05-1998_43_49.pdf

(322 KB) Pobierz
Regulator obrotów silnika 220V - AVT-422
Regulator obrotów silnika 220V
P R O J E K T Y
Regulator obrotów
silnika 220V
kit AVT−422
Problem regulacji obrotÛw
silnikÛw elektrycznych
doczeka³ siÍ licznych
rozwi¹zaÒ, lecz nadal
otrzymujemy wiele listÛw z
proúbami, aby powrÛciÊ do
tego tematu.
Przedstawiamy wiÍc kolejny
projekt regulatora fazowego,
ktÛrego konstrukcja jest
oparta na uk³adzie U2008B
firmy Temic.
Wielu elektronikÛw jest zain-
teresowanych budow¹ regulatorÛw
obrotÛw rÛønorodnych silnikÛw
elektrycznych.
Najprostsze s¹ uk³ady regulacji
obrotÛw silnikÛw pr¹du sta³ego.
Natomiast samodzielna budowa
regulatora obrotÛw dla silnika
trÛjfazowego jest bardzo trudnym
zadaniem i†na pewno nie powinni
siÍ za to zabieraÊ pocz¹tkuj¹cy
elektronicy. Pozostaj¹ jeszcze jed-
nofazowe silniki pr¹du zmienne-
go. WystÍpuje kilka rodzajÛw ta-
kich silnikÛw.
W†tym miejscu naleøy przypo-
mnieÊ, øe nie wszystkie silniki
jednofazowe daj¹ siÍ regulowaÊ
przez zmianÍ wartoúci napiÍcia
zasilaj¹cego. Pocz¹tkuj¹cym elek-
trykom i†elektronikom czÍsto wy-
daje siÍ, øe co jak co, ale zmniej-
szenie napiÍcia na pewno zmniej-
szy obroty kaødego silnika. Rozu-
muj¹ nastÍpuj¹co: jeúli przy pe³-
nym napiÍciu uzyskuje siÍ prÍd-
koúÊ nominaln¹, a†przy braku na-
piÍcia prÍdkoúÊ zerow¹, to na
pewno istnieje takie napiÍcie, przy
ktÛrym uzyska siÍ prÍdkoúÊ rÛw-
n¹ powiedzmy po³owie prÍdkoúci
nominalnej.
B³¹d tego rozumowania tkwi
w†nieuwzglÍdnieniu faktu, øe
prÍdkoúÊ obrotowa niektÛrych sil-
nikÛw wyznaczona jest nie przez
wartoúÊ napiÍcia, tylko przez czÍs-
totliwoúÊ przebiegu zasilaj¹cego.
W†przypadku takich silnikÛw
zmniejszanie napiÍcia owszem, ob-
niøy w†pewnych warunkach prÍd-
koúÊ obrotow¹, ale moc oraz mo-
ment obrotowy spadn¹ przy tym
do katastrofalnie ma³ej wartoúci.
Listy nadchodz¹ce do redakcji
úwiadcz¹, øe wiele osÛb nie zdaje
sobie sprawy z†tego faktu, a†po-
tem dziwi siÍ, øe jakiú silnik
pr¹du zmiennego nie daje siÍ
regulowaÊ za pomoc¹ uk³adu, ktÛ-
ry dobrze reguluje obroty rÍcznej
wiertarki.
Naleøy wiÍc jeszcze raz wyraü-
nie podkreúliÊ, øe regulacja prÍd-
koúci obrotowej przez zmianÍ na-
piÍcia zasilaj¹cego moøe byÊ prze-
prowadzana tylko w†niektÛrych
silnikach - konkretnie w silnikach
komutatorowych, a†nie zda egza-
minu w†przypadku innego rodzaju
jednofazowych silnikÛw pr¹du
zmiennego.
Uwaga!
Opisany układ przeznaczony jest
do regulacji prędkości obrotowej sil−
ników komutatorowych zasilanych
napięciem sieci 220V, zwłaszcza do
elektronarzędzi (np. wiertarka).
Układ nie nadaje się do regulacji
silników prądu stałego, silników bez−
komutatorowych prądu zmiennego
różnego typu, ani do silników trójfa−
zowych.
