Refleksje nad rehabilitacją i przyszłością dzieci z
prażeniem mózgowym w Rzeszowie
Wieloletnia praktyka pedagogiczna wśród dzieci z porażeniem mózgowym dała mi możliwość szerszego spojrzenia na ich problemy . W związku z różnorodnością uszkodzeń mózgu , rehabilitacja jest trudna i wymaga indywidualnego podejścia do każdego dziecka . Istotne znaczenie ma wczesne zastosowanie odpowiedniej terapii . Im dziecko jest młodsze , tym większe są szanse na poprawę jego stanu . Im bardziej systematyczne oddziaływania terapeutyczne o charakterze kompleksowego podejścia , tym większe szanse na pomyślne rezultaty dla rozwoju dziecka .
Pragnę skoncentrować się na sytuacji dzieci do 10 r. ż ., zwłaszcza na zagadnieniach : w formach opieki nad dzieckiem w tym okresie , metodach terapeutycznych oraz innych czynnikach mających wpływ na większą skuteczność rehabilitacji . Działania , które podejmuje psycholog czy pedagog w celu ograniczenia ujemnego wpływu chorób i kalectw fizycznych na rozwój i kształtowanie się osobowości dziecka , mają charakter psychoterapeutyczny lub stymulacyjno – korekcyjny . Działania psychoterapeutyczne są realizowane w bezpośrednim kontakcie z dzieckiem ( działania skierowane na dziecko ) bądź też są skierowane na jego otoczenie . Pomoc stymulacyjno – korekcyjna ma zawsze charakter bezpośredni . Rozpoczęcie realizacji wszelkiego rodzaju działań skierowanych na dziecko poprzedza dokładna diagnoza i ocena jego rozwoju . Postawienie diagnozy należy do lekarza pediatry , czasem neurologa i psychiatry , psychologa , a jeśli dziecko jest w wieku szkolnym – również od pedagoga . Ocena poziomu rozwoju powinna zawierać informacje dotyczące dojrzałości somatycznej i aktualnego stanu zdrowia dziecka , a dla dzieci kalekich również informację określające stopień usprawnienia ruchowego oraz charakterystykę rozwoju psychicznego . Powinna ponadto uwzględniać opis środowiska , zwłaszcza stosunek rodziny do dziecka , a także analizę jego sytuacji szkolnej ( poziom opanowania wiadomości , trudności w realizacji programu , stosunki z grupą rówieśniczą) .
Program terapeutyczny dla dzieci z porażeniem mózgowym obejmuje rehabilitację ruchową , terapię psycho – motoryczną , zajęcia korekcyjno – wyrównawcze , ćwiczenia logopedyczne oraz terapię zajęciową .
Rehabilitacja ruchowa ma na celu usprawnianie zaburzonych funkcji ruchowych w pełnym zakresie : przyjmowania prawidłowej postawy ciała , czynności lokomocyjnych , samoobsługowych . Na szczególną uwagę w usprawnianiu dzieci z porażeniem mózgowym w wieku 4 - 10 r. ż . zasługuje metoda węgierskiego lekarza i pedagoga , Andreasa Petó . Jej cechą charakterystyczną jest połączenie w jedną całość usprawniania leczniczego, usprawniania psychopedagogicznego i różnych form adaptacji społecznej . Głównym celem tej metody jest odpowiednie przygotowanie dziecka niepełnosprawnego do samodzielnego życia . Usprawnianie polega na systematycznym pobudzaniu psychoruchowego rozwoju dziecka w zakresie :
- - kontroli postawy i ruchów lokomocyjnych ,
- - koordynacji wzrokowo – ruchowo – czuciowo – słuchowej, orientacji w czasie i przestrzeni oraz odczuwania własnego ciała ,
- - życia emocjonalnego , rozwoju osobowości i kontaktów społecznych ,
- - rozwoju mowy , porozumiewania się gestem , rysowania , pisania , czytania oraz pojęć o otaczającym świecie
