Jednym z najwi�kszych osi�gni�� Marii Grzegorzewskiej by�o jej naukowe wskazanie metod rewalidacji dzieci upo�ledzonych, polegaj�ce na integracji wszystkich kierunk�w dzia�alno�ci pedagogicznej - co pozwala�o w tym samym czasie maksymalnie rozwija� nieuszkodzone elementy organizmu, korygowa� lub kompensowa� istniej�ce braki. �eby mo�na by�o te za�o�enia rewalidacyjne (Maria Grzegorzewska nie u�ywa�a terminu "rehabilitacja") realizowa�, opracowa�a ona odmienn� ni� Decroly metod� o�rodk�w pracy, a wi�c system zaj�� kszta�c�co-wychowuj�cych w szkole specjalnej. Decroly k�ad� nacisk na indywidualne prace dzieci zgodnie z ich zainteresowaniami, wi��e je z biologicznymi potrzebami i mo�liwo�ciami dziecka, przez co prace dziecka upodabnia� do zabawy, czyli pracy "na niby". Maria Grzegorzewska natomiast, obok indywidualnych prac, po�o�y�a nacisk na uspo�ecznienie dzieci. O wykonywanych pracach mia�o decydowa� nie tylko zainteresowanie w�asne, co potrzeby spo�eczne. Wymaga�a tego rewalidacja dzieci prowadz�ca do aktywizacji narz�d�w i rekompensaty zmys��w. Do powy�szych cel�w opracowa�a w�asn�, wszechstronnie rozwini�t� metod� i program dla zainspirowanych przez ni� o�rodk�w pracy, stosowan� we wszystkich polskich szko�ach specjalnych. Te o�rodki pracy stanowi�y w za�o�eniach Grzegorzewskiej jednocze�nie baz� bada� naukowych dla nauczycieli i student�w PIPS-u. Metod� o�rodk�w pracy Marii Grzegorzewskiej wprowadzono r�wnie� w powstaj�cym w 1922 roku zak�adzie dla niewidomych w Laskach Warszawskich. Psychika i osobowo�� niewidomego oraz metody jego nauczania i wychowania zajmowa�y w pracach naukowych Marii Grzegorzewskiej poczesne miejsce. �eby pozna� mo�liwo�ci dziecka i m�odzie�y niewidomej, prowadzi�a nad tym zagadnieniem wiele bada�. W tym celu zwiedza�a zak�ady dla niewidomych w kraju i za granic�, g��wnie we Francji i Belgii. Na podstawie przeprowadzonych tam zada�, obserwacji i studi�w napisa�a i opublikowa�a wiele prac naukowych, m.in.: "Struktura psychiczna tzw. zmys�u przeszk�d niewidomych" (1925�8�26�), "Orientowanie si� niewidomych w przestrzeni", "Uwagi o strukturze psychicznej niewidomych od urodzenia", "Struktura wyobra�e� surogatowych u niewidomych" (19926�8�27�), "G�uchociemni" (1927�8�28�), "Opieka wychowawcza nad dzie�mi niewidomymi i g�uchociemnymi" (1930�) i fundamentaln� prac� z zakresu tyflologi "Psychologia niewidomych" Tom I (1929�). Drugi przygotowany ju� do druku tom sp�on�� niestety podczas Powstania Warszawskiego w 1944 roku. Publikacja tych prac i innych pomniejszych artyku��w o niewidomych mia�a donios�e znaczenie nie tylko dla szkolnictwa, ale tak�e dla integracji spo�ecznej. Publikacje te bowiem oczyszcza�y rodzinny grunt z zakorzenionych w spo�ecze�stwie szkodliwych postaw i pogl�d�w na temat niewidomych. Maria Grzegorzewska dowodzi�a w tych pracach naukowo, �e niewidomy posiada tak� sam� struktur� psychiczn� jak ka�dy inny cz�owiek. Brak zmys�u wzroku nie przekre�la inteligencji niewidomego dziecka i jest ono wyuczalne - nale�y tylko przy pomocy odpowiednich metod nauczania