Układ nadaje się do fazowej regu−
lacji mocy odbiorników innych niż
silniki (np. grzałki), ale w takich za−
stosowaniach nie są wykorzystane
specyficzne cechy użytego specjali−
zowanego układu scalonego, a po−
nadto niepotrzebnie generowane są
zakłócenia związane ze sterowaniem
fazowym. Do regulacji mocy grzania
lepiej zastosować sterowanie grupo−
we, a nie fazowe.
Do wykonania opisanego regula−
tora w wersji podstawowej nie jest ko−
nieczna ani wiedza o silnikach, ani
pełne poznanie właściwości użytego
układu scalonego. Wystarczy zmon−
tować i uruchomić układ według po−
danych wskazówek.
Wyczerpujące informacje o ukła−
dzie scalonym, zawarte w pierwszej
części artykułu, są przeznaczone dla
Czytelników zaawansowanych, któ−
rzy zechcą przeprowadzić ekspery−
menty i wykorzystać wszystkie właś−
ciwości użytego układu scalonego.
Podstawowe dane uk³adu
scalonego U2008B
Regulator zawiera nowoczesny
uk³ad scalony U2008 produkcji
firmy Telefunken (wchodz¹cej
w†sk³ad koncernu Temic). Kostki
U2008 nie naleøy myliÊ ze znan¹
wczeúniej kostk¹ U208, ktÛra rÛw-
nieø mia³a podobne zastosowanie,
ale nie mia³a kilku moøliwoúci,
dostÍpnych wy³¹cznie w†nowszym
uk³adzie U2008. Oba wymienione
uk³ady wywodz¹ siÍ ze znanej od
lat kostki TEA1007, ktÛra rÛwnieø
s³uøy do fazowej regulacji mocy.
Wspomniane trzy uk³ady scalone
maj¹ po osiem nÛøek, ale nie s¹
wzajemnie wymienne. Na rynku
dostÍpnych jest jeszcze kilka po-
dobnych uk³adÛw do fazowej re-
gulacji prÍdkoúci obrotowej silni-
Elektronika Praktyczna 5/98
43
39502900.048.png 39502900.049.png
Regulator obrotów silnika 220V
nia kondensatora blok wyjúciowy
wytwarza impuls, ktÛry podany
na bramkÍ triaka otwiera go,
umoøliwiaj¹c przep³yw pr¹du ob-
ci¹øenia.
NapiÍcie na kondensatorze ma
kszta³t impulsÛw pi³okszta³tnych,
czyli podobnych do zÍbÛw pi³y.
Naleøy zauwaøyÊ, øe kondensator
jest roz³adowywany nie w†mo-
mencie przejúcia napiÍcia sieci
przez zero, ale wczeúniej, dok³ad-
nie w†chwili, gdy napiÍcie na
kondensatorze C (rys. 1) zrÛwna
siÍ z†napiÍciem na suwaku poten-
cjometru. Reguluj¹c to napiÍcie
moøna wiÍc zmieniaÊ opÛünienie
impulsÛw wyzwalaj¹cych triak
w†stosunku do momentu przejúcia
napiÍcia sieci przez zero, a†tym
samym regulowaÊ wartoúÊ sku-
teczn¹ napiÍcia zasilaj¹cego obci¹-
øenie, a wiÍc i†pr¹d obci¹øenia.
Na rys. 2 pokazano blokowy
schemat wewnÍtrzny i†podstawo-
w¹ aplikacjÍ kostki U2008. Uk³ad
scalony U2008 zawiera blok za-
silania, ktÛrego napiÍcie wyjúcio-
we wynosi 14,5..16,5V. Takie teø
jest napiÍcie zasilaj¹ce uk³ady
wewnÍtrzne kostki. NapiÍcie to
jest dostÍpne na nÛøkach 4†i†5.
Jak siÍ ³atwo domyúliÊ, nÛøka
7†to wejúcie synchronizuj¹ce pra-
cÍ uk³adu z†napiÍciem sieci.
Rzeczywiúcie, obwÛd ten wykry-
wa moment przejúcia napiÍcia
sieci przez zero i†zeruje wtedy
wszystkie wewnÍtrzne bloki uk³a-
du.
Naleøy zauwaøyÊ, øe mas¹
(elektrod¹ wspÛln¹, punktem od-
niesienia) jest nÛøka 4, natomiast
napiÍcie zasilaj¹ce (na nÛøce 5)
jest ujemne w†stosunku do masy.
Takie rozwi¹zanie wynika wprost
z†pewnych w³aúciwoúci triaka.
