DOSKONALENIE ZAWODOWE NAUCZYCIELI
Zawód nauczyciela należy do jednej z najstarszych profesji. Ochmański zauważa, że sięga on czasów starożytnych. Na przestrzeni wieków ulegał on licznym przeobrażeniom i doskonaleniom.
Obecnie edukacja nakierowana jest na wszechstronne kształcenie uczniów. Byłoby to niemożliwe bez zaangażowania nauczycieli. Aby sprostać coraz to nowym, wyższym wymaganiom stawianym edukacji przez rozwój społeczny i cywilizacyjny konieczne jest nieustanne kształcenie nauczycieli przez cały okres ich aktywności zawodowej.
Doskonalenie ma służyć rozwojowi zawodu nauczyciela.
Zasadniczym celem doskonalenia nauczyciela jest stymulowanie jego rozwoju zawodowego i ułatwianie przechodzenia z jego niższych faz ku wyższym. Doskonalenie zawodowe powinno zatem uwzględniać potrzeby nauczyciela wynikające z poziomu jego wykształcenia, specjalizacji, stażu pracy, miejsca zamieszkania i warunków życia. Podstawowymi zadaniami systemowego doskonalenia zawodowego nauczycieli jest intensyfikacja nauczania i wychowania oraz wzbogacenie wiedzy.
Doskonalenie zawodowe nauczyciela rozpoczyna się w punkcie w którym kończy się jego kształcenie wstępne. Nastawione jest ono na odnawianie, pogłębianie, uzupełnienie, rozszerzanie wiedzy głównie w zakresie specjalności przedmiotowej, pedagogiczno-psychologicznej i zagadnień społeczno-psychologicznych i kulturowych.
Celem doskonalenia zawodowego nauczycieli jest pomaganie w adaptacji do zawodu i usprawnianie własnego warsztatu pracy, zwłaszcza nauczyciela młodego. Doskonalenie ma również służyć zdobywaniu kolejnych stopni specjalizacji zawodowych. Co więcej ma ono prowadzić do zmian specjalizacji czyli rekwalifikacji nauczyciela.
DOSKONALENIE ZAWODOWE WG CZ. BANACHA
Cz. Banach twierdzi, że doskonalenie jest instrumentem przystosowania się do zmiennych sytuacji, wzbogacania swoich kwalifikacji, lepszego rozpoznawania potrzeb młodzieży oraz sposobów organizowania samokształcenia i warsztatu swojej pracy.
Doskonalenie polega na wzbogacaniu kwalifikacji zawodowych nauczycieli, w tym wiedzy kierunkowej, podnoszeniu umiejętności pedagogicznych i samokształcenia, a także na ukazywaniu możliwości ruchu nowatorstwa pedagogicznego, badań i innowacji.
DOSKONALENIE ZAWODOWE WG W. OKONIA
Doskonalenie zawodowe nauczycieli to ważny składnik systemu kształcenia pozaszkolnego. Do głównych jego zadań zalicza się: (Edukacja narodowym priorytetem)
- udzielenie pomocy początkującym nauczycielom w okresie adaptacji do zawodu,
- w okresie samodzielności zawodowej - aktualizowanie wiedzy przedmiotowej i pedagogicznej, zaznajamianie z postępem nauki, udzielenie pomocy w rozszerzaniu lub zmianie specjalności
- organizowanie różnych form samokształcenia indywidualnego i zbiorowego nauczycieli,
- udzielenie pomocy w działalności innowacyjnej i samodzielnej pracy badawczej
Coraz częściej doskonalenie obejmuje także doskonalenie nauczycieli jako kadry kierowniczej oświaty.
Celem systemu doskonalenia zawodowego jest sprostanie „wyzwaniom” stojącym przed oświatą, a wynikających:
- ze zmiany wymagań nakładanych na nauczycieli przez społeczeństwo i system oświaty,
- ze zmian politycznych, społeczno- ekonomicznych i demograficznych,
- ze zmiany w zakresie kwalifikacji nauczycieli wynikającej z wymagań związanych z rozwojem nauk pedagogicznych, a także z usprawniania samego systemu oświatowego
Doskonalenie zawodowe można określić jako:
- Uzupełnienie wiedzy - bezpośrednie lub pośrednie np. za pomocą odpowiedniej lektury, mass-mediów, dostarczanie nauczycielowi informacji niezbędnych w jego działalności zawodowej.
- Pogłębianie wiedzy (wzbogacenie) – jest domeną nauczycieli ambitnych, twórczych, nowatorów, polega na studiowaniu literatury fachowej oraz udziale w konferencjach, wykładach i innych formach dokształcania.