doprowadzi� do korelacji zmys��w, wytworzenia struktur zast�pczych, daj�cych szanse poznania i rozumienia rzeczywisto�ci, doprowadzenia do tego, by drugi uk�ad sygna��w, nie by� zupe�nie oderwany od pierwszego uk�adu, �eby surogaty i analogie jakimi si� pos�uguje niewidomy w swym kontakcie s�ownym by�y jak najmniej ska�one nieadekwatnymi wyobra�eniami o desygnatach. Wykazywa�a ona w tych pracach, �e niewidomi s� zdolni tak�e do wykonywania r�nych zawod�w, �e trzeba im tylko stworzy� odpowiednie warunki. W okresie mi�dzywojennym, kiedy prace te by�y publikowane, spe�nia�y dodatkow� rol� spo�eczno-wychowawcz�. Przyk�ady, osi�gni�� niewidomych, a zw�aszcza g�uchoniemych, jakie przytacza�a w swoich pracach w zarysie historycznym, wskazywa�y drog� w �rodowiskach nauczycielskich i instytucjach opieku�czych do w�a�ciwego zaj�cia si� w Polsce rehabilitacj� niewidomych. Wyniki bada� Grzegorzewskiej, dotycz�ce psychiki niewidomego, struktur orientacji przestrzennej, struktur psychicznych czytania by�y absolutnie prekursorskie na gruncie polskim i zapocz�tkowa�y rozw�j tyflologii. Autorka ustali�a w nich metod�, zakres i terminologi�. Wielu naukowc�w podj�o na ten temat w okresie powojennym i cho� niekt�rzy w pewnych zagadnieniach mieli pogl�d odmienny, cho�by na temat zmys�u przeszk�d niewidomego, to w podstawowych tezach Maria Grzegorzewska pozosta�a najwi�kszym autorytetem w tyflopsychologii i tyflopedagogice. Swoich bada� nie zaw�a�a ona tylko do jednej dziedziny naukowej, najbli�szej jej, psychologii, ale w��cza�a inne - takie jak medycyn� og�ln�, biologi�, neurologi�, okulistyk�, fizjologi�, pedeutologi�, czy patologi�. Dzi�ki temu wyniki bada� nad osobowo�ci� niewidomego wyr�nia�y si� wszechstronno�ci� i obiektywizmem, wprowadza�y szereg nowych poj�� i uj��, rozszerza�y w znacznym stopniu dotychczasowy stan wiedzy. Maria Grzegorzewska w swoich badaniach i dzia�alno�ci pedagogicznej uwzgl�dnia�a element uczuciowy, sygnalizuj�c, �e dobro� nauczyciela spe�nia donios�� rol� wychowawcz�. Wyp�ywa�o to z jej postaw humanitarnych, bo przecie� m�wi�a: "Nie ma kaleki, jest cz�owiek". Wp�yw wychowania na wyr�wnanie brak�w jednego ze zmys��w ludzkich, w przeciwie�stwie do Decroly'ego, uwa�a�a za najistotniejszy w pedagogice specjalnej. Mo�na to zauwa�y�, gdy si� studiuje opracowany przez ni� program nauczania dla O�rodka Pracy, metody stosowanej w szko�ach specjalnych. Wi� uczuciowa nauczyciela z uczniem oparta na tym programie nauczania jest jednym z wa�niejszych element�w. Utrapienie, na jakie cierpi zar�wno niepe�nosprawny ucze� z powodu swoich fizycznych lub psychicznych niedomog�w oraz nauczyciel, kt�ry musi mie� przys�owiow� "anielsk� cierpliwo��" dla podopiecznego, zostaje wynagrodzone radosnym osi�gni�ciem, jakim jest usprawnianie, wychowanie i nauczanie osoby rewalidowanej. Wszystkie publikacje Marii Grzegorzewskiej, dotycz�ce problematyki niewidomych, z uwagi na ich warto�� naukow�, pedagogiczn� i spo�eczn� winny by� zebrane w jedn� ca�o�� i w opracowaniu monograficznym wydane jako dzie�o, kt�re w komplecie