki

i narzedziem

zaspokojenia

potrzeb

ludnosci w ra-

mach

realizowanej

polityki

spolecznej.

Systemy

ubezpieczenia

w tych krajach

zostaly

silnie powiazane

z polityka

zatrudnienia,

bedaca

srodkiem

aktywizacji

zawodowej

ludnosci,

a przez to ksztahowania

jej dochodów.

Nastapilo

ujedno-

licenie

ubezpieczen

spolecznych

i scalenie

ich administracji

w rekach

panstwa.

Sposób

ich finansowania

w poszczególnych

krajach

pozostal

zróznicowany,

ale

rzadko

stosowano

system pobierania

skladek

od pracowników.

Natomiast

cha-

rakterystyczne

bylo oddzielenie

wydatków

na sluzbe

zdrowia

od ubezpieczen.

Byla ona bowiem

finansowana

z budzetu

panstwa.

W Zwiazku

Radzieckim

zaznaczyl

sie równiez

wplyw zalozen

techniki

za-

opatrzeniowej.

Pod koniec

wojny w 1944 r. wprowadzono

zasilki, finansowane

w calosci przez panstwo,

dla rodzin

majacych

czworo i wiecej dzieci w wieku od

roku do 5 lat, a dla matek

samotnie

wychowujacych

dzieci do lat 12, poczawszy

od pierwszego

dziecka. W 1955 r. uregulowano

kompleksowo

wyplate zasilków.

Dalszy

rozwój

swiadczen

zabezpieczenia

spolecznego

nastapil

w Zwiazku

Ra-

dzieckim

po XX Zjezdzie

KPZR.

Zasadnicza

zmiane

przyniosla

ustawa

o ren-

tach panstwowych

wydana

w 1956 r. Byl to akt o charakterze

kompleksowym,

zastepujacy

poprzednie

przepisy

i obejmujacy

ogól pracowników.

Na podstawie

przepisów

tej ustawy wiele kolchozów

zaczelo równiez wydzielac

osobne

srodki

i wyplacac podobne

swiadczenia.

W 1960 r. przekazano

zwiazkom

zawodowym

prowadzenie

domów wczasowych,

uzdrowisk

i sanatoriów

(z wyjatkiem

sanato-

riów przeciwgruzliczych).

Byly one finansowane

ze srodków

ubezpieczenia

spo-

lecznego

i w pewnej

mierze

odplatne.

W 1960 r. zlagodzono

ograniczenia

wyplaty zasilków

chorobowych,

które

byly przewidziane

w przypadku

zmiany

zatrudnienia

przez

pracownika

z jego

inicjatywy i podjecia

pracy w innym zakladzie.

W 1964 r. wydano

ustawe

o ren-

tach i zasilkach

dla kolchozników,

którzy do tego czasu nie korzystali z ubezpie-

czenia spolecznego.

Byl to wiec akt o duzym znaczeniu.

Dzieki niemu

sytuacja

pracowników,

zwlaszcza pracowników

sowchozów

i kolchozników,

stala sie po-

równywalna.

W 1974 r. wprowadzono

korzystniejszy

sposób

obliczania

rent

in-

walidzkich.

Poprzednio

byly one nizsze od emerytur.

Odtad

byly obliczane

jako

procent

od emerytury.

Dla I grupy inwalidów wynosily 100%, dla II - 90% eme-

rytury,

a w przypadku

inwalidztwa

spowodowanego

wypadkiem

przy pracy od-

powiednio

110% i 100% emerytury.

Podwyzszono

równiez górny pulap renty dla

III grupy inwalidów (czesciowych).

W 1974 r. wprowadzono

zasilki w zryczaltowanej

wysokosci na kazde dziec-

ko do lat 8, wyplacane

matce w zakladzie

pracy lub nauki,

a jesli nie pracowala

i nie uczyla sie - mezowi, gdy dochód

w rodzinie

byl nizszy od kwotowo

ustalo-

nego pulapu.

Zakres

przyznawania

tych zasilków pozostawal

wiec szerszy i obej-

mowal

nie tylko pracowników,

ale równiez

rodziny,

w których

oboje

malzon-

kowie sie uczyli. Swiadczenia

te, podobnie

jak zasilek otrzymywany

przez rodzi-

ne na czwarte

i kazde nastepne

dziecko

oraz zasilki dla matek

samotnych,

two-

rzyly w Zwiazku

Radzieckim

system

pomocy

dla rodzin.

Mialy one

charakter

roszczeniowy.

Byly ukierunkowane

na pomoc

dla najbardziej

potrzebujacych.

Z biegiem

czasu wskutek

inflacji tracily jednak

na znaczeniu.