- Aktualizowanie wiedzy – polega na jej odnawianiu i może się odbywać przez studiowanie najnowszej literatury, dyskusje, konsultacje, słuchanie prelekcji.
CECHY DOSKONALENIA ZAWODOWEGO NAUCZYCIELI
Doskonalenie powinno łączyć w sobie formy obligatoryjne i dobrowolne, mieć charakter doraźny i okresowy, wewnątrzszkolny i zewnętrzny, powinno być organizowane przez wyspecjalizowane instytucje (ośrodki metodyczne, centra doskonalenia nauczycieli), uczelnie wyższe i inne organizacje.
Skutkiem doskonalenia powinno być zwiększenie efektywności pracy nauczycieli oraz rozwój ich osobowości, motywacji do zawodu, samorealizacji i samoświadomości zawodowej.
FAZY ROZWOJU ZAWODOWEGO NAUCZYCIELI:
- Faza wzorów metodycznych charakteryzuje się tym że nauczyciel poszukuje i odtwarza sprawdzone schematy, wytyczne, wzorcowe konspekty lekcji i testy.
- Faza kreatywnej refleksji odnosi się do zastanowienia nad własną pracą zawodową, stosowanymi metodami pracy i osiąganymi rezultatami. Nauczyciel na podstawie obserwacji swojej pracy, uwag dyrektora, nauczyciela- doradcy lub konsultanta dostrzega własne błędy, luki w wiedzy. Stosuje nowe ciekawe metody.
- Faza samowiedzy i samokontroli po przez pogłębianie wiedzy psychologicznej, dzięki własnej refleksji nad swoją pracą – osiąga dokładniejszą samowiedzę. Pogłębianiu samowiedzy i rozwojowi umiejętności samokontroli służą metody doskonalenia zawodowego w tym doradztwo psychopedagogiczne
- Faza twórczości inaczej zwaną fazą innowacyjności – przejawia się w nauczycielskiej postawie innowacyjnej, w dążeniu do coraz pełniejszego rozumienia rzeczywistości, poznania pogłębionego swoich wychowanków, w poszukiwaniu i stosowaniu środków oddziaływań wychowawczych, które umożliwiają osiąganie najlepszych, społecznie pożądanych wyników, w modyfikowaniu własnych sposobów działania .
Zasady ubiegania się oraz przyznania stopni awansu zawodowego nauczycieli regulują:
• Karta Nauczyciela (2000 roku)
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 3 sierpnia 2000 roku w sprawie uzyskania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (DzU z 2000 r. nr 70, poz. 825)
FUNKCJE DOSKONALENIA ZAWODOWEGO W ROZWOJU ZAWODOWYM NAUCZYCIELI:
1. INFORMACYJNA – udostępniania (wskazywania źródeł) najnowszej wiedzy merytorycznej i psychologiczno-pedagogicznej,
2. KOMPENSACYJNA – uzupełnianie wiedzy i umiejętności niezbędnych w rozwiązywaniu trudnych problemów, a także zdobywanie nowych obszarów wiedzy i umiejętności umożliwiających sprawną realizację procesu dydaktyczno-wychowawczego,
3. INSPIRUJĄCA – do samodzielnego podejmowania samokształcenia, krytycznej refleksji dotyczącej własnej pracy oraz poszukiwania nowych rozwiązań metodycznych i organizacyjnych,
4. UPOWSZECHNIANIA – najlepszych doświadczeń dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych poprzez prezentowanie ich na zorganizowanych formach zewnętrznego i wewnętrznego doskonalenia zawodowego lub w postaci publikacji,
5. ORGANIZACYJNA – dotyczy sprawnej organizacji zbiorowych i indywidualnych form doskonalenia, stosowane do rozpoznanych potrzeb szkoły, nauczycieli rodziców i uczniów,
6. WYRÓWNAWCZA – polega na uzupełnianiu wykształcenia do poziomu wymaganego przez wykonywany zawód,
7. WDROŻENIOWA – sprowadza się do nabywania wiadomości i umiejętności praktycznych w trakcie odejmowania różnorodnych działań edukacyjnych,
8. RENOWACYJNA – wiąże się ona ze stałym unowocześnianiem zasobów wiedzy i sprawności pracownika w związku z postępem w danej dziedzinie pracy.
DOKSZTAŁCANIE wg Cz. Banacha
w pedeutologii przyjęto, że jest to proces uzupełniania przez czynnych zawodowo nauczycieli kwalifikacji faktycznych i formalnych niezbędnych do pracy w określonym typie szkół, placówek oświatowych czy opiekuńczo-wychowawczych w drodze studiów dla pracujących.
