I.KIERUNKI I RODZAJE GIMNASTYKI
Gimnastyka – ćwiczenia ruchowe wzmagające stan zdrowotny, przeciwstawiające się skutkom jednostronnych czynności ruchowych, dostarczające bodźców rozwojowych oraz przygotowujące do ruchowej specjalizacji w pracy i sporcie. Wyróżniamy cztery główne kierunki gimnastyki:
1. gimnastyka podstawowa;
2. sport gimnastyczny – do którego zaliczamy:
· gimnastykę sportową,
· akrobatykę sportową,
· gimnastykę artystyczną;
3. gimnastyka pomocniczo-specjalna;
4. gimnastyka lecznicza.
- dzieci w wieku przedszkolnym (3-6 lat),
- dzieci w młodszym wieku szkolnym (7-10 lat),
- młodzieży w średnim wieku szkolnym (11-14 lat),
- młodzieży w starszym wieku szkolnym (15-19 lat),
- dorosłych,
- osób w starszym wieku.
Gimnastyka podstawowa dla dzieci i młodzieży posiada głównie cele zdrowotne, usprawniające i kształcące. Jest także podbudową wszechstronnego przygotowania fizycznego dorosłym życiu. Gimnastyka dla dorosłych i dla osób starszych ma za zadanie podtrzymywanie sprawności fizycznej i poprawę zdrowia. Jednocześnie efektywnie przeciwdziała procesom starzenia.
W sporcie gimnastycznym głównym celem jest osiągnięcie jak największego poziomu sprawności fizycznej prowadzącego do mistrzostwa sportowego. Proces ten jest długotrwały, obejmuje okres szkolenia około 6-10 lat. Ogólny model systemu treningowego obejmuje 4 okresy:
- wstępny czyli selektywny,
- kształcenia podstawowego to etap ogólnorozwojowy,
- kształceni specjalistycznego,
- mistrzostwa sportowego.
Rozróżniamy gimnastykę sportową kobiet i mężczyzn. Polega ona na wieloboju, czyli wykonywaniu złożonych układów ćwiczeń w 4 lub 6 konkurencjach na poszczególnych przyrządach. Wielobój kobiet obejmuje: ćwiczenia wolne, ćw. na równoważni i skok przez przyrząd. W klasach sportowych III – I Mistrzowskich dodatkowo ćw. na poręczach asymetrycznych. Natomiast w skład wieloboju mężczyzn w klasie młodzieżowej wchodzą ćw. wolne, ćw. na drążku, na poręczach i skok przez przyrząd. W klasach seniorskich dochodzą ćw. na kółkach i koniu z łękami.
Akrobatyka sportowa obejmuje cztery specjalności:
- skoki akrobatyczne w konkurencjach: kobiet i mężczyzn,
- ćw. dwójkowe w konkurencjach: dwójki żeńskie, męskie i mieszane,
- ćw. zespołowe – piramidy w konkurencjach: piramidy kobiet (trójkowe), piramidy mężczyzn (czwórkowe),
- skoki na trampolinie: w konkurencji kobiet i mężczyzn, skoki synchroniczne kobiet i mężczyzn (dwójkowe).
Ostatnim rodzajem sportu gimnastycznego jest gimnastyka artystyczna, która ze względu na swój charakter, tzn. wymaganą wrażliwość na piękno i harmonię ruchu, jest uprawiana wyłącznie przez kobiety. Wykorzystywanie muzyki jako podkładu do wykonywanych ćwiczeń wymaga pogłębionej wrażliwości tanecznej i dużego poczucia rytmu. Do ćwiczeń wykorzystuje się różne przybory (skakankę, wstążkę, piłkę, obręcz , maczugi). Ten rodzaj gimnastyki powoduje, że ruchy manualne zostają doprowadzone do perfekcji i wysokiej precyzji.
Gimnastyka pomocniczo – specjalna jak możemy wywnioskować z nazwy dzieli się na pomocniczą i specjalną. Pierwsza stanowi integralną część nauczania i treningu poszczególnych dyscyplin sportowych. Specjalnie dobrane zestawy ćwiczeń są wykorzystywane do kształtowania odpowiednich zdolności motorycznych. Druga ma za zadanie kompensacje i likwidacje niedoborów związanych brakiem aktywności ruchowej, w szczególności u ludzi dorosłych. Najczęściej spotyka się gimnastykę poranną, w środku dnia, między lekcjami, przed rozpoczęciem pracy i w przerwach między nią i po pracy jako gimnastyka rekreacyjna. Celem tego rodzaju gimnastyki jest przyspieszenie procesów odnowy sił fizycznych i psychicznych, a także relaks.