Mianowicie triak moøe byÊ wy-
zwalany impulsami zarÛwno do-
datnimi, jak i†ujemnymi. Jednak
wiÍksz¹ czu³oúÊ wyzwalania osi¹-
ga siÍ przy impulsach ujemnych
- st¹d korzystne jest ujemne na-
piÍcie zasilaj¹ce.
Dlatego teø przebiegi na nÛøce
2 mierzone w†stosunku do masy
bÍd¹ ujemne, czyli naleøy je
narysowaÊ odwrotnie niø pokaza-
Rys. 1. Ogólna zasada regulacji
fazowej.
kÛw (oraz regulacji mocy innych
odbiornikÛw), na przyk³ad U209,
U210, U211 czy U2010. W†niniej-
szym artykule wyczerpuj¹co opi-
sano w³aúciwoúci i†sposÛb wyko-
rzystania uk³adu U2008. OgÛlna
zasada dzia³ania uk³adu regulacji
fazowej zilustrowana jest na rys.
1 .
W†momencie, gdy chwilowa
wartoúÊ napiÍcia sieci energetycz-
nej wynosi zero, kondensator C2
jest na pewno roz³adowany. Po
rozpoczÍciu kaødego pÛ³okresu
przebiegu napiÍcia sieci konden-
sator ten jest ³adowany pr¹dem
o†sta³ej wartoúci. NapiÍcie na kon-
densatorze roúnie liniowo, a†na-
stÍpnie kondensator jest roz³ado-
wywany. W†momencie roz³adowa-
Rys. 2. Blokowy schemat wewnętrzny i podstawowa aplikacja układu
U2008.
44
Elektronika Praktyczna 5/98
39502900.050.png 39502900.051.png 39502900.001.png 39502900.002.png 39502900.003.png 39502900.004.png 39502900.005.png 39502900.006.png 39502900.007.png 39502900.008.png 39502900.009.png 39502900.010.png 39502900.011.png 39502900.012.png 39502900.013.png 39502900.014.png 39502900.015.png 39502900.016.png 39502900.017.png 39502900.018.png 39502900.019.png 39502900.020.png 39502900.021.png 39502900.022.png 39502900.023.png 39502900.024.png 39502900.025.png 39502900.026.png 39502900.027.png 39502900.028.png 39502900.029.png 39502900.030.png
Regulator obrotów silnika 220V
Rys. 3. Kąt zapłonu w funkcji
rezystancji dołączonej do nóżki 6.
pr¹du ³adowania kondensatora C2
przez zmianÍ rezystancji do³¹czo-
nej do koÒcÛwki 6. DziÍki temu
nie trzeba precyzyjnie dobieraÊ
maksymalnych wartoúci napiÍcia
na nÛøce 3†(dobieraj¹c ømudnie
wartoúÊ rezystancji rezystorÛw
w³¹czonych szeregowo z†potencjo-
metrem P1). Moøna zastosowaÊ
standardowe rezystory z†szeregu,
a†potem dla maksymalnego (naj-
bardziej ujemnego) napiÍcia na
nÛøce 3, tak ustawiÊ wartoúÊ
potencjometru montaøowego R8,
by uzyskaÊ maksymalne opÛünie-
nie impulsÛw wyzwalaj¹cych,
a†wiÍc napiÍcie na obci¹øeniu
bliskie lub rÛwne zero.
Inaczej mÛwi¹c, potencjometr
R8 ustala maksymalny k¹t zap³o-
nu triaka, czyli minimalne napiÍ-
cie (i pr¹d) na obci¹øeniu. W†prak-
tycznych zastosowaniach tak usta-
wia siÍ potencjometr montaøowy
R8, aby minimalne napiÍcie na
obci¹øeniu (np. silniku) wynosi³o
0..10V. W†wielu wypadkach to
minimalne napiÍcie wcale nie
musi byÊ rÛwne dok³adnie 0V.
