EKONOMIA - pytania final.doc

1. Działanie rynku, jak kształtuje się cena rynkowa?

Rynek to:

·         instytucja umożliwiająca wymianę dóbr, usług i czynników wytwórczych;

·         zespół mechanizmów umożliwiający kontakt producentów z konsumentami;

·         miejsce, gdzie spotykają się kupujący i sprzedający w celu dokonania transakcji;

·         całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają; na rynku konkurencyjnym dokonuje się ustalenia ceny oraz ilości dóbr;

·         określona zbiorowość podmiotów gospodarujących zainteresowanych dokonywaniem operacji kupna-sprzedaży określonych dóbr, wartości lub usług; część zbiorowości reprezentuje podaż zaś część popyt; przeciwstawienie się popytu i podaży w określonym miejscu oraz czasie prowadzi do ustalenia ceny wartości będącej przedmiotem obrotu – sprawia to, iż dochodzą do skutku transakcje kupna sprzedaży;

·         rynek poprzez grę popytu i podaż dokonuje obiektywnej wyceny poszczególnych towarów, ustalając ich wartość wymienną, czyli cenę.

Rodzaje rynków:

I. Wg rodzaju dóbr będących przedmiotem obrotu (wg przedmiotu wymiany)

·         rynek towarów

o        rynek dóbr konsumpcyjnych

o        rynek dóbr przemysłowych;

·         rynek usług - obejmuje dobra, które są konsumowane w trakcie ich produkcji;

·         rynek finansowy - obejmuje obrót pieniądzem, środkami dewizowymi, akcjami, obligacjami, instrumentami pochodnymi, ubezpieczeniami;

·         rynek czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału).

II. Wg zasięgu geograficznego (zasięgu działania)

·         lokalny - w bezpośrednim otoczeniu klienta;

·         regionalny - do kontaktów między klientem a dostawcami dochodzi na większym terenie, np. powiatu, województwa;

·         narodowy (krajowy) - funkcjonuje w obrębie państwa;

·         międzynarodowy - prowadzone są transakcje pomiędzy przynajmniej dwoma państwami;

·         światowy - wymian dóbr i usług na obszarze całego świata.

III. Wg głównych miejsc produkcji i konsumpcji

·         rynek pierwotny - główne miejsca produkcji;

·         rynek centralny – główne miejsce obrotu i konsumpcji.

IV. Wg relacji popytu do podaży

·         rynek nabywcy (popyt < podaż, kupujący wybiera najkorzystniejszą dla siebie ofertę);

·         rynek sprzedawcy (popyt > podaż, sprzedawcy dyktują warunki, gdyż potrzeby nabywców są niezaspokojone).

V. Wg swobody dokonywania transakcji na rynku

·         rynek wolny – swoboda obrotu, podjęcia działalności, minimalizacja ograniczeń dostępu do poszczególnych rynków międzynarodowych;

·         rynek reglamentowany;

·         szary rynek - posiadanie reglamentowanych dóbr jest legalne, ale obrót nimi poza wyznaczonym systemem reglamentacji jest zakazany;

·         czarny rynek - obrót wartościami, których posiadanie jest nielegalne lub ograniczone do pewnych organizacji, zakazany jest także obrót tymi wartościami.

VI. Wg zorganizowania rynków

·         rynki formalne;

·         rynki formalne ułomne;

·         rynki nieformalne.

VII. Wg kryterium skali lub wielkości transakcji

·         hurtowy;

·         detaliczny (półhurt).

VIII. Wg charakteru transakcji handlowej

·         dóbr i usług

o        produkcyjny - rynek elementów służących do dalszej produkcji (np. maszyn, urządzeń) lub elementów służących do dalszego przetworzenia, półproduktów (np. surowców, minerałów)

o        konsumpcyjny - zaspakaja bezpośrednio zapotrzebowanie konsumentów;

·         kapitałowy - np. środków pieniężnych, papierów wartościowych;

·         pracy.

IX. Wg stopnia zaspokojenia potrzeb

·         producenta - oczekiwania nabywców znacznie przewyższają oferowaną do sprzedaży ilość produktów (popyt jest większy niż podaż), toteż sprzedawcy nie zabiegają o konsumenta, a nabywcy muszą rywalizować w ich zdobywaniu; konsekwencją takiego stanu rzeczy może być korupcja, wprowadzanie reglamentacji sprzedaży, przydziałów, talonów i wreszcie dystrybucja za pomocą systemu kartkowego;

·         konsumenta - ilość produktów przeznaczonych do sprzedaży przewyższa zapotrzebowanie klientów, przedsiębiorstwa produkują to, co znajduje aprobatę nabywców i właściwie zaspokaja ich potrzeby, a pozyskanie klienta jest wynikiem marketingu.

Czynniki rynkowe:

Czynniki rynkowe to zmiany poziomu dochodów nabywców, cen innych towarów oraz oczekiwania nabywców co do zmian cen w przyszłości.