Sale , w których przebywają dzieci , są wyposażone w specjalnej konstrukcji meble , służące zarówno do ćwiczeń , jak i do codziennych czynności . Są to : stoły – ławy , krzesła i podnóżki zbudowane z drewnianych szczebli . Stabilność , oprócz zwykłego przeznaczenia pozwala na używanie ich do ćwiczeń ruchowych , samoobsługi , pomocy do podporu w nauce stania czy chodzenia oraz stoły służą również do spania .W założeniach usprawniania według metody Petó przyjmuje się zasadę , że dziecko codziennie może i powinno zdobywać nowa umiejętność . Wzmacnia to motywację do dalszej pracy , która polega na doskonaleniu i automatyzowaniu czynności . Trzeba tak utrwalić wzorce ruchowe , aby dziecko mogło stosować je w różnych sytuacjach życia codziennego z dowolną szybkością . Nabywanie coraz większych sprawności psychoruchowych obejmuje w tej metodzie wszystkie czynności właściwe dla wieku dziecka . Odpowiednio zaplanowane ćwiczenia ruchowe , jak i pozostałe zajęcia połączone są zawsze z głośnym mówieniem , liczeniem lub śpiewaniem , a tempo dostosowane jest do możliwości wykonania ich przez dzieci mające największe trudności . We wszystkich zajęciach szczególną uwagę zwraca się na naukę chwytu , podpór i umiejętność utrzymywania odpowiednich pozycji ciała , które mają umożliwić dzieciom systematyczne zdobywanie coraz większej samodzielności .
W rehabilitacji porażeń mózgowych ważną rolę odgrywa terapia psychomotoryczna mająca na celu uczenie świadomego kierowania swoim ciałem , poprawę koordynacji i harmonii ruchów , ćwiczenia schematu ciała oraz dominacji jego stron , pobudzanie pracy półkul mózgowych poprzez stosowne ćwiczenia ruchowe i oddechowe , i stymulację okolic ciała . Do realizacji powyższych celów znajduje zastosowanie nowatorska metoda kinezjologii edukacyjnej P. Dennisona .
Terapia psychopedagogiczna obejmuje szereg różnych działań m. in. Zajęcia korekcyjno – wyrównawcze . Są to ćwiczenia o charakterze zabawowym dostosowane indywidualnie do specyfiki trudności dziecka . Mają one na celu stymulację rozwoju intelektualnego , poprawę koordynacji wzrokowo – słuchowo – ruchowej , orientacji przestrzennej , korekcję zaburzonych procesów myślowych – operacyjnych , pamięciowych , spostrzeżeniowych oraz kształtowanie nowych pojęć i umiejętności . Te zajęcia optymalnie są prowadzone indywidualnie lub w małych grupach ( 2 – 3 osoby ) . Formy zajęć zasługujące na uwagę z racji realizacji powyższych celów to lubiane przez dzieci zabawy tematyczne , improwizacje z zastosowaniem kukiełek , pacynek .
Logopedyczne ćwiczenia przygotowują dziecko do sprawnego w miarę możliwości posługiwania się słowem mówionym i komunikowania się z ludźmi . W zależności od stopnia porażenia aparatu mowy zastosowanie znajdują masaże mięśni narządu artykulacyjnego oraz ćwiczenia z dzieckiem przy lustrze pozwalające na uzyskanie większej plastyczności biorących udział w mówieniu warg , języka , podniebienia . W kolejnych etapach pracy nad mówieniem wywoływane są poszczególne głoski i wyrazy w oparciu o materiał obrazkowy i muzyczny , a w dalszej kolejności rozwijana jest umiejętność posługiwania się mową .
W kontaktach z dzieckiem poszkodowanym fizycznie, terapeuta często zmierza do przekształcania lub eliminowania jego właściwości psychicznych np. niska samoocena, negatywne emocje. Może w sposób przemyślany stosować techniki terapeutyczne: ekspresyjno-plastyczne, teatralne, muzykoterapię.