Ostatnim rodzajem gimnastyki jest gimnastyka lecznicza, połączona z rehabilitacją fizyczną. Zadaniem jej jest współuczestniczenie w eliminowaniu skutków ludzkiego stylu życia oraz przywracanie zdrowia. W osiągnięciu tego pomaga kinezyterapia, czyli leczenie ruchem. Poprzez odpowiednio dobrane ćwiczenia podnosi się sprawność i wydajność organizmu. Gimnastyka lecznicza jest stosowana do leczenia ludzi niepełnosprawnych, osób z wadami postawy. Ćwiczenia powinny być odpowiednio dobrane i przedyskutowane ze specjalistą. Ten rodzaj gimnastyki jest stosowany przez ośrodki wad postawy, w położnictwie, chirurgii i ortopedii, w uzdrowiskach i sanatoriach.
Ćwiczenia gimnastyczne dzielą się na cztery główne grupy:
I. ćwiczenia porządkowo – dyscyplinujące,
II. ćw. kształtujące,
III. ćw. użytkowo – sportowe,
IV. ćw. uzupełniające.
Kolejność wymienionych grup nie jest przypadkowa. Ćwiczenia porządkowo – dyscyplinujące to zestaw ćwiczeń powodujących większe zdyscyplinowanie grupy ćwiczących i pomagających w prowadzeniu zajęć. Stosuje się je by grupa sprawnie wykonywała polecenia i poruszała się w miejscu prowadzenia lekcji. Oprócz tego wpływają one dodatnio na rozwój uwagi, pamięci, orientacji w czasie i przestrzeni, oraz wyobraźnię. Przyczyniają się do polepszenia koordynacji ruchowej i skrócenia czasu reakcji bodziec słuchowy.
Ćwiczenia porządkowe dzielimy na:
1) musztrę,
2) ustawienia grup ćwiczebnych,
3) korowody.
Wyróżniamy musztrę wg regulaminu wojskowego i dostosowaną do ćwiczeń gimnastycznych. Pierwsza dzieli się na ćw. w miejscu, w marszu i specjalne. Do drugiej natomiast zaliczmy różne rodzaje przemieszczania się na sygnał prowadzącego, tworzenie par, zbiórki.
Kolejnym rodzajem ćw. porządkowych są ustawienia grup ćwiczebnych, które dzielą się na:
a) ustawienia i kolumny ćwiczebne do ćwiczeń wolnych,
Kolumną nazywamy takie ustawienie, które zapewnia swobodę ruchów i umożliwia wykonywanie ćwiczeń wszystkim ćwiczącym i ułatwia prowadzącemu ich przegląd.
b) ustawienia i zmiany grup ćwiczebnych do ćw. na przyrządach,
Trzeba tutaj zauważyć, że ustawienie ćwiczących przy przyrządach nie powinno utrudniać nie ćwiczącym obserwacji wykonywania ćwiczenia. Nie powinno natomiast przeszkadzać w jego wykonaniu.
c) podchodzenie, ustawienie i odchodzenie ćwiczącego do i od przyrządu,
powinno stać się nawykiem. Podejście i odejście ma być energiczne i pewne.
d) ustawienie przyrządów,
Każdy przyrząd powinien być ustawiony pod ścianą jeżeli nie ma odpowiedniego pomieszczenia. A do noszenia wykorzystać należy uczniów.
Korowody pomagają w urozmaiceniu lekcji i są środkiem do uspokojenia organizmu, dlatego powinny zajmować miejsce w części wstępnej i końcowej zajęć.
Kolejną grupą są ćwiczenia kształtujące. Podział ich jest taki:
a) ćw. ramion,
b) ćw. nóg,
c) ćw. szyi,
d) ćw. tułowia w płaszczyźnie strzałkowej, poprzecznej i złożonej.
Ich zasadniczym zadaniem jest kształtowanie prawidłowej postawy, rozwijanie siły mięśni, szybkości skurczów mięśni, gibkości, umiejętności naprężania i rozluźniania poszczególnych grup mięśniowych, polepszenie przemiany materii, kształtowanie prawidłowego ruchu, ogólny rozwój, wzmocnienie organów ruchowych i krwioobiegu. Charakterystyczne jest występowanie ruchów w kilku płaszczyznach doskonalące koordynacje.
Kolejne zostały wymienione ćwiczenia użytkowo – sportowe, które są główną częścią gimnastyki. Ich zadania to:
doskonalenie fizycznej sprawności człowieka jako podstawy zdrowia i wydajności pracy,
wszechstronne opanowanie aparatu ruchowego i kształcenie nawyków ruchowych,
doskonalenie fizycznych i psychicznych cech osobowości charakteru.
W tej grupie ćwiczeń możemy wyróżnić:
ćw. równoważne,
zwisy i podpory,
ćw. zwinnościowo – akrobatyczne,
rzuty i chwyty,
czołganie się, dźwiganie – mocowanie,
chody i biegi,
skoki.
Wszystkie z wyżej wymienionych mogą występować jako ćwiczenia wolne, z przyborami i na przyrządach.
Zadaniem ćwiczeń wymienionych jako pierwsze jest doskonalenie i rozszerzenie zasobu koordynacji ruchowej oraz kształcenie zmysłu równowagi, uwagi ćwiczących, przezorności i odwagi. Dzielimy je na ćwiczenia równoważne:
- wolne,
- z użyciem przyborów,
- na przyrządach,
- ze współćwiczącym,
- w formie zabawowej.