Z† rys. 3 moøna okreúliÊ przybli-
øon¹ wartoúÊ rezystancji do³¹czo-
nej do nÛøki 6, potrzebn¹ do
uzyskania maksymalnego k¹ta za-
p³onu triaka. Przyk³adowo, dla
pojemnoúci C2 rÛwnej 10nF rezys-
tancja ta wynosi oko³o 150k
WiÍksze pojemnoúci i†d³uøsze
czasy trwania impulsu wyzwala-
j¹cego triak mog³yby byÊ potrzeb-
ne w†przypadku obci¹øenia o†cha-
rakterze indukcyjnym. W†takim
obci¹øeniu pr¹d narasta poma³u
i†przy znacznej indukcyjnoúci nie
zd¹øy narosn¹Ê powyøej pr¹du
podtrzymywania triaka (oznacza-
nego w†katalogach I H ). Po zaniku
impulsu wyzwalaj¹cego triak wy-
³¹czy siÍ ze wzglÍdu na zbyt ma³y
pr¹d przewodzenia. Naleøy jednak
pamiÍtaÊ, øe zwiÍkszanie d³ugoúci
impulsu wyzwalaj¹cego oznacza
jednoczeúnie wzrost pr¹du pobie-
ranego przez uk³ad. Wtedy trzeba
zmniejszyÊ wartoúÊ rezystora R1
(rys. 2), by dostarczyÊ potrzebne-
go pr¹du, zwracaj¹c uwagÍ, by by³
to rezystor o†odpowiedniej mocy.
Z† rys. 4a moøna okreúliÊ maksy-
maln¹ wartoúÊ rezystora ograni-
czaj¹cego R1, w†zaleønoúci od
zapotrzebowania na pr¹d (I S -
úredni pobÛr pr¹du). Rys. 4b
no na rys. 1. Analiza napiÍÊ
i†przebiegÛw ujemnych mog³aby
byÊ dla niektÛrych CzytelnikÛw
doúÊ trudna, dlatego na rys. 1†po-
kazano ogÛln¹ zasadÍ dzia³ania,
ilustruj¹c to przebiegami dodatni-
mi.
NapiÍcie na nÛøce 3†(decydu-
j¹ce o†k¹cie zap³onu triaka) jest
podawane z potencjometru P1.
Wed³ug katalogu, zakres napiÍÊ
roboczych na nÛøce 3†moøe wy-
nosiÊ -1..-9V. Na podstawie rys.
1, bez trudu moøna siÍ domyúliÊ,
øe w†kostce U2008 najwiÍksze
opÛünienie i†k¹t zap³onu triaka,
czyli najmniejsze napiÍcie na ob-
ci¹øeniu uzyskuje siÍ przy napiÍ-
ciu na nÛøce 3 rÛwnym -9V. Jak
z†tego widaÊ, potencjometr P1
s³uøy do zmiany napiÍcia wyjúcio-
wego regulatora.
Z†przedstawionych informacji
wynika, øe dla uzyskania potrzeb-
nego zakresu napiÍÊ obci¹øenia
(zwykle 0..95% napiÍcia sieci),
naleøa³oby dok³adnie dobraÊ war-
toúci napiÍÊ na obu koÒcach
potencjometru, by wynosi³y one
-1V i†-9V. Wymaga³oby to doúÊ
precyzyjnego dobrania rezystorÛw,
w³¹czonych szeregowo z†potencjo-
metrem.
Konstruktorzy uk³adu scalone-
go poszli zupe³nie inn¹ drog¹.
Przewidzieli moøliwoúÊ regulacji
.
Co waøne, czas trwania impul-
sÛw wyzwalaj¹cych triak zaleøy
úciúle od pojemnoúci C2 (rys. 2).
Kaødy nanofarad pojemnoúci C2
wyd³uøa o 9µs czas trwania im-
pulsu wyzwalaj¹cego na nÛøce 8.
Przyk³adowo dla pojemnoúci C2
rÛwnej 10nF, d³ugoúÊ impulsu
wyzwalaj¹cego wyniesie:
t p = 9
Rys. 5. Dobór prądu bramki triaka.
s
Jak widaÊ z†rys. 3, proponowa-
ne przez producenta wartoúci po-
jemnoúci C2 mieszcz¹ siÍ w†zakre-
sie 1,5nF..33nF.
s/nF * 10nF = 90
pokazuje, jaka musi byÊ obci¹øal-
noúÊ (moc) takiego rezystora.
W†praktyce, zamiast zwiÍksza-
nia d³ugoúci impulsu wyzwalaj¹-
cego (przez zwiÍkszanie C2), na-
leøy raczej rÛwnolegle z†obci¹øe-
niem indukcyjnym w³¹czyÊ szere-
gowy obwÛd RC tak dobrany, by
po wyzwoleniu triaka przez ca³y
czas zapewniÊ przep³yw pr¹du
o†wartoúci powyøej pr¹du pod-
trzymywania triaka I H (najpierw
przez obwÛd RC, potem przez
obci¹øenie indukcyjne).