winno by� zawsze dost�pne tyflologom i nauczycielom pedagogiki specjalnej. Winni r�wnie� zna� te prace dzia�acze organizacji niewidomych - st�d zachodzi potrzeba wyci�gni�cia cho�by g��wnych tez ze wszystkich opracowa� Grzegorzewskiej i z odpowiednio obja�niaj�cym komentarzem opublikowania w formie broszury brajlowskiej i jej mutacji w postaci ksi��ki m�wionej. Da�oby to szans� niewidomym poznania z jednej strony bada� Marii Grzegorzewskiej, z drugiej Polski Zwi�zek Niewidomych w ten spos�b uczci�by pami�� wybitnej or�downiczki spraw niewidomych i prekursorki pedagogiki specjalnej na gruncie polskim. Maria Grzegorzewska, kt�ra z w�asnej woli i potrzeby ducha zaj�a si� bez reszty r�nego rodzaju osobami niepe�nosprawnymi, powinna s�u�y� za wz�r osobowy wszystkim tym, kt�rym s� bliskie sprawy cz�owieka oczekuj�cego podania mu pomocnej r�ki. Poza stworzeniem w 1921 roku Instytutu Pedagogiki Specjalnej, przekszta�conego w nast�pnym roku w Pa�stwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej, kt�rego od pocz�tku powstania przez ca�y czas (z wyj�tkiem okupacji), a� do 1960 roku by�a dyrektorem, dzia�a�a tak�e spo�ecznie i za�o�y�a przy G��wnym Zarz�dzie Zwi�zku Nauczycielstwa Polskiego sekcj� szkolnictwa specjalnego, kt�rej by�a wieloletni� przewodnicz�c�. Z ko�cem roku 1924 za�o�y�a i redagowa�a kwartalnik naukowy "Szko�a Specjalna", po�wi�cony sprawom wychowania i nauczania dzieci z odchyleniami od normy. Wsp�pracowa�a aktywnie z Towarzystwem Opieki nad Ociemnia�ymi. Podczas okupacji bra�a czynny udzia� w tajnym szkolnictwie i pracach konspiracyjnych oraz w akcji ratowania �yd�w od gro��cej im zag�ady. W czasie Powstania Warszawskiego nios�a pomoc rannym jako sanitariuszka. Po wyzwoleniu pe�ni�a funkcj� dyrektora PIPS-u, rozwija�a i poszerza�a jego dzia�alno�� naukow�, wznowi�a wydanie kwartalnika "Szko�a Specjalna". W latach 1958-1960 zosta�a kierownikiem Katedry Pedagogiki Specjalnej przy Uniwersytecie Warszawskim. Po odej�ciu na emerytur�, w roku 1960, nadal wyk�ada�a w Pa�stwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej, pozostaj�c do dzi� jego opiekunem duchowym. Za ca�okszta�t zas�ug Maria Grzegorzewska zosta�a odznaczona niemal wszystkimi odznaczeniami pa�stwowymi oraz resortowymi i jako pierwsza kobieta w Polsce Ludowej dost�pi�a zaszczytu uhonorowania Jej Orderem Budowniczych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zmar�a 6 maja 1967 roku. W tym samym roku, kiedy odesz�a od nas na zawsze, dla uczczenia Jej zas�ug naukowych i wychowawczych Pa�stwowemu Instytutowi Pedagogiki Specjalnej nadano imi� Marii Grzegorzewskiej. `ty Bibliografia `ty 1. Grzegorzewska M.: Opieka wychowawcza nad dzie�mi niewidomymi i g�ucho-ciemnymi. Warszawa 1933. 2. Grzegorzewska M.: Pedagogika specjalna (skrypt wyk�.) Warszawa 1964. 3. Grzegorzewska M.: Wyb�r pism. Warszawa 1964. 4. Materia�y z sesji naukowej z 7 Ii 1969 r. "Maria Grzegorzewska". Warszawa 1972. 5. Oko� W.: "S�ownik pedagogiczny". Warszawa 1975. 6. Studia pedagogiczne (praca zbiorowa). Wroc�aw 1955, Tom Ii.
ptomaszew1966