FINANSE

23.09.2001

Finanse badają zjawiska związane z przepływem pieniądza.

Finanse to ogół zjawisk związanych z tworzeniem pieniądza oraz przepływem, gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych.

Pieniądz we współczesnej gospodarce przyjmuje 3 formy:

1.         gotówkową

2.         bezgotówkową – nie posiada postaci materialnej a występuje wyłącznie w formie zapisu rachunkowego.

3.         elektryczną – zapis elektroniczny.

Obecnie obserwujemy proces dematerializacji pieniądza czyli zaniku pieniądza gotówkowego. W 1971 r. – ostatni kraj odszedł od złota – były to Stany Zjednoczone.

Wartość pieniądza jest to umowa społeczna zawarta między instytucjami państwowymi a społeczeństwem.

Funkcje pieniądza:

1.         środek płatniczy – zwalnia nas z wszelkiego typu zobowiązań,

2.         tezauryzacyjna,

3.         środek wymiany T-P-T,

4.         miernik wartości.

Pojęcia podstawowe:

1.         zasób finansowy – to zgromadzenie określonej wartości pieniądza (realnej lub nominalnej) przez konkretny podmiot; wyróżnia się zasób transakcyjny i oszczędnościowy,

2.         transakcja finansowa – pojedynczy akt lub operacja gospodarcza (np. kupna, sprzedaży, zapłaty) w którym występuje jednorazowy przepływ pieniądza.

Cechy transakcji:

-           nie dokonują zmian wartości netto w majątku u podmiotów w nich uczestniczących,

-           operacje te odnoszą się do zmian mierzy różnymi kategoriami wierzytelności i długów.

3.         ogół transakcji wyznacza strumień finansowy przez który należy rozumieć przepływ wartości pieniężnych pomiędzy podmiotami w danym czasie. Każdy strumień składa się z 3 elementów:

-           zasobu wartości,

-           ruchu,

-           czasu w jakim jest dokonywany.

4.         ogół strumieni finansowych tworzy wraz z zasobami finansowymi strukturę finansową gospodarki narodowej,

5.         majątek finansowy – to ogół wszelkich zasobów finansowych. Charakterystyczną jego cechą jest analny charakter, to oznacza, że wszelkie jego elementy mają dwóch właścicieli o różnym charakterze ekonomicznym. Jeden jest wierzycielem drugi natomiast dłużnikiem.

6.         Gospodarka finansowa obejmuje ogół czynności przy tworzeniu, gospodarowaniu i zwydatkowaniu zasobów pieniężnych. Jest ona pojęciem szerszym od finansów, gdyż dotyczy następujących zakresów działania:

-           przygotowanie operacji pieniężnych,

-           ewidencję i ocenę zdarzeń pieniężnych i podejmowanie w przyszłości działań w celu korekty niedociągnięć.

7.         polityka finansowa – jest to świadome oddziaływanie poprzez zjawiska finansowe na procesy gospodarcze w celu realizacji określonych korzyści. Ze względu na podmioty ją realizujące wyróżniamy następujące jej rodzaje:

-           międzynarodowa,

-           państwowa,

-           przedsiębiorstw, banków, instytucji finansowych

Klasyfikacja zjawisk finansowych:

1.         klasyfikacja fin – dokonuje podziału poszczególnych elementów strumieni finansowych ze względu na ich charakter. Pozwala przy tym wyodrębnić określone kategorie zdarzeń pieniężnych bez względu na biorące udział w nich podmioty,

2.         przychody i wydatki ekwiwalentu inaczej określane mianem rynkowym

Podstawową cechą strumieni pieniężnych ekwiwalentnych jest występowanie świadczenia wzajemnego występującego pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w danym akcie rynkowym np. transakcja.

Zjawiska te związane są z przychodami i wydatkami realnymi. Można więc stwierdzić, że przepływowi pieniądza towarzyszy ruch dóbr i usług w warunkach gospodarki rynkowej, większość tych zjawisk regulowana jest przez procesy rynkowe. Innym ich elementem jest dobrowolność.

Przychody i wydatki pieniężne redystrybucyjne – inaczej określane mianem transferu. Podstawową ich cechą jest brak wzajemnego świadczenia między podmiotami uczestniczącymi w danym zdarzeniu finansowym. W tym przypadku przepływowi środków pieniężnych nie towarzyszy przepływ dóbr i usług.

Wyróżnia się 2 rodzaje strumieni pieniężnych redystrybucyjnych:

1.         o charakterze budżetowym – cecha charakterystyczna to ich przymusowy charakter na rzecz sektora finansów publicznych. Zalicza się tutaj podatki, opłaty, składki na ZUS. Innym elementem jest transfer pieniędzy z budżetu na rzecz innych podmiotów: subwencje czy dotacje. Podlegają one regulacji ustawowej a nie mechanizmowi rynkowemu,

2.         o charakterze poza budżetowym – występują one na styku sektora realnego i instytucji finansowych. Cecha charakterystyczna: wykorzystywanie zgromadzonych zasobów pieniężnych nie na konsumpcję czy inwestycje, ale na lokowanie ich w formie np. depozytów bankowych. Należy zaliczyć tu także różnego rodzaju darowizny, ofiary, datki na rzecz instytucji...