Niezwykle cenna w terapii i lubiana przez dzieci jest muzykoterapia jako forma oddziaływania na fizjonomię , psychikę i emocje dziecka . Na zajęcia muzyczne składają się zwykle takie formy , jak : słuchanie muzyki ( często utwory symfoniczne ) , muzykowanie z wykorzystywaniem instrumentów lub innych przedmiotów i własnego ciała ( tzw. tworzenie muzyki ) , ilustrowanie muzyki pantomimiką lub formami plastycznymi , śpiewanie znanych piosenek z wyklaskiwaniem , inscenizacja piosenek , bajek , baśni , zajęcia rytmiczne przy akompaniamencie , np. chód , podskoki , ćwiczenia oddechowe i ćwiczenia relaksacyjne
( w pozycji leżącej unoszenie rąk i nóg , głowy w takt muzyki ) .Muzyka wywołuje odpowiednie doznania , reakcje emocjonalne, które zawsze współwystępują z reakcjami wegetatywnymi i przemianami w organiźmie. Muzyka zmienia aktywność systemu nerwowego, napięcie mięśni przyśpiesza przemianę materii, wpływa na szybkość krążenia, modyfikuje oddychanie i wydzielanie wewnętrzne. Słuchanie jej dostarcza odbiorcy przyjemnych przeżyć, pobudza do marzeń ,redukuje napięcie mięśniowe, zmienia zachowanie i postawy człowieka. Techniki relaksacyjne umożliwiają osiągnięcie stanu odprężenia przez zmniejszenie napięcia somatopsychicznego-rozluźnienie mięśni, uwolnienie się od niepokoju i lęku.
Techniki ekspresyjne – terapia przez sztukę pozwalają na wyrażanie uczuć bez posługiwania się słowem. Ekspresja dziecięca ma duże wartości terapeutyczne i wychowawcze ,przeżywa radość tworzenia .Poprzez nią dziecko rozładowuje napięcie ,uświadamia sobie własną osobowość i swoje możliwości twórcze, zapewnia zdrowie psychiczne., wzmacniając wiarę we własne siły.
Terapeuta, sterując umiejętnie, powinien wykorzystywać wszystkie okazje i potencjalne możliwości dziecka, aby zapewnić mu zdolność poruszania się coraz większa niezależność w podstawowych czynnościach codziennych, dostarczyć ciału doznań czuciowych, a jednocześnie prowadzić nauczanie i wychowanie. Dziecko w wieku przedszkolnym najłatwiej uczy się , naśladuje i bawi w grupie rówieśników . Rozwój procesów poznawczych dokonujący się w zabawie oraz nabywanie przez dziecko umiejętności społecznych stwarza odpowiednie warunki do osiągania dojrzałości szkolnej .
Kształcenie specjalne polega na dostosowaniu treści, metod i organizacji nauczania do potrzeb edukacyjnych i możliwości rozwojowych ucznia. Uczeń niepełnosprawny, który nie ma specjalnych potrzeb edukacyjnych, realizuje obowiązek szkolny we właściwej dla ogólnodostępnej, wg planu i programu obowiązującego w tej szkole. Dzieci niepełnosprawne ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi zakwalifikowane do kształcenia specjalnego przez poradnię psychologiczno – pedagogiczną realizują obowiązek szkolny albo w placówkach oświatowych, albo poza nimi.
W zależności od specjalnych potrzeb edukacyjnych rodzaju i stopnia niepełnosprawności mogą one uczęszczać do:
- - szkół specjalnych ( podstawowych, przysposabiających do pracy zawodowej, szkół zasadniczych, średnich i policealnych ) lub specjalnych ośrodków wychowawczych
- - klas specjalnych organizowanych w szkołach ogólnodostępnych
- - oddziałów integracyjnych w szkołach ogólnodostępnych
- - szkół integracyjnych.