A one dzielą się jeszcze na: wykonywane w miejscu, w ruchu, i w walce o równowagę.
Wyróżniamy zwisy i podpory wolne i mieszane, które wykonywane są różnymi chwytami, przodem tyłem bokiem do przodu. Zwis to pozycja gimnastyczna, w której ciało jest u trzymane na jakimś przyrządzi w całości lub w znacznej części, głównie siłą mięśni zginających palce rąk, przy czym oś łącząca stawy barkowe jest poniżej punktu zaczepienia. Podpór to taka pozycja gimnastyczna, w której ciało wspiera się w całości lub w pewnej tylko części na ramionach, podtrzymywane siłą mięśni prostujących ramiona, przy czym oś barków znajduje się powyżej punktów podparcia. Wszystkie ćwiczenia na przyrządach dzielimy na: zamachowe, siłowe i statyczne.
Ćwiczenia zwinnościowo – akrobatyczne mają duży wpływ na rozwój ruchowych uzdolnień człowieka, a dodatkowo rozwijają siłę i zręczność. W niektórych dyscyplinach są one nieodzownym elementem treningu. Podział jest podobny jak w poprzednich, tzn. dynamiczne i statyczne. Z kolei dynamiczne to:
przetaczania, przewroty, przerzuty i wychwyty. A statyczne: stania na rękach – pojedyncze, dwójkowe i grupowe, mostki, szpagaty i piramidy.
Następne z kolei to ćwiczenia rzutów i chwytów. Wyrabiają one koordynacje ruchową, doskonalą zręczność, celność, wzmacniają i rozwijają system mięśniowy oraz rozwijają głębokie czucie mięśniowe. Możemy wyróżnić rzuty: piłką palantową, lekarską, grantem, dyskiem, woreczkiem, laską. A wszystkie te rzuty dzielimy jeszcze na:
- rzuty pchnięciem,
- rzuty łukiem,
- rzuty okrężne.
Ćwiczenia w czołganiu się i dźwiganiu wymagają siły, wytrzymałości, zręczności i szybkości. Czołganie jako sposób poruszania się ma duże znaczenie podczas ćwiczeń i gier terenowych oraz jako przygotowanie do walki i obrony.
Kolejną grupą są ćwiczenia w podnoszeniu i przenoszeniu ciężarów. Wyrabiają one siłę, wytrzymałość, ekonomiczne wykorzystanie siły. Przy nauce tych ćwiczeń należy przechodzić stopniowo od najłatwiejszych do najtrudniejszych. Podzielić je można na: unoszenie i podnoszenie, dźwiganie i przenoszenie.
Chody i biegi są naturalnymi sposobami przemieszczania się. Na Zajęciach gimnastyki stosuje się następujące rodzaje chodu: krok marszowy, krok sportowy, marsz o nogach ugiętych, na palcach, piętach, zewnętrznych bądź wewnętrznych krawędziach stóp, krokiem dostawnym, skrzyżnym, z wysokim unoszeniem kolan, wypadami itp. Bieg jest bardziej dynamicznym sposobem poruszania się. Większe jest w związku z tym obciążenie układu oddechowego, ruchowego i krwionośnego. Na lekcjach gimnastyki jest on wykorzystywany do: rozgrzania ćwiczących, wzmocnienia płuc i serca, wyrobienia wytrzymałości pracy narządów krążenia i oddychania, nauczanie prawidłowej techniki biegu.
Skoki wymagają od ćwiczącego dużej koordynacji ruchowej, skupienia i wysiłku. Skok składa się z trzech faz:
- rozbiegu,
- odbicia,
- lotu,
- lądowania.
A ogólny podział zawiera się w trzech grupach:
1. skoki wolne,
2. skoki mieszane
3. skoki z użycie przyborów.
Ostatnią grupę ćwiczeń zaliczanych do materiału ćwiczebnego stanowią ćwiczenia uzupełniające. Rozróżniamy:
1) gry i zabawy:
a) bieżne,
b) orientacyjno – porządkowe,
c) siłowe,
d) rzutne,
e) skoczne,
2) elementy tańców, pląsów, ćwiczeń muzyczno – ruchowych,
3) elementy sportów walki.
Literatura:
1. „Gimnastyka – skrypt dla studentów AWF” - Kaczyński, Jeziorski, Świerczyński; AWF Wrocław 1978 r.
2. „Gimnastyka” Krystian Karkosz; AWF Katowice 1993 r.
3. „Gimnastyka – poradnik metodyczny” – Barański, Mazur, Winnicka; PZWS Warszawa 1968 r.
4. „Gimnastyka podstawowa” – Mazurek; Warszawa 1963 r.
5. „Gimnastyka” – Młokosiewicz; PWN Poznań 1979 r.
6. „Teoria gimnastyki” – praca zbiorowa; PWN Warszawa 1953 r.
kasperpl