Rys. 5 pozwala dobraÊ wartoúÊ
rezystancji rezystora ograniczaj¹-
cego pr¹d impulsu wyzwalaj¹cego
(w³¹czonego miÍdzy nÛøk¹ 8
a†bramk¹ triaka), w†zaleønoúci od
katalogowego pr¹du wyzwalania
danego triaka (I GT ).
Powyøej omÛwiono ogÛlnie
dzia³anie uk³adu U2008 i†jemu
podobnych. Kostka ta ma jednak
Rys. 4. Dobór rezystora ograniczającego.
Elektronika Praktyczna 5/98
45
39502900.031.png 39502900.032.png 39502900.033.png 39502900.034.png 39502900.035.png 39502900.036.png 39502900.037.png
Regulator obrotów silnika 220V
Rys. 6. Przebiegi napięcia i prądu
w obwodzie z indukcyjnością.
formatorem, za pomoc¹ pros-
tego uk³adu steruj¹cego z†tria-
kiem i†diakiem), uk³ad steru-
j¹cy powinien byÊ wyposaøo-
ny w†czujnik pr¹du, ktÛry
zapobiega³by wytworzeniu im-
pulsu wyzwalaj¹cego przed
zanikiem ìspÛünionegoî pr¹-
du z†poprzedniego pÛ³okresu.
Chodzi o†to, by po zmianie
biegunowoúci napiÍcia sieci,
impuls wyzwalaj¹cy nie po-
jawi³ siÍ dopÛki nie zaniknie
ìopÛünionyî pr¹d z†poprzed-
niego pÛ³okresu. Zilustrowa-
no to na rys. 7 . Dodatkowy
obwÛd zabezpieczaj¹cy nie
powinien dopuúciÊ, by im-
puls wyzwalaj¹cy pojawi³ siÍ
w†czasie, ktÛry na rys. 7†zazna-
czono na czerwono, bo w†tym
czasie przez obci¹øenie i†triak
p³ynie jeszcze taki ìspÛünionyî
pr¹d.
We wczeúniejszych uk³adach
scalonych regulatorÛw, na przy-
k³ad TEA1007 czy nawet w†now-
szym U208, specjalny obwÛd (wy-
korzystuj¹cy jedn¹ nÛøkÍ kostki
i†rezystor) monitorowa³ napiÍcie
na triaku. Jeúli po przejúciu na-
piÍcia sieci przez zero napiÍcie
na triaku by³o ma³e, rzÍdu 1..2V,
to znaczy, øe triak nie zosta³
zablokowany i†p³ynie przezeÒ
pr¹d. Taki obwÛd blokowa³ uk³ad
wytwarzania impulsÛw do czasu,
aø napiÍcie na triaku zaczyna³o
rosn¹Ê, to znaczy, øe triak by³
zablokowany.
W†uk³adzie U2008 zastosowa-
no znacznie ciekawszy sposÛb
monitorowania pr¹du. Nie potrze-
ba juø specjalnej koÒcÛwki ani
rezystora. WewnÍtrzny obwÛd do-
³¹czony do nÛøki 8†kontroluje na-
piÍcie na bramce triaka.
Jeúli napiÍcie to jest
wyøsze niø 40mV, to
triak przewodzi pr¹d.
Dodatkow¹ zalet¹
uk³adu jest moøliwoúÊ
wprowadzenia obwodu
tzw. miÍkkiego startu.
To znaczy, øe po w³¹-
czeniu zasilania, nawet
gdy potencjometr regu-
lacyjny P1 jest ustawio-
ny na maksymaln¹
prÍdkoúÊ obrotow¹, sil-
nik nie szarpnie gwa³-
townie, tylko bÍdzie po-
ma³u zwiÍksza³ prÍd-
koúÊ obrotow¹ od zera
do nastawionej wartoúci. Funkcja
ta dostÍpna jest po zastosowaniu
jednego kondensatora. Zostanie to
omÛwione w†dalszej czÍúci arty-
ku³u.