Przychody i wydatki pieniężne kredytowe – dot. wyłącznie strumieni pieniężnych kredytowych występujących w systemie bankowym. Wydatki kredytowe występują w trakcie spłaty wcześniej zaciągniętych kredytów.

Znamiennym jest fakt, że w tych strumieniach finansowych nie występuje druga strona czyli bank. Wynika to z faktu, że dla banku udzielanie kredytu nie stanowi w praktyce.. Relacja powodowana jest tym, że bank w celu udzielania kredytu nie uruchamia swoich zasobów pieniężnych lecz kreuje nowy pieniądz bezgotówkowy. Spłata kredytu przez biorcę nie powiększa zasobów gotówkowych banku gdyż jest on likwidowany, czyli kreacja kredytu oznacza tylko zapisanie określonej kwoty na rachunku bankowym klienta, natomiast spłata oznacza wymazanie tego zapisu.

Wyróżniamy instytucje finansowe: bankowe i pozabankowe.

Funkcje kredytów:

1.         emisyjna związana z kreacją pieniądza bezgotówkowego,

2.         dochodowa – rozpatruje się ją w dwóch przekrojach:

-           makroekonomicznym – występuje wówczas gdy suma udzielonych kredytów przekracza sumę spłat w skali całej gospodarki narodu,

-           mikroekonomicznym – każde udzielenie kredytu jest dla jego biorcy dochodem,

3.         kontrolna – dotyczy możliwości oddziaływania na biorcę oraz kontrolowanie jego gospodarki.

07.10.2001

Klasyfikacja podmiotowa zjawisk finansowych

Klasyfikacja podmiotowa grupuje poszczególne jednostki funkcjonujące w gospodarce za względu na ich specyficzne zachowania w zakresie pozyskiwania, gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych.

Ze względu na te cechy wyróżniamy następujące elementy:

1.         finanse gospodarstw domowych – dochody: z pracy, kapitał, transfery socjalne (zasiłki), dochody o charakterze zwrotnym (kredyty i pożyczki), wydatki: bieżąca konsumpcja, daniny publiczne (podatki), spłaty kredytów oraz oszczędności,

2.         finanse przedsiębiorstw – dochody: z bieżącej działalności (sprzedaż dóbr i usług), dochody zwrotne (kredyty, pożyczki) oraz transfery pieniężne (subwencje, dotacje), wydatki: koszty bieżącej działalności, spłata kredytów i pożyczek, daniny publiczne,

3.         finanse banków i innych instytucji kredytowo – depozytowych – dochód: o charakterze zwrotnym (lokaty, depozyty), bezzwrotne (prowizje), wydatki: udzielanie pożyczek i kredytów, prowizje, daniny publiczne,

4.         finanse ubezpieczeń – obejmują zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych przez instytucje ubezpieczeniowe o charakterze komercyjnym (nie zaliczamy ZUS – u) – dochody: składki, zyski z lokowania zasobów pieniężnych, wydatki: wypłaty odszkodowań, prewencja (zapobieganie), daniny publiczne,

5.         finanse publiczne – to ogół zjawisk związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych przez finanse publiczne – dochody: daniny publiczne (98%), dochody komercyjne z majątku publicznego (leasing, wydzierżawienie), wydatki: koszty funkcjonowania sektora publicznego

Różnice między finansami publicznymi a prywatnymi:

1.         finanse prywatne regulowane są przez ogólne akty prawne często nie mające charakteru przymusu. W zakresie finansów publicznych natomiast występują akty prawne, które w sposób szczegółowy opisują zachowanie poszczególnych jednostek oraz mają charakter przymusu (np. ustawy podatkowe),

2.         finanse publiczne, których gestorem jest sektor publiczny mają w praktyce zapewnione dochody a nie spoczywa na nich przymus wydatkowania; prywatne: sytuacja odwrotna,

3.         finanse realizowane są w pieniądzu – decyduje sektor publiczny,

4.         sektor finansów publicznych jest nieporównywalny do jakichkolwiek jednostek sektora prywatnego, dlatego zmiany w nich zachodzące w znacznym stopniu kształtują proces gospodarczy

Dobro prywatne to takie, które przypisuje się konkretnemu właścicielowi i na zasadzie wyłączności zaspokaja jego potrzeby.

Kryteria pozwalające wyróżnić dobro publiczne:

1.         użyteczność – wg niego dobro publiczne zaspokaja potrzeby wielu jednostek nie ograniczając przy tym dostępu innym,

2.         kryterium finansowania – dobro publiczne jest finansowane z funduszy publicznych dlatego dostęp do niego jest bezpłatny albo częściowo odpłatny.