Do szkoły specjalnej może być przyjęte dziecko posiadające odpowiednie orzeczenie poradni psychologiczno – pedagogicznej. W specjalnych szkołach podstawowych dla uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym oraz dla uczniów niesłyszących realizowane są plany i programy nauczania odpowiedniej szkoły specjalnej. W specjalnych szkołach podstawowych dla uczniów słabosłyszących , niewidomych, słabowidzących, przewlekle chorych, niepełnosprawnych ruchowo realizuje się programy nauczania szkoły ogólnodostępnej. Dla uczniów szkół podstawowych specjalnych, którzy ukończyli klasę V lub VI i co najmniej 15 lat oraz którzy nie rokują ukończenia szkoły podstawowej, można w szkołach podstawowych organizować klasy przysposabiające do pracy zawodowej, albo szkoły przysposabiające do pracy zawodowej z klasami od VI do VIII lub od VII do VIII. Klasy lub szkoły przysposabiające zawodowo mogą być także tworzone dla uczniów podstawowych szkół ogólnodostępnych
i integracyjnych. W nazwie szkoły umieszczonej w dokumentach szkolnych ucznia, z wyjątkiem szkół dla dzieci upośledzonych umysłowo, opuszcza się wyraz „ specjalna ”.
Nauka w klasach specjalnych organizowanych w ogólnodostępnych szkołach publicznych odbywa się wg planów i programów nauczania odpowiedniego typu szkół specjalnych lub ogólnodostępnych. Uczniowie klas specjalnych otrzymują świadectwo szkoły, do której uczęszczają, a uczniowie upośledzeni umysłowo – świadectwo z adnotacją „ klasa specjalna ”. W oddziałach integracyjnych szkół ogólnodostępnych uczniowie niepełnosprawni uczą się razem ze swoimi zdrowymi rówieśnikami. Liczba uczniów w oddziale integracyjnym jest mniejsza niż w zwykłej klasie. Dzieci niepełnosprawne stanowią nie więcej niż ¼ oddziału. Szkoła prowadząca oddział integracyjny przyjmuje dodatkowe obowiązki. Stanowisko ucznia niepełnosprawnego powinno być odpowiednio wyposażone i oprzyrządowane. Nauka w oddziale integracyjnym odbywa się wg normalnego programu nauczania. Aby jednak ułatwić uczniom niepełnosprawnym zdobycie wiedzy w warunkach szkoły ogólnodostępnej, szkoła może zatrudnić dodatkowo nauczycieli ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym. Udzielają oni pomocy nauczycielom uczącym w oddziałach integracyjnych w zakresie doboru treści programowych i metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi oraz prowadzenia lub organizowania różnego rodzaju form pomocy psychologicznej i pedagogicznej i zajęć rewalidacji indywidualnej. W szkołach integracyjnych wszystkie klasy są zorganizowane tak, jak oddziały integracyjne. Szkoły te nie są placówkami specjalnymi. Działają one w oparciu o program autorski zatwierdzony przez kuratora oświaty, obejmujący organizacją i koncepcję merytoryczną pracy z dziećmi oraz zatrudnienie kadry specjalistów gwarantujących realizację programu.
Indywidualnym nauczaniem mogą być objęte dzieci i młodzież, w stosunku do których poradnia psychologiczno – pedagogiczna orzekła taką formę kształcenia. Dziecko objęte indywidualnym nauczaniem pozostaje uczniem szkoły, która organizuje to nauczanie. W indywidualnym nauczaniu realizuje się program szkoły ogólnodostępnej, dostosowując go do możliwości ucznia określonych przez poradnię psychologiczno – pedagogiczną,
a w odniesieniu do dziecka upośledzonego umysłowo lub niesłyszącego – odpowiedni program szkoły specjalnej. Indywidualne nauczanie organizowane jest w miejscu pobytu dziecka, a w szczególności:
w domu rodzinnym, w rodzinie zastępczej, placówce opiekuńczo – wychowawczej, a także w zakładzie opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, jeśli nie ma możliwości zapewnienia innej formy nauki.
W zakładach opieki zdrowotnej i pomocy społecznej zapewnia się dzieciom również możliwość kształcenia w specjalnie zorganizowanych placówkach oświatowych. Naukę organizuje się albo wg programów nauczania szkół specjalnych, albo szkół ogólnodostępnych, w stosownie do potrzeb dzieci przebywających w tych zakładach.
maryla20