S. Krawcewicz podaje iż jest to np. zdobywanie kwalifikacji pedagogicznych przez nauczycieli ze średnim wykształceniem ogólnym czy też zdobywanie wykształcenia na poziomie wyższym przez nauczyciela z wykształceniem średnim. Dokształcanie to proces przechodzenia z jednego szczebla zawodowego na następny .
DOKSZTAŁCANIE NAUCZYCIELI WG OKONIA:
dokształcanie nauczycieli to, podnoszenie kwalifikacji specjalistyczno-pedagogicznych nauczycieli czynnych przez studia dla pracujących i studia wieczorowe, prowadzące do uzyskania tytułu przewidzianego dla nauczycieli w danym kraju, w Polsce na ogół tytułu magistra
FUNKCJE DOKSZTAŁCANIA NAUCZYCIELI:
- umożliwia nauczycielom uzyskanie wykształcenia wyższego,
- ułatwia zdobywanie dodatkowych kwalifikacji, np. do nauczania nowych przedmiotów, do pracy w innym trybie szkoły, czy do prowadzenia nowego rodzaju zadań edukacyjnych,
- stwarza szansę zdobycia kwalifikacji pedagogicznych osobom z wykształceniem specjalistycznym, które pracują lub pragną pracować w zawodzie nauczycielskim
Zróżnicowanie potrzeb w zakresie dokształcania nauczycieli skłania do wzbogacanie jego form:
- studia dla absolwentów szkół średnich,
- studia dla absolwentów studiów nauczycielskich oraz nauczycieli z licencjatem,
- studia prowadzące do zdobycia kwalifikacji do nauczania drugiego przedmiotu,
- studia dla absolwentów kolegiów nauczycielskich,
- egzaminy eksternistyczne i indywidualne
Obecnie nauczyciele kształcą się w dwu systemach: szkolnictwa wyższego i oświaty. Do pierwszego należą przede wszystkim uniwersytety i wyższe szkoły pedagogiczne, a także akademie wychowania fizycznego. Inne uczelnie, należące do resortu edukacji, kultury, zdrowia kształcą nauczycieli przedmiotów zawodowych, a niektóre z nich (w ograniczonym zakresie) także nauczycieli przedmiotów ogólnokształcących (niektóre politechniki, akademie muzyczne, akademie sztuk pięknych). System oświaty obejmuje kolegia nauczycielskie oraz kolegia języków obcych
W doskonaleniu zawodowym nauczycieli istotną rolę odgrywa samokształcenie zawodowe, które często określa się jako samouctwo, autodydaktykę, proces samodzielnego zdobywania wiedzy, operowania nią w praktyce, rozwijania dyspozycji poznawczych, samodoskonalenie i samorozwój.
Definicja samokształcenia wg W. Okonia:
SAMOKSZTAŁCENIE – osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której treści, cele, warunki i środki ustala sam przedmiot. W procesie samokształcenia jego cele się dynamizują, osiągając wyższy stopień świadomości, uczący się dokonuję często ich przewartościowaniai udoskonalania. Ideałem samokształcenia jest, aby przekształciło się ono w stałą potrzebę człowieka oraz stanowiło oparcie do kształcenia ustawicznego.
Dwa wymiary funkcjonowania nauczycieli wg Prokopiuka:
- Zawodowy
- Pozazawodowy
Stąd należy rozpatrywać samokształcenie w sposób
a) Ogólny (jako uczenie się ludzi dorosłych)
b) Jednostkowy (jako proces stawania się nauczycielem-profesjonalistą)
c) Jednostkowy (jako tworzenie/ kreowanie osobowości indywidualnego nauczyciela)
Samokształcenie jako proces oświatowy, jest określane przez nadrzędne cele, które są rozmaicie ujmowane przez różnych autorów.
J. Pułturzycki proponuje przyjąć za cele samokształcenia sformułowane przez Komitet Ekspertów – cele działalności oświatowej:
- dążenie do rozwijania doskonalenia i wzbogacania osobowości człowieka w kierunku uznawanych powszechnie wartości (np. intelektualnych moralnych i artystycznych),
- w zakresie wychowania i samokształcenia każdego człowieka przygotowania do zawodu, wykonywania pracy i obowiązków zawodowych,
- aktywny udział każdego człowieka w dorobku kultury narodowej, w poznawaniu jej dziedzictwa, tradycji i osiągnięć w kształtowaniu jej aktualnego oblicza, jej cech i wartości,
- kierowanie rozwoju własnej indywidualności, to przygotowanie się do należytego samokształcenia i samowychowania, stawianie przed sobą ambitnych celów oświatowych i stopniowe ich realizowanie
Zatem samokształcenie to atrybut nauczycieli, który adoptuje się jako profesjonalista od pojawienia się pierwszej myśli o byciu nauczycielem, aż po kres aktywności zawodowej.
