Hubert Kaczmarczyk - Szkoła Austriacka w ekonomii i naukach społecznych.pdf

(143 KB) Pobierz
Szkoła Austriacka – referat na wystąpienie
Dr Hubert Kaczmarczyk*
Streszczenie:
Artykuł omawia poglądy przedstawicieli Szkoły Austriackiej na rolę bankowości i pieniądza
w gospodarce wolnorynkowej. Autor prezentuje poglądy Austriaków na rolę banku
centralnego i rządu w wywoływaniu zjawisk inflacyjnych i jednoczesne powodowanie cykli
koniunkturalnych. Autor formułuje tezę, że przyczyną obecnego kryzysu finansowego nie jest
wolny rynek, czy chciwość kredytodawców lub kredytobiorców ale błędna polityka rządu w
sferze ustawodawstwa (akt o reinwestowaniu w społeczność) i błędna polityka FED
opierająca się na „dostarczaniu płynności”, i utrzymywaniu sztucznie niskich stóp
procentowych.
Szkoła Austriacka w ekonomii i naukach społecznych
Pojęcie „Szkoły Austriackiej” w ekonomii jest pojęciem umownym, które ma
definiować pewien określony sposób patrzenia na ekonomię czy państwo. Sam termin
„Szkoła Austriacka” wywodzi się po prostu z faktu, iż pierwsi myśliciele uprawiający
określony i specyficzny sposób myślenia o ekonomii byli Austriakami. Obecnie mówienie o
ekonomiście , iż jest „Austriakiem” nie ma nic wspólnego z faktem pochodzenia a jedynie ze
sposobem myślenia i uprawiania nauki. Na marginesie można tylko dodać, że dzisiaj
większość „Austriaków” jest Amerykanami a sam Instytut Misesa ma siedzibę w Auburn w
Alabamie.
W podręcznikach z historii myśli ekonomicznej jako założyciela szkoły austriackiej
wymienia się Carla Mengera, jednego z twórców reguły użyteczności krańcowej, która
według ekonomistów austriackich pozwoliła wreszcie wyjaśnić paradoks wartości (na
przykład paradoks wartości wody i diamentu) oraz umożliwiła na gruncie teoretycznym
odrzucenie teorii wartości opartej na pracy. Joseph Schumpeter, twierdził nawet, iż Carl
Menger ze swoją koncepcją subiektywnych podstaw wartości ekonomicznej, podważył cały
system ricardiański oparcia wartości na koszcie pracy lub koszcie produkcji 1 . W pracy O
pochodzeniu pieniędzy Carl Menger przedstawił dodatkowo w sposób przekonywujący
koncepcję pieniądza jako produktu samorzutnie powstającego na wolnym rynku 2 .
1 J. Schumpeter, Ten Great Economists , NewYork, 1951, s. 86.
2 C.Menger, On the Origins of Money, Economic Journal, volume 2,(1892) artykuł dostępny na stronie
1
 
Omawiając Szkołę Austriacką nie sposób nie