Dydaktyka [opracowane zagadnienia na egzamin].doc

1.      Etymologia rozumienia znaczenia dydaktyki(przedmiot, zadania, funkcje)

Dydaktyka (z grec. "didasko" - uczę, "didaktikos" - pouczający) stanowi podstawową dyscyplinę pedagogiczną, której przedmiotem zainteresowania jest proces kształcenia. Po raz pierwszy termin "dydaktyka" został użyty w XVII wieku w Niemczech, przez Joachima Junga i Krzysztofa Helwinga, autorów książki pt. Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza. W owych czasach dydaktyka była uważana za sztukę nauczania, która wymagała posiadania odpowiedniego talentu pedagogicznego. W XVII wieku przypadał również okres działalności Jana Amosa Komeńskiego, autora słynnego dzieła pt. Wielka dydaktyka, w którym przedstawił on uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego. Dydaktyka w XVII wieku stanowiła jedyną naukę pedagogiczną. W wieku XIX żył J.F. Herbart - psycholog i filozof niemiecki, określany mianem ojca pedagogiki. Dzięki jego działaniom dydaktyka stała się nauką - była przez niego traktowana jako teoria nauczania wychowującego. Herbart był zdania, iż przedmiotem zainteresowania dydaktyków powinny być czynności podejmowane przez nauczyciela w szkole oraz ich szczegółowa analiza. Na przełomie XIX i XX wieku dydaktyka zmienia swoje oblicze dzięki działalności Johna Dewey'a, twórcy nowej teorii wychowania, który pojmował dydaktykę jako teorię uczenia się. Celem dydaktyki w jego ujęciu miała być analiza czynności zachodzących w trakcie procesu uczenia się a samo nauczanie stanowić miało funkcję uczenia się. Współcześnie, dydaktyka jest ujmowana jako nauka o nauczaniu i uczeniu się; według Stróżewskiego, jest ona sztuką będąc nauką.

Dydaktyka w systemie nauk

Twierdzenia nauk społecznych mają probabilistyczny charakter, co oznacza, iż nie są one pewnikami, a jedynie tezami przyjmowanymi z pewną dozą prawdopodobieństwa. Wśród nauk społecznych wymienia się między innymi nauki takie jak:

·         filozofia

·         pedagogika

·         psychologia

·         socjologia

Natomiast do nauk pedagogicznych zaliczymy następujące:

·         dydaktyka ogólna

·         historia wychowania

·         pedagogika ogólna

·         teoria organizacji szkolnictwa

·         teoria wychowania

Dydaktyka ogólna posiada następujące subdyscypliny:

·         dydaktykę medyczną, której przedmiotem zainteresowań jest specyfika kadr w szkołach medycznych oraz praca z pacjentem

·         dydaktykę szkoły wyższej, zajmującą się specyfiką procesu kształcenia na poziomie szkoły wyższej oraz pracą ze studentami

·         dydaktykę wojskową, której celem jest przygotowywanie kadr oraz praca z żołnierzami odbywającymi zasadniczą służbę wojskową

·         neurodydaktykę, czyli dydaktykę XXI wieku wykorzystującą maksimum możliwości ludzkiego mózgu w procesie nauczania; zdaniem neurodydaktyków metody muszą być adekwatne do możliwości mózgu

·         ontodydaktykę, która stanowi dydaktykę treści zajmującą się teorią doboru treści kształcenia

·         teleologię, czyli naukę zajmującą się celami kształcenia

Oprócz wymienionych subdyscyplin, dydaktyka ogólna dzieli się na dydaktyki szczegółowe, czyli metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów. Funkcjonują następujące sposoby rozumienia dydaktyki szczegółowej:

·         teoria nauczania - uczenia się danego przedmiotu na wszystkich szczeblach kształcenia

·         teoria nauczania - uczenia się danego przedmiotu na określonym szczeblu kształcenia (np. matematyka w klasach od IV do VI)

·         teoria nauczania - uczenia się wszystkich przedmiotów na określonym szczeblu kształcenia (np. dydaktyka nauczania zintegrowanego lub początkowego albo dydaktyka szkoły wyższej)

·         teoria nauczania - uczenia się wszystkich przedmiotów na wszystkich szczeblach kształcenia - dydaktyka ogólna

Przedmiot badań, zadania, funkcje

Przedmiot badań dydaktyki ogólnej stanowi proces nauczania - uczenia się wraz z czynnikami wyzwalającymi go, warunkami w jakich on zachodzi, z jego przebiegiem oraz skutkami. Istnieje tzw. dekalog dydaktyka, szczegółowo opisujący zakres zainteresowań dydaktyki ogólnej:

1. terminologiczna oraz metodologiczna aparatura dydaktyki
2. cele kształcenia
3. treści kształcenia
4. proces nauczania - uczenia się
5. zasady kształcenia
6. metody kształcenia
7. formy organizacyjne
8. środki dydaktyczne
9. systemy dydaktyczne
10. osiągnięcia i niepowodzenia szkolne

Do głównych zadań dydaktyki ogólnej zalicza się:

·         opis wraz z analizą poszczególnych elementów przedmiotu badań

·         ustalanie charakterystycznych dla procesu kształcenia prawidłowości

·         ustalanie pewnych norm i zasad postępowania opierając się o wykryte prawidłowości

Do głównych funkcje dydaktyki ogólnej zaliczamy:

·         funkcję teoretyczno-poznawczą - ma ona charakter diagnostyczny (odpowiada na pytania co jest i jak jest) i prognostyczny (odpowiada na pytania co będzie, jak będzie i jak powinno być)

·         funkcję praktyczno-instrumentalną (utylitarną) - wskazuje na konkretne metody, środki i formy organizacyjne stanowiące pomoce w pracy dydaktycznej

Podstawowym pojęciem dydaktyki ogólnej jest uczenie się, które przez różnych dydaktyków jest odmiennie rozumiane:

·         według Bandury - proces dokonujący się na drodze przekazywania doświadczeń społecznych

·         według Bogdana Nawroczyńskiego - proces aktywnego nabywania wiadomości oraz sprawności

·         według Czesława Kupisiewicza - proces aktywnego nabywania wiadomości, umiejętności i nawyków dokonujący się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości

·         według Kazimierza Sośnickiego - umysłowy, poznawczy proces poznawania rzeczywistości, rozumiany w kategoriach spostrzegania, myślenia i działania

·         według Stefana Baleja - proces, którego produkt stanowi wiedza oraz umiejętności

·         według Wincentego Okonia - proces, w trakcie którego w oparciu o poznanie, doświadczenie i ćwiczenia tworzą się nowe formy działania i zachowania lub zmianom ulegają formy dotychczasowe

I.   Przedmiotem badań dydaktyki jest nie tylko proces nauczania i uczenia się ale i warunki w których ten proces będzie przebiegał; organizacja, środki i treści, które znajdują się w programach nauczania a także przedmiotem są różnorakie względnie trwałe wyniki i skutki.

Badając przedmiot, realizując przedmiot spełniane są funkcje:

1. poznawcze- rozpatruję wszelką działalność dydaktyczną z wielu aspektów, ona odkrywa, ustala fakty uogólnia te fakty, wyjaśnia, ustala zależności.
2. praktyczne- (utylitarną, służebną) dostarczają nauczycielowi przesłanki teoretyczne i praktyczne, znajomość i zastosowanie działalności praktycznej.

Kupisiewicz wymienia FUNKCJE: teoretyczne i praktyczne.

1. teoretyczne- to funkcja    diagnostyczna              i           prognostyczna

                                                              ↓                                               ↓

                                                polega na gromadzeniu           polega na przewidywaniu

                                                            wiedzy                    wizualizacji dotyczącej szkoły

2. praktyczne- funkcja instrumentalno praktyczna, ona dostarcza nauczycielom,

               instruktorom itp. zmian jakie powinny dokonywać się o metodach, środkach i

               warunkach organizacji tego procesu.

Okoń  - FUNKCJE:

1.      funkcja deskryptywna – badanie diagnostyczne, metoda obserwacji.

2.      funkcja eksplonacyjna -  badania eksperymentalne.

3.      funkcja predykcyjno – prospektywna – przewidywanie zjawisk związanych z procesem uczenia.

4.      funkcja praktyczna- wykrywa prawidłowości.                                                                                                                                    

II.                System dydaktyczny - to zespół ............... obejmujących, treści kształcenia środowiska dydaktycznego, te wszystkie składniki oddziałują na siebie, wzajemnie służą osiągnięciem zamierzonych celów.

Na zmiany systemu oświaty miały wpływ: tezy zawarte w białej księdze, która wskazuje drogę i potrzeby XXI w.