Cechy dobra publicznego:

1.         iluzoryczna bezpłatność (nie ponosimy kosztów użytkowania) – często prowadzi ona do niegospodarności, marnotrawstwa i nadużyć,

2.         dobro publiczne i jego konsumpcja stoi w sprzeczności do dobra prywatnego poprzez ograniczanie funduszy prywatnych,

3.         konsumpcja dobra publicznego ma charakter przymusowy ograniczając w ten sposób wolność wyboru jednostki,

4.         dobro publiczne prowadzi do sprzeczności z zasadami efektywności gospodarowania osłabiając jednocześnie motywację do pracy

Wykres użyteczności dobra publicznego czystego:

Użyteczność dobra społecznego:

Dla ludzi zamożnych ona się kiedyś przetnie: wraz ze wzrostem dochodu użyteczność maleje

Sektor finansów publicznych – jest to ta część gospodarki narodowej na którą składają się rządowe i samorządowe jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej oraz państwowe fundusze celowe.

Cechy wyróżniające sektor publiczny:

1.         wielkość i strukturę jego wydatków w ujęciu zbiorczym ustalają organy przedstawicielskie (Sejm, Rady Jednostek Samorządu Terytorialnego) Organy te dokonują także kontroli bieżącej i w oparciu o nie udzielają absolutorium,

2.         podstawowym źródłem finansowania sektora publicznego są wpływy z opłat publiczno – prawnych czyli obowiązkowo świadczonych danin pieniężnych,

3.         sektor publiczny stanowi w praktyce instytucjonalne i organizacyjne odzwierciedlenie finansów publicznych. ,

Różnice w zakresie finansów publicznych i sektora publicznego:

1.         służba wojskowa,

2.         szarwark – podatek rzeczowy,

3.         pełnienie honorowo funkcji dyplomatycznych

Zjawiska pieniężne – składki pieniężne mające charakter obowiązkowy o związanych z przynależnością określonych zawodów lub czynności.

17.11.2001

Sektor publiczny nie jest zbiorem jednakowo zorganizowanych jednostek. Prawo polskie dopuszcza funkcjonowanie następujących form:

1.         jednostki budżetowe – zorganizowana wg. zasady budżetowania brutto tzn wszystkie wydatki pokrywa ze środków pochodzących z budżetu natomiast ewentualne dochody przekazuje do tego budżetu,

2.         formy pomocnicze działające w oparciu o regulację gospodarki pozabudżetowej. Przybiera następujące formy:

-           zakład budżetowy jest to wyodrębniona organizacyjnie i rachunkowo jednostka sektora publicznego, która koszty własnej działalności może pokryć z osiąganych przychodów natomiast ewentualną nadwyżkę środków obrotowych musi  przekazać do budżetu,

-           gospodarstwo pomocnicze – wyodrębniona rachunkowo i organizacyjnie część jednostki budżetowej, która koszty swojego funkcjonowania pokrywa.................................Ewentualną nadwyżkę w 50% przekazuje do budżetu, 50% pozostaje w jednostce,

-           środek specjalny – określona działalność prowadzona w ramach jednostki budżetowej bez wyodrębnienia organizacyjnego ale z wyodrębnieniem rachunkowym. Wszystkie osiągnięte przychody pozostają w jednostce budżetowej,

3.         inną formą organizacyjną są państwowe fundusze celowe. Tworzone są one na zasadach wyodrębnienia z budżetu państwa określonych źródeł dochodów oraz zadań w oparciu o ustawę jako akt prawny.

Cechy funduszu celowego:

1.         posiadanie określonych źródeł dochodów publicznych,

2.         może być zasilany środkami z budżetu państwa,

3.         posiada określone cele i zadania,

4.         fundusze te łamią wiele zasad przyjętych w organizacji finansów publicznych stając się częstym elementem niegospodarności lub nadużyć.

Państwowe fundusze celowe możemy podzielić na 2 grupy:

1.         do której zaliczamy takie fundusze, które w sposób ciągły zasilane są z budżetu państwa,

-           FUS,

-           Fundusz Pracy (aktywne i pasywne rodzaje walki z bezrobociem),

-           Państwowy Fundusz Kombatantów (nie ma własnych źródeł dochodu, 100% z państwa),

-           Fundusz Alimentacyjny w 100% pokrywany z budżetu państwa

-           Fundusz Ubezpieczeń,

-           Fundusz Administracyjny związany z funkcjonowaniem KRUS - u

2.         opiera się przede wszystkim na własnych źródłach dochodu natomiast z budżetu zasilana jest sporadycznie

-           Państwowy Fundusz Rehabilitacyjny Osób Niepełnosprawnych  (składki płacą zakłady pracy 3%,

-           Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych,

-           Fundusz z Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym,

-           Fundusz Gwarantowanych Świadczeń pracowniczych,

-           Państwowy Fundusz Ochrony Środowiska,

-           Fundusz Kościelny,

Pogranicze funduszy celowych – to instytucje funkcjonujące na zasadach państwowych funduszy celowych, jednak nie zostały do nich zakwalifikowane w sposób finalny np. prawny. Mają jednak niewątpliwie charakter publiczny tzn przynajmniej część dochodów to daniny publiczne np. Fundusz Leśny, Agencje Rynku Rolnego, Krajowy Fundusz Mieszkaniowy.

Budżet należy rozpatrywać w 3 ujęciach:

1.         jako plan finansowy państwa czyli zestawienie dochodów i wydatków sektora publicznego lub jego wyodrębnionych części na okres roku,

2.    &#...