W Zwiazku

Radzieckim

w ramach

ubezpieczenia

spolecznego

byly wypla-

cane zasilki: chorobowe,

pologowe, jednorazowe

w zwiazku z urodzeniem

dziec-

ka,

przekwalifikowanie

sie zawodowe

wskutek

zachorowania

gruzlice,

pogrzebowe,

na dzieci w rodzinach

o niskim dochodzie.

Ze srodków ubezpiecze-

nia spolecznego

administrowanych

przez zwiazki zawodowe

byly równiez finan-

sowane

- stosownie

do wskazan

lekarskich

- skierowania

na dietetyczne

odzy-

wianie w stolówkach,

skierowania

do sanatoriów,

domów wczasowych,

obozów

mlodziezowych

(bezplatne

lub czesciowo

odplatne),

a takze pewne

swiadczenia

dla dzieci (np. wycieczki, choinka

noworoczna).

Ten szerszy zakres wykorzysty-

wania

srodków

ubezpieczenia

spolecznego

wynikal z powierzenia

jego

prowa-

dzenia

zwiazkom

zawodowym.

Czlonkowie

zwiazków zawodowych

otrzymywa-

li równiez zasilki chorobowe

w pelnej wysokosci, natomiast

pracownicy

nienale-

zacy do zwiazku zawodowego

- w polowie wysokosci. Sprawami

zasilków zajmo-

waly sie odpowiednie

ogniwa zwiazkowe, a ich wyplat dokonywaly zaklady pracy.

Wysokosc

emerytur

zalezala

od wysokosci zarobków

przy zastosowaniu

degresji

w stosunku

do wyzszego poziomu

zarobków,

a rent

inwalidzkich

od zaliczenia

do jednej

z trzech

grup inwalidzkich.

W razie

smierci zywiciela byly wyplacane

renty

rodzinne

jako

laczne

swiadczenia

dla wszystkich

pozostalych

uprawnio-

nych czlonków

rodziny w zaleznosci

od ich liczby. Wyplata

rent i emerytur

oraz

administrowanie

nimi nalezaly

do terenowych

organów

podleglych

zwiazkowym

ministerstwom

zabezpieczenia

spolecznego.

Swiadczenia

dlugookresowe

dla

wojskowych

i milicji za wysluge lat byly traktowane

jako

osobny dzial zabezpie-

czenia spolecznego,

regulowany

prawem

administracyjnym.

W tym okresie wiele

podobnych rozwiazan wprowadzono w Polsce.

Zarówno wiec kraje socjalistyczne, jak i kapitalistyczne w Europie, stosujac

rózne techniki, w duzym stopniu zabezpieczyly pracowników i ich rodziny przed

typowymi rodzajami ryzyka ubezpieczeniowego oraz zapewnily swiadczenia

w zakresie ochrony zdrowia. Nastapilo to nie pózniej niz do konca lat piecdzie-

siatych XX wieku, a wiec okolo 80 lat od chwili wprowadzenia

pierwszych

form

ubezpieczenia spolecznego.

Dla okresu powojennego charakterystyczny byl rozwój systemu zasilków ro-

dzinnych zapoczatkowany przed wybuchem wojny. Lata powojenne przyniosly

rozszerzenie tego systemu na wiele panstw. W 1958 L istnial on juz w 38 krajach

swiata, w tym we wszystkich krajach

europejskich,

dajac wyraz potrzebie

realiza-

cji polityki wyrównywania

dochodów.

Urlopy

i zasilki

wychowawcze.

W trzech

krajach

socjalistycznych

niemal

jed-

noczesnie

doszlo do zasadniczej

reformy

systemu zasilków rodzinnych

i wzboga-

cenia

go o nowa

forme

swiadczen.

Wegry

przeprowadzily

ja w 1967 L, Cze-

i Bulgaria w 1968 L Bezposrednia

choslowacja

przyczyna reformy

staly sie wzgle-

dy demograficzne

(katastrofalny

spadek

liczby urodzen).

Kraje

te rozpoczely

wiec polityke popierania

rodziny i stwarzania

warunków

sprzyjajacych

zwieksze-

niu liczby dzieci. Miedzy innymi podniesiono

wysokosc zasilków. Bulgaria w no-

wym systemie konsekwentnie

promowala

posiadanie

trzeciego

dziecka.

W Cze-

w 1964 L przedluzono

choslowacji

urlop

macierzynski

oplacany

zasilkiem

do 22

tygodni,

a w Bulgarii

maksymalnie

do 32 tygodni

(przy trzecim

dziecku)

i mini-

malnie do 24 tygodni, na Wegrzech

urlop taki wynosil 20 tygodni. Ze wzgledu na

wyjatkowo

duza

aktywnosc

zawodowa

kobiet

i deficyt potrzebnych

dla gospo-

darki

zasobów

pracy,

w przeciwienstwie

do Francji,

kraje

te nie zdecydowaly

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: