Literatura staroruska i jej periodyzacja:
1. Koniec X w. – początek XIII - okres Rusi Kijowskiej
2. XIII-XIV- - niewola tatarska
3. XV – okres Księstwa Moskiewskiego
4. XVI-XVII – okres Państwa Moskiewskiego
Literatura tłumaczona
§ Głównie z greckiego na scs dzieła religijne literatury bizantyjskiej, powstają w klasztorach
§ W drugiej połowie IX w. Cyryl i Metody w złotym wieku literatury bułgarskiej za cara Symeona I
§ Rola Bułgarii jako pośrednika w oddziaływaniu kultury Bizancjum na ziemie ruskie
§ Intensywne prace nad tłumaczeniami za Jarosława Mądrego
§ Tłumaczenia:
§ Cztery ewangelie (czetwierojewangielije)
§ Ewangelia archanielska i ewangelia halicka – najstarsze kodeksy pełnego teksty czterech ewangelii; wraz z nimi pojawił się na Rusi Apostoł (Akta Apostolskie i Listy)
§ Ewangeliarze (aprakosnoje jewangielije) – zawierające lekcje ułożone w kolejności dni roku
§ Ewangeliarz Ostromira – najstarszy zachowany kodeks ewangeliarza redakcji ruskiej, tzn. przepisany został na Rusi i w skutek tego zawierał ruskie cechy językowe; przepisany w Nowogrodzie przez diakona Grigorija dla namiestnika (posadnika) Ostromira; obejmował lekcje niedzielne i świąteczne
§ Stary Testament
§ Psałterz – używany jako modlitewnik, do celów liturgicznych, powszechnie do nauki czytania, uczono się jego na pamięć, przepowiadano z niego przyszłość; jego popularność odbiła się na stylu literatury staroruskiej i późniejszych (Psałterz objaśniony – Tołkowaja psałtyr’ – zawiera ujęte w sposób alegoryczny komentarze; Psałterz wróżebny – Gadatielnaja psałtyr’ – przeznaczony specjalnie do celów wróżebnych)
§ Pięcioksiąg Mojżesza
§ Parimiejnik (паримии – przypowieści) – wyjątki ze ST odczytywane podczas nabożeństw świątecznych
§ Księgi liturgiczne z zawartymi w nich utworami bizantyjskiej poezji religijnej – modlitwami i pieśniami
§ Mineje liturgiczne – składały się z 12 części wg liczby miesięcy, zawierały ułożone w porządku kalendarzowym teksty nabożeństw na każdy dzień roku; najstarsze z XI w. - nowogrodzkie
§ Horologion – teksty do cyklu dziennego
§ Triodion postny – obejmuje cykl nabożeństw wielkopostnych i wielkotygodniowych
§ Triodion kwietny – obejmuje cykl od Wielkanocy do Zielonych Świątek
§ Literatura hagiograficzna:
§ Czetij-Mineje – zbiór ułożonych wg kalendarza obszernych żywotów świętych o ustalonym schemacie (przerywany dygresjami opis budujących epizodów z życia świętego, opis cudów dokonywanych po śmierci, końcowy panegiryk) o moralizatorskim charakterze, styl ozdobny, przeznaczony do czytania poza cerkwią
§ Prolog –zbiór zwięzłych żywotów przeznaczonych do odczytywania podczas nabożeństwa, najstarsza redakcja, powstała w XII w. w Konstatynopolu, uwzględnia świętych ruskich (Olgę, Władimira, Borysa, Gleba i in.), bardzo popularny, czerpali z niego autorzy przełomu XIX i XX w. – Tołstoj, Leskow
§ Pojedyncze, nie włączone do żadnego zbioru żywoty: Aleksego, Jana Złotoustego, Mikołaja Cudotwórcy, Wacława czeskiego
§ Paterniki – zbiory krótkich legend o życiu pustelników i ascetów związanych z danym klasztorem, miejscowością, obszarem (Panegiryki: Synajski, Egipski, Rzymski)
§ Apokryficzne żywoty świętych: Fiodora, Nikity, Jurija, Ireny i in.- wpływ na ustną twórczość ludową
§ Apokryfy – legendy odrzucone przez kościół jako niekanoniczne, popularne wśród czytelników
§ Literatura patrystyczna (z Bizancjum) – nawiązywały do starogreckiej sztuki oratorskiej i prozy filozoficznej dzieła Jana Złotoustego, Bazylego Wielkiego, Efrema Syryjczyka, Jana Damasceńskiego, Atanazego Wielkiego, Grzegorza z Nazjanzu, Jana Klimaksa i in.; szczególnie popularny Złoty Strumień – zbiór homilii Bazylego W.
§ Literatura gnomiczna (krótkie zwięzłe sformułowania, które zawierały myśl ogólną, często moralno-dydaktyczną) – zbiory sentencji, cytaty z PŚ, pisarzy starożytnych, jeśli nie były sprzeczne z zasadami religii chrześcijańskiej
§ Izborniki – wpisy o bardzo różnorodnej treści, w których znajdowały się wyjątki z pism ojców kościoła, sentencji, zagadek, traktatów z dziedziny filozofii, gramatyki, historii itd. Najbardziej znane są dwa izborniki Światosława ( przepisany dla księcia czernihowskiego Światosława Jarosławowicza)
Piśmiennictwo historyczne:
§ Kroniki bizantyjskie przepisywane przez mnichów, które ujmowały dzieje świata pod religijnym kontem widzenia – kroniki Jana Malalasa (VI w.), kronika Jerzego Hamartolosa(IX w.)
§ Opowieści wojenne , np. Opowieść o zburzeniu Jerozolimy
§ Przekłady średniowiecznych opowieści i romansów – Aleksandreida – fantastyczny romans o życiu i wyprawach wojennych Aleksandra Macedońskiego
§ Hekseamerony – opowieści o 6 dniach stworzenia świata
§ „Topografia chrześcijańska” VI w - Kosmasa Indikopleustesa
Lata 40 XI – początki piśmiennictwa własnego
§ „Opowieść o rozprzestrzenianiu piśmiennictwa na Rusi” 1040
§ „Pouczenie Włodzimierza Monomacha” – pierwsza autobiografia w hist. Lit. Rosyjskiej. Monomach pokazuje naswmoim przykładzie, jak powinien zachowywać się władca
Rozwój ruskiego piśmiennictwa rodzimego:
§ Jeden s pierwszych gatunków – kazanie
§ „Kazanie dla braci” XI – Łukasz Żydiata (biskup nowogrodzki)– jedno z pierwszych zachowanych,
§ Inne kazania: Teodozjusza Pieczerskiego i Antoniego Pieczerskiego skierowane głównie do innych zakonników – zachowało się 8 kazań
§ Kazania Ilii – biskupa nowogrodzkiego
§ Kazanie Klemensa Smolatycza
§ Homilia – kazanie, w którym autor zajmuje się interpretacją, wyjaśnieniem Pisma Świętego
§ „Słowo o zakonie i łasce” Hilarion – jeden z pierwszych homiletyków – był metropolitą kijowski ruskiej narodowości, mianowany przez Jarosława Mądrego
§ &...
madlen30