Termin "uczenie się" zawiera cztery następujące komponenty:

1. charakter obejmujący coś ciągłego i ukierunkowanego, procesualnego i dynamicznego
2. przedmiot obejmujący wiedzę i wiadomości, umiejętności i nawyki, rzeczywistość oraz doświadczenie społeczne
3. drogi, czyli nabywanie, poznawanie oraz przekazywanie doświadczeń społecznych, ćwiczenia, działanie (bezpośrednie - pośrednie)
4. efekt obejmujący pewne formy zachowania oraz działania, modyfikację zachowań dotychczasowych, wiedzę i umiejętności czy poznanie rzeczywistości

Uczenie się jest procesem aktywnego nabywania wiedzy, umiejętności i nawyków w toku poznawania rzeczywistości (bezpośredniego oraz pośredniego), ćwiczeń, myślenia oraz gromadzenia doświadczeń, zarówno indywidualnych jak i społecznych. Wynikiem procesu uczenia się jest poznanie rzeczywistości (czyli wiedza) wraz z nabyciem umiejętności jej przekształcania, jak i modyfikacja zachowań uczącego się podmiotu. Właściwości procesu uczenia się mają swoje źródło w definicji, zatem uczenie się ma następujące cechy:

·         aktywność podmiotu uczącego się

·         procesualny charakter - zakładający pewną ciągłość i planowość, systematyczność, wewnętrzną spójność poszczególnych czynności, dynamizm oraz świadomą organizację

·         ukierunkowanie całego procesu na jego wynik, czyli dążenie do założonych celów

Do współczesnych teorii uczenia się zaliczyć można między innymi:

·         teorie filozoficzne

·         teorie psychologiczne

·         socjologiczne

·         teorie cybernetyczne i inne

Filozoficzna teoria poznania mówi o przechodzeniu od rzeczy znanych do nieznanych, ciągłym poznawaniu otaczającej rzeczywistości poprzez coraz bardziej dokładne odzwierciedlanie jej w umyśle człowieka; uczenie się jest procesem poznawczym, przebiegającym w 3 płaszczyznach:

1. płaszczyźnie zmysłowej (spostrzeganie)
2. płaszczyźnie umysłowej (myślenie)
3. płaszczyźnie praktycznej (działanie)

Wyróżnia się następujące psychologiczne teorie uczenia się:

1. teorie asocjacyjne - uczenie się pojmowane jako kojarzenie poszczególnych elementów na zasadzie: bodziec - reakcja; wyróżnia się następujące odmiany tych teorii:

·         apercepcjonizm,którego twórcą był Herbart głosił, iż uczenie należy rozpoczynać od przypomnienia rzeczy, które na dany fakt już wiemy

·         teoria odruchów warunkowych - twórcą tej teorii był Pawłow robiący eksperymenty na psach; uczenie się realizuje się w trakcie reagowania na bodźce oraz tworzenia odruchów warunkowych

·         koneksjonizm - autorem tego kierunku był Tornalike, którego zdaniem reakcja na bodziec przebiega poprzez koneksje, czyli różne powiązania, układy, znajomości, między różnymi elementami; istotne jest, by rzeczy których się uczymy nie były nam obojętne, ponieważ łatwiej i szybciej przychodzi nauka rzeczy przyjemnych dla nas

2. teorie strukturalne - są to tzw. teorie pola i postaci, gdzie najważniejszą czynnością uczenia się jest wgląd, wnikanie w struktury

3. teorie funkcjonalne - według tej grupy teorii, najważniejsze są funkcje uporządkowane, które zmierzają do osiągania założonego efektu; uczenie zakłada drogę od pewnego zadania do osiąganego wyniku, który wymaga od podmiotu chęci oraz postawy aktywnej (konieczna jest wielostronna aktywność oraz chęci)

Istnieją 3 prawa dotyczące uczenia się:

·         gotowość, czyli posiadanie motywacji

·         ćwiczenia, czyli powtarzanie pewnych czynności

·         efekt; szybciej uczymy się tego, co mamy ochotę się uczyć

Na gruncie socjologii, uczenie się stanowi proces społeczny; uczenie się zachodzi dzięki byciu w grupie, zachodzących w niej interakcjom, interkomunikacji oraz związkom interpersonalnym

Cybernetyczna teoria zakłada z kolei, iż wszystko ma swój przebieg w pewnych układach; uczenie się traktowane jest tutaj jako pewien zbiór czy kompleks wzajemnie powiązanych ze sobą elementów, a proces uczenia się przebiega w układzie i polega na przyjmowaniu i przetwarzaniu informacji wraz z odpowiednią regulacją tych procesów. Podstawowy układ dla procesu uczenia się stanowi szkoła, której podstawowymi elementami są nauczyciel oraz uczniowie.