FORMY DOSKONALENIA ZAWODOWEGO NAUCZYCIELI:
SZKOLNE
Samodoskonalenie nauczyciel z własnej inicjatywy pozyskuje materiały dydaktyczne prowadzi badania oświatowe
Doskonalenie w ramach Wewnątrzszkolnego Doskonalenia Nauczycieli (proces oparty na wymianie doświadczeń między nauczycielami tej samej szkoły w ramach zespołów przedmiotowych lub zadaniowych. Koordynatorem tych działań jest Lider WDN, dba o pozyskiwanie wiadomości, umiejętności i rozwijanie kompetencji rady pedagogicznej
Wspieranie adaptacji zawodowej polega na opiece opiekuna stażu nauczyciel stażysta przez rok a kontraktowy przez trzy lata, pomoc w przygotowaniu planu rozwojowego oraz opracowanie projektu oceny dorobku zawodowego za okres stażu.
Doradztwo metodyczne wspieranie rozwoju zawodowego nauczycieli polegające na zidentyfikowaniu i zrozumienie problemów grupy oraz wspólnym szukaniu rozwiązań, pomaga nauczycielom w odejmowaniu decyzji w sprawach zawodowych
DOSKONALENIE POZASZKOLNE polega na korzystaniu z oferty kursów, warsztatów, seminariów i konferencji organizowanych przez placówki doskonalenia nauczycieli (publiczne i niepubliczne), uczelnie wyższe, biblioteki pedagogiczne, organizacje i stowarzyszenia oświatowe. Zajęcia zwykle prowadzi edukator – nauczyciel dysponujący wiedzą specyficzną dla danego obszaru działania, wykształcenie wyższe i wiedzę z zakresu andragogiki i dydaktyki ogólnej.
Dokształcanie w uczelniach
Doskonalenie w placówkach doskonalenia
Doskonalenie na odległość
Do lat 70. XX w doskonalenie zawodowe nauczycieli w Polsce nie było traktowane jako coś istotnego.
INNE FORMY DOSKONALENIA ZAWODOWEGO NAUCZYCIELI:
- kursy, warsztaty (np. związane z przedmiotem nauczania, metodami nauczania),
- konferencje, seminaria, na których prezentowano wyniki badań edukacyjnych bądź dyskutowano problemy oświatowe,
- programy podnoszące kwalifikacje (np. prowadzące do dyplomu), wizyty obserwacyjne w innych szkołach,
- udział w „sieci” współpracy nauczycieli, mającej na celu wymianę doświadczeń, rozwój zawodowy,
- badania indywidualne lub zespołowe,
- mentoring, hospitacja i/lub coaching, lekcje pokazowe.
- czytanie literatury fachowej
- uczestnictwo w nieformalnych rozmowach, dyskusjach z kolegami
Wśród różnych form wsparcia rozwoju zawodowego nauczycieli pod uwagę wzięto:
- obowiązek doskonalenia się,
- zwrot kosztów
- dodatek do pensji
- uwzględnienie zajęć doskonalących w planie pracy.
PRZYCZYNY NIEUCZESTNICZENIA W ROZWOJU ZAWODOWYM:
- Brak możliwości pogodzenia rozkładu pracy w szkole z zajęciami doskonalącymi 47%
- Brak w ofercie odpowiednich szkoleń 42%
- Obowiązki rodzinne 30%
- Zbyt wysokie koszty szkoleń 28%
- Brak wsparcia ze stron pracodawcy 15%
Rozwój zawodowy nauczyciela obejmuje kilka stadiów:
Możemy wyróżnić takie stadia jak:
1) Orientacja szkolno zawodowa ( planowanie kariery)
2) Dobór i selekcja do zawodu
3) Kształcenie zawodowe-studiowanie
4) Start i adaptacja zawodowa i społeczna
5) Osiąganie mistrzostwa w zawodzie
6) Adaptacja emerytalna
Stopienie zawodowe nauczyciela.
Znowelizowana w 2000 roku Karta Nauczyciela ustala cztery hierarchiczne stopnie awansu zawodowego nauczycieli:
1. Nauczyciel stażysta
2. Nauczyciel kontraktowy
3. Nauczyciel mianowany
4. Nauczyciel mianowany
5. Profesor oświaty-tytuł honorowy
Honorowy tytuł profesora oświaty może być nadany przez ministra do spraw oświaty i wychowania nauczycielowi dyplomowanemu posiadającemu ca najmniej 20-letni okres pracy w zawodzie nauczyciela, w tym co najmniej 10-letni okres pracy jako nauczyciel
dyplomowany.
Stopień nauczyciela stażysty uzyskuje osoba posiadająca kwalifikacje nauczycielskie, czyli:
- posiada wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to wystarczające kwalifikacje;
- przestrzega podstawowych zasad moralnych;
- spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu
Warunkami nadania nauczycielowi kolejnego stopnia awansu zawodowego są:
- posiadanie wymaganych kwalifikacji
- odbycie stażu
- pozytywna ocena dorobku zawodowego za okres stażu
- uzyskanie akceptacji lub egzaminu przed odpowiednią komisją
-nadanie stopnia awansu zawodowego w drodze decyzji administracyjnej
Odbycie stażu jest bardzo istotnym warunkiem uzyskania kolejnego stopnia awansu zawodowego. Staż odbywa się zatrudnienia na stanowisku nauczycielskim w szkole lub placówce oświatowej w wymiarze, co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć.
Podstawowy wymiar stażu wynosi:
- dla nauczyciela stażysty, który stara się o awans na nauczyciela kontraktowego – 9 miesięcy
Dla nauczyciela starającego się o awans na stopień nauczyciela mianowanego i dyplomowanego – 2 lata i 9 miesięcy
Nauczyciel kontraktowy i nauczyciel mianowany mogą ubiegać się o skrócenie wymiaru stażu do 9 miesięcy w przypadku posiadanie, co najmniej stopnia naukowego doktora.
Staż ten rozpoczyna się zawsze z dniem 1 września na wniosek nauczyciela skierowany do dyrektora szkoły.
Odbycie stażu jest najważniejszym wymogiem całego procesu awansu zawodowego nauczyciela, ponieważ w tym okresie ma się zmienić: jakość jego pracy, ma nastąpić trwały proces rozwoju, który polega na doskonaleniu pracy dydaktycznej wychowawczej i opiekuńczej, na zastosowaniu nowoczesnych metod nauczania i wychowania, na wykazaniu innowacyjności i postępu pedagogicznego.
Nauczyciel w czasie stażu:
- opracowuje własny plan rozwoju zawodowego, który jest zatwierdzony przez dyrektora; w którym należy ustalić cele i zadania, jakie chce się podjąć oraz środki, które będą potrzebne do ich realizacji
- realizuje go we własnym zakresie oraz przy pomocy przydzielonego mu opiekuna
- a po zakończeniu stażu składa dyrektorowi szkoły sprawozdanie z realizacji swojego planu
W czasie stażu i realizacji własnego planu rozwoju zawodowego nauczyciel powinien szczegółowo dokumentować przebieg stażu. Ocena dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu dokonywana jest przez dyrektora szkoły z uwzględnieniem:
- stopnia realizacji planu rozwoju zawodowego nauczyciela
- opinii rady rodziców
- i w przypadku nauczyciela stażysty i kontraktowego: ocena opracowanej przez opiekuna stażu
Uzyskanie akceptacji lub danie egzaminu przez nauczyciela, który otrzymał pozytywną oceną dorobku zawodowego za okres stażu, odbywa się przed specjalnie powołanymi komisjami kwalifikacyjnymi i egzaminacyjnymi, które przeprowadzają odpowiednie postępowanie w styczniu i luty oraz maju, czerwcu i lipcu każdego roku. Komisje te podejmują odpowiednie postępowanie na wniosek nauczyciela z załączoną dokumentacją.
Komisję kwalifikacyjną dla:
- nauczycieli stażystów (ubiegających się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego) powołuje dyrektor szkoły i jej przewodniczy ( lub wicedyrektor)
- nauczycieli kontraktowych (ubiegających się o awans na stopień nauczyciela mianowanego) powołuje organ prowadzący szkołę
- nauczycieli mianowanych ( ubiegających się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego) powołuje organ sprawujący nadzór pedagogiczny
Postępowanie kwalifikacyjne polega na:
1) Analizie formalnej wniosku nauczyciela i dołączonej dokumentacji
2) Rozmowie kwalifikacyjnej z nauczycielem stażystą lub egzaminem dla nauczycieli kontraktowych lub badaniu i ocenie dokumentacji przedstawionej przez nauczyciela mianowanego
...
jamc1