Uk³ad ma takøe wewnÍtrzne
obwody zerowania, gwarantuj¹ce
poprawn¹ pracÍ i†brak przypadko-
wych impulsÛw tuø po w³¹czeniu
napiÍcia zasilaj¹cego.
Jak wspomniano, impulsy wy-
zwalaj¹ce podawane na bramkÍ
triaka s¹ krÛtkie, trwaj¹ jedynie
dziesi¹tki mikrosekund. Moøe siÍ
wiÍc zdarzyÊ, øe impuls wyzwa-
laj¹cy pojawi siÍ w†momencie,
gdy w†sterowanym silniku szczot-
ki przez u³amek sekundy nie
dotyka³y komutatora, albo teø im-
puls wyzwalaj¹cy pojawi³ siÍ
w†momencie krÛtkiego zak³Ûcenia
w†przebiegu napiÍcia sieci. W†ta-
kich przypadkach triak nie zosta³-
by otworzony, bo przecieø warun-
kiem trwa³ego otwarcia jest poja-
wienie siÍ pr¹du w†obwodzie
g³Ûwnym jeszcze podczas trwania
impulsu wyzwalaj¹cego.
Konstruktorzy kostki U2008 po-
myúleli takøe o†takich sytuacjach
i†wyposaøyli swÛj uk³ad w†obwÛd
ponownego wyzwalania (ang. ret-
rigger). Jeúli triak nie zosta³ ot-
warty impulsem wyzwalaj¹cym
(co uk³ad stwierdzi, monitoruj¹c
napiÍcie na jego bramce), po
czasie najwyøej kilkuset mikrose-
kund pojawi siÍ nastÍpny impuls
wyzwalaj¹cy. Jeúli i†on nie otwo-
rzy triaka, po kolejnych kilkuset
mikrosekundach pojawi siÍ kolej-
ny impuls, a†potem nastÍpne.
Pocz¹tkuj¹cym taki sposÛb pra-
cy uk³adu moøe wydawaÊ siÍ
skutecznym lekarstwem na prob-
lem obci¹øenia indukcyjnego i†po-
szereg innych, bardzo interesuj¹-
cych w³aúciwoúci i†moøliwoúci.
Dodatkowe informacje
o†uk³adzie U2008
Przy sterowaniu obci¹øeÒ
o†charakterze indukcyjnym wystÍ-
puje nie tylko problem d³ugoúci
impulsu wyzwalaj¹cego, w†czasie
ktÛrego pr¹d obci¹øenia powinien
narosn¹Ê do wartoúci I H uøytego
triaka. Trzeba pamiÍtaÊ, øe w†in-
dukcyjnoúci pr¹d opÛünia siÍ
wzglÍdem napiÍcia, a†wiÍc pr¹d
obci¹øenia bÍdzie p³yn¹³ przez
triak jeszcze w†czasie, gdy napiÍ-
cie sieci zmieni juø biegunowoúÊ
(po najbliøszym przejúciu przez
zero). Ilustruje to rys. 6 . Jak
podano wczeúniej, obwÛd syn-
chronizacji zeruje wewnÍtrzne ob-
wody w†momencie przejúcia na-
piÍcia sieci przez zero. Po takim
wyzerowaniu uk³ad jest gotowy
do wytworzenia nastÍpnego im-
pulsu wyzwalaj¹cego triak. Jeúli
jednak taki impuls zostanie po-
dany na bramkÍ triaka w†czasie,
gdy przez ten triak p³ynie jeszcze
ìspÛünionyî pr¹d z†poprzedniego
pÛ³okresu, to bÍdzie to impuls
stracony - triak jest przecieø ot-
warty i†przewodzi aø do chwili,
gdy pr¹d przewodzenia zmniejszy
siÍ praktycznie do zera. Natomiast
po zaniku pr¹du trak nie zostanie
otwarty, bo w†tym pÛ³okresie nie
pojawi siÍ juø nastÍpny impuls
wyzwalaj¹cy. Triak zostanie ot-
warty dopiero w†nastÍpnym pÛ³-
okresie.
Aby unikn¹Ê takiego nieprzy-
jemnego zjawiska (wystÍpuj¹cego
powszechnie przy sterowaniu ob-
ci¹øeniem indukcyjnym, np. trans-
Rys. 7. Działanie obwodu zabezpieczającego
przed zbyt wczesnym wyzwalaniem.