Proces uczenia się przejawia następując prawidłowości:

·         jest to proces wielostronnie aktywny, w którym zachodzą następujące rodzaje aktywności:

·         werbalna (mowa)

·         recepcyjna (recepcja)

·         motoryczna

·         wielozmysłowa

·         intelektualna

·         emocjonalna

·         jest to proces celowy i regulowany; jego celowość ma swoje źródło w teoriach funkcjonalnych, natomiast regulacja - w teoriach cybernetycznych; jest to proces etapowy oraz zintegrowany, przy czym etapowość ta jest wynikiem analizy filozoficznej oraz teorii strukturalnej (etapy mają miejsce również w teoriach cybernetycznych); zintegrowany charakter jest wynikiem teorii asocjacyjnych i strukturalnych

·         jest to proces indywidualny i społecznym

Według W. Okonia sposoby uczenia się są bardzo indywidualne i zależą one od każdego człowieka; wyróżnił on następujące rodzaje uczenia się:

·         uczenie się przez przyswajanie (bez większej aktywności)

·         uczenie się przez odkrywanie (rozwiązywanie problemów)

·         uczenie się przez przeżywanie (treści o charakterze emocjonalnym zapamiętujemy na dłużej)

·         uczenie się przez działanie

Pojęcia dydaktyczne:

-planowość- ciągłość i wewnętrzna spoistość poszczególnych czynności, stanowi pierwszą cechę świadomie organizowanego uczenia się

-ukierunkowanie- dążenie osoby uczącej się do uzyskania założonego wcześniej wyniku, to następna cecha uczenia się

-nauzanie- organizowanie uczenia i kierowanie uczeniem, ma akcenty wychowawcze jest determinowane przez cele, treść, osobowość nauczyciela, a zasób wiedzy

Kształcenie-

2.      Metodologia badań

3.      Systemy dydaktyczne

System dydaktyczny- całokształt zasad organizacyjnych oraz treść, metody i środki nauczania i uczenia się, tworzące spójną wewnętrznie strukturę i podporządkowane realizacji spełnienie akceptowanych celów kształcenia.

1)     System tradycyjny- J.F. Herbart- Herbart spróbował skonstruować „naukowy system pedagogiki” oparte na etyce i psychologii. Etyka miała wyznaczać cel, a psychologia drogi i środki wiodące do tego celu. A wg Herbarta najważniejszym celem jest ukształtowanie silnych moralnie charakterów (kierowanie-karność) Kierowanie- stałe zatrudnianie dzieci; organizacja im zajęć; pielęgnacja rozwoju fizycznego. Karność- stanowi konieczny warunek wyrobienia moralności opartej na silnym charakterze; nakazy i zakazy.

Formowanie silnych charakterów ma związek i nauczaniem wychowującym (wychowania nie można oddzielić od nauczania, trzeba wiązać wiedzę z rozwojem uczuć)

Stopnie formalne nauczanie wg

Herbart                                                                      Rein

Jasność                                                                                       Przygotowanie

Kojarzenie                                                                                  Podanie

System                                                                                        Powiązanie

Metoda                                                                                       Zebranie

                                                                                                    Zastosowanie

Ogólny proces nauczania przebiega od wyobraźni do pojęć i od pojęć do umiejętności. Formalizm i rygoryzm, ciasny schemat lekcji; przekazywanie uczniom gotowego materiału do zapamiętania-herbartyzm; aktywny ma być głównie nauczyciel; lekcja oparta na stopniach formalnych.

4.      Cele kształcenia

Cel oznacza nie tylko konkretne zadanie jakie należy osiągnąć ale także ogólny kierunek działań , klimat w którym się to działanie odbywa. Są to wartości uznane za ważne i podstawowe dla podejmowania zadania. Cele stanowią wytyczne i zadania dla procesu kształcenia, określają jego wymagania programowe oraz oczekiwane rezultaty. Od celów formułowanych na wartościach i potrzebach zaczyna się świadome kształcenie. Zadaniem edukacji jest kształtowanie wśród wychowanków i uczniów wartości uniwersalnych: prawdy, dobra i piękna. Przez cele edukacyjne a zwłaszcza przez cele kształcenia należy rozumieć oczekiwany stan świadomego działania podmiotu edukacyjnego, który to stan wyrażać się może w zmianach wiedzy uczestników procesu edukacyjnego. Teleologia-nauka o celach.

Cele kształcenia posiadają następujące właściwości:

·         są dostrzegalne, czyli określone w sposób pozwalający na ustalenie stanu ich wykonania

·         wykonalne, czyli możliwe do realizacji w danym czasie

·         logiczne, czyli bez wewnętrznych sprzeczności

·         rzeczowe i precyzyjne - przedstawiają syntetyczny opis stanu jaki chcemy osiągnąć

·         wymierne, a więc określany w sposób umożliwiający zmierzenie ich stanu

Wg Kupisiewicza

Cel główny- zapewnienie wszystkim uczniom optymalnego rozwoju intelektualnego.

...