Czynniki pozarynkowe:

·         demograficzne (liczba ludności pod względem wieku, płci, zatrudnienia);

·         naturalne (klimatyczno-atmosferyczne);

·         preferencje nabywców (gust, upodobania, zwyczaje);

·         polityczne (zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne, np. wojny).

Gospodarka rynkowa - system ekonomiczny, w którym decyzje dotyczące gospodarki podejmowane są przez niezależne podmioty gospodarcze (ludzi, firmy i rząd).

Podmiotami gospodarki rynkowej są:

·         gospodarstwa domowe,

·         przedsiębiorstwa,

·         instytucje finansowe,

·         administracja państwowa,

·         władza lokalna.

Do elementów gospodarki rynkowej zaliczyć można:

·         towar,

·         cenę,

·         pieniądz,

·         rynek.

Zalety systemu wolnorynkowego:

·         racjonalne i efektywne wykorzystanie czynników wytwórczych (ludzie, kapitał, technologie),

·         duża innowacyjność gospodarki,

·         duża elastyczność gospodarki.

Wady systemu wolnorynkowego:

·         rozwarstwienie w dochodach uczestników rynku,

·         produkcja dóbr opłacalnych,

·         nadmierne zanieczyszczenie środowiska.

Gospodarka planowa - gospodarka, opierająca się na założeniach planów kilkuletnich, określających najważniejsze cele rozwoju państwa. Plany takie były popularne w państwach o ustrojach socjalistycznych i były jednym z najważniejszych mechanizmów kierownictwa partii. Uchwalane na określony czas podczas zjazdów partyjnych lub plenum. W historii PRL najbardziej popularne plany to plan sześcioletni i plan trzyletni. W gospodarce centralnie planowanej to władze ustalały, co, jak i dla kogo ma być produkowane. Ustalano także ceny poszczególnych produktów. System planowania gospodarczego we wszystkich krajach był nieefektywny i prowadził do obniżenia stopy życiowej obywateli. Centralne planowanie to model gospodarki zakładający ustalanie cen, płac oraz charakteru produkcji na poziomie centralnego planu. W modelu takim przedsiębiorstwa nie są samodzielnymi podmiotami. Firmy takie nie dbają o koszty produkowania ani o jej jakość. Popyt na rynku zapewnia dodruk pieniądza, przed hiperinflacja "chronią" centralne ustalone ceny. Powoduje to, że zamiast hiperinflacji są kolejki w sklepach wynikające z nierównowagi na rynku. Teoretycznie podmioty mogą sprzedać dowolną ilość produktów w dowolnej jakości oraz cenie. Jednak ich możliwości produkcji ogranicza niska wydajność pracy oraz niemożność zaopatrzenia, ponieważ nierównowaga dotyczy wszystkich rynków również zaopatrzenia. W takim modelu część podmiotów zawsze uzyska rentowność. Inne podmioty będą jednak zawsze nierentowne, ponieważ nie dbają o koszty produkcji, co jest stałym elementem tego typu gospodarki. W takiej sytuacji podmioty rentowne będą finansować nierentowne. Istnienie takiego modelu na pewnym niskim poziomie wydajności jest możliwe, ale pod warunkiem, że nie ma w nim sektora prywatnego.

Interwencjonizm - teoria ekonomiczna zalecająca bezpośrednie interwencje państwa w rynek.

Interwencjonizm może przybierać różne formy. Może to być:

·         bezpośrednie finansowanie niektórych inwestycji gospodarczych z kasy państwowej, np. budowy autostrad;

·         "ratowanie" upadających przedsiębiorstw przez preferencyjne kredyty, oddłużanie i ew. przejmowanie upadłych przedsiębiorstw na własność skarbu państwa;

·         bezpośrednie dotacje do nierentownej produkcji lub usług;

·         skupowanie przez państwo nadmiaru niektórych towarów i ich późniejsze sprzedawanie w celu utrzymania stałego poziomu cen;

·         uczestniczenie przez państwo w grze na rynkach finansowych poprzez posiadanie pakietów akcji wybranych przedsiębiorstw i emisję własnych papierów wartościowych (np. obligacji);

·         bezpośrednia interwencja państwa w rynek walutowy - polegająca np. na utrzymaniu kursu własnej waluty przez wykupywanie obcych walut na rynku wewnętrznym;

·         wprowadzanie monopolu państwowego w niektórych sektorach gospodarki, np. produkcji mocnych alkoholi;

·         regulacja rynku poprzez wprowadzanie systemu koncesjonowania niektórych form działalności gospodarczej np. w celu obrony słabszych podmiotów przed silniejszymi;

·         płynną regulację podstawowych stóp procentowych, nie wynikających z bezpośredniej podaży pieniądza na rynku lecz przeciwnie zapobiegającej potencjalnym, niekorzystnym zjawiskom na rynku;

·         "pompowanie" pieniędzy na rynek poprzez pomoc socjalną (np. zasiłki dla bezrobotnych);

·         stosowanie systemu podatkowego, którego celem jest nie tylko pozyskiwanie środków do budżetu państwa, ale także regulacja rynku przez np. różnicowanie stóp podatkowych w różnych sektorach gospodarki, czy ulgi inwestycyjne;

...