46
Elektronika Praktyczna 5/98
39502900.038.png 39502900.039.png 39502900.040.png 39502900.041.png 39502900.042.png
Regulator obrotów silnika 220V
Rys. 8. Charakterystyki końcówki 3 pracującej jako wyjście.
A1007 czy nawet uk³ad U208, nie
maj¹ takich interesuj¹cych moøli-
woúci kompensacji.
Uk³ad U2008 ma wiÍc obwody
umoøliwiaj¹ce automatyczn¹ ko-
rekcjÍ wysterowania triaka w†za-
leønoúci od napiÍcia zasilaj¹cego
i†pr¹du. Przyk³adowo, jeúli napiÍ-
cie zasilaj¹ce zmniejszy siÍ
o†10..20%, co jest moøliwe i†praw-
dopodobne, obwÛd kompensacji
napiÍciowej automatycznie zmniej-
szy k¹t wysterowania triaka (bÍ-
dzie go trochÍ wczeúniej otwie-
ra³), czyli utrzyma na obci¹øeniu
sta³¹ wartoúÊ napiÍcia i†prÍdkoúci
obrotowej, byleby tylko triak nie
by³ otwierany od razu na pocz¹t-
ku pÛ³okresu.
Podobnie dzia³a obwÛd kom-
pensacji pr¹du obci¹øenia. Wzrost
pr¹du obci¹øenia wskazuje na
silne obci¹øenie mechaniczne sil-
nika, czyli zmniejszenie prÍdkoúci
obrotowej. ObwÛd monitoruj¹cy
pr¹d obci¹øenia zmniejsza k¹t
wysterowania triaka, czyli zwiÍk-
szy dodatkowo napiÍcie zasilaj¹ce
i†pr¹d, aby takøe przy duøym
obci¹øeniu utrzymaÊ moøliwie sta-
³¹ prÍdkoúÊ obrotow¹. W³aúnie te
bardzo interesuj¹ce funkcje mog¹
byÊ zrealizowane dziÍki obecnoúci
potencjometru R10.
Kompensacja napiÍciowa zre-
alizowana jest dziÍki pr¹dowi p³y-
n¹cemu w†obwodzie nÛøki 7.
Wczeúniej podano, øe nÛøka ta
s³uøy przede wszystkim do syn-
chronizacji przy przechodzeniu
napiÍcia sieci przez zero. Teraz
okazuje siÍ, øe pe³ni ona takøe
inn¹ rolÍ: wartoúÊ pr¹du p³yn¹-
cego przez rezystor R2 informuje
o†wartoúci napiÍcia sieci. Pr¹d
p³yn¹cy przez rezystor R2 jest
prostowany dwupo³Ûwkowo, a†po
wyprostowaniu i†przetworzeniu,
na wyjúciu 3 pojawia siÍ odpo-
wiadaj¹cy mu pr¹d wp³ywaj¹cy,
tyle, øe kilkunastokrotnie zmniej-
szony. W†zasadzie sprawa jest
bardzo prosta: pr¹d (sta³y, wp³y-
waj¹cy) wskazuj¹cy wartoúÊ na-
piÍcia sieci, pojawiaj¹cy siÍ na
nÛøce 3†jest 17-krotnie (14..20-
krotnie) mniejszy niø pr¹d (zmien-
ny) p³yn¹cy przez rezystor R1.
Zmieniaj¹c stosunek rezystancji
R10 i†R2 (rys. 2) moøna dobraÊ
taki wspÛ³czynnik kompensacji,
aby przy zmianie napiÍcia sieci,
prÍdkoúÊ obrotowa pozostawa³a
sta³a.
wolnego narastania pr¹du.
W†rzeczywistoúci niewiele to po-
maga, bo impulsy wyzwalaj¹ce
nadal s¹ krÛtkie i†pr¹d w†obci¹-
øeniu nadal nie zd¹øy narosn¹Ê
do potrzebnej wartoúci podtrzy-
mywania. Jak wspomniano, lekar-
stwem na obci¹øenie o†charakte-
rze silnie indukcyjnym jest odpo-
wiedni obwÛd RC w³¹czony rÛw-
nolegle z†obci¹øeniem. W†prakty-
ce nie trzeba siÍ tego obawiaÊ -
problem praktycznie nie wystÍpu-
je w†przypadku silnikÛw, a†mÛg³-
by daÊ o†sobie znaÊ w†zupe³nie
nietypowych zastosowaniach, na
przyk³ad przy prÛbie umieszcze-
nia triaka po stronie pierwotnej
transformatora.
Wnikliwych CzytelnikÛw na
pewno zainteresuje, dlaczego po-
miÍdzy potencjometrem P1, a†nÛø-
k¹ 3†w³¹czono potencjometr mon-
taøowy R10 (rys. 2). W†ogromnej
wiÍkszoúci uk³adÛw wejúcia steru-
j¹ce pobieraj¹ bardzo ma³y pr¹d,
rzÍdu u³amkÛw mikroampera lub
nawet pojedynczych nanoampe-
rÛw. W†takim wypadku wstawia-
nie szeregowego rezystora miÍdzy
potencjometrem a†uk³adem zupe³-
nie mija siÍ z†celem, bo spadek
napiÍcia na tej dodatkowej rezys-
tancji jest znikomy. ObecnoúÊ po-
tencjometru w†uk³adzie z†rys.
2†wskazuje, øe w†obwodzie koÒ-
cÛwki 3†p³yn¹ pr¹dy o†wartoú-
ciach przynajmniej rzÍdu setek
mikroamperÛw. Tak jest w†istocie
i†nie jest to przypadek.
KoÒcÛwka 3†nie jest bowiem
prostym wejúciem, ale jest jedno-
czeúnie wejúciem i†wyjúciem. Wej-
úciem, bo k¹t fazowy (opÛünienie
wyzwalania triaka) jest wyznaczo-
ny przez napiÍcie na tej nÛøce,
i†wyjúciem, bo koÒcÛwka ta moøe
byÊ ürÛd³em pr¹du. W³aúnie ten
pr¹d wywo³a spadek napiÍcia na
rezystancji R10. Spadek ten doda
siÍ lub odejmie od napiÍcia na
suwaku potencjometru P1, a†tym
samym zmieni k¹t wysterowania
triaka. DziÍki temu pr¹dowi p³y-
n¹cemu przez nÛøkÍ 3 i†spadkowi
napiÍcia, jaki wywo³uje na rezys-
tancji R10, moøliwa jest podwÛjna
kompensacja: napiÍciowa i†pr¹do-
wa.
Przez nÛøkÍ 3, w†warunkach
powiedzmy w†duøym uproszcze-
niu ìspoczynkowychî, nie p³ynie
øaden pr¹d i†napiÍcie steruj¹ce,
okreúlaj¹ce k¹t wyzwolenia triaka,
jest dok³adnie rÛwne napiÍciu na
suwaku potencjometru P1. Jeúli
jednak napiÍcie sieci obniøy siÍ,
to wskutek dzia³ania obwodu kom-
pensacji napiÍciowej pojawi siÍ
pr¹d wyp³ywaj¹cy z†wyjúcia, ktÛ-
ry spowoduje spadek napiÍcia na
rezystancji potencjometru monta-
øowego R10 i†zmianÍ napiÍcia na
nÛøce 3†w†kierunku masy, co
zmniejszy k¹t wysterowania triaka
i†utrzymanie niezmiennej wartoúci
napiÍcia na obci¹øeniu.
Jeúli z†kolei obwÛd monitoro-
wania pr¹du obci¹øenia wykryje
wzrost pr¹du, to na wyjúciu 3†po-
jawi siÍ pr¹d, takøe wyp³ywaj¹cy
z†tego wyjúcia, co rÛwnieø spowo-
duje spadek napiÍcia na rezystan-
cji R10 i†przesuniÍcie napiÍcia na
nÛøce 3 w†stronÍ masy i†zwiÍk-
szenie napiÍcia na obci¹øeniu (ca-
³y czas naleøy pamiÍtaÊ, øe uk³ad
jest zasilany napiÍciem ujemnym).
Powyøszy opis jest uproszczo-
ny i†ma wyjaúniÊ zasadÍ kompen-
sacji. W†rzeczywistoúci obwody
kompensacji napiÍcia sieci i†pr¹-
du obci¹øenia pracuj¹ ci¹gle
i†wspÛ³dzia³aj¹ ze sob¹.
Prostsze uk³ady regulacji, choÊ-
by znacznie starsza kostka TE-
Elektronika Praktyczna 5/98
47
39502900.043.png 39502900.044.png 39502900.045.png 39502900.046.png 39502900.047.png
Zgłoś jeśli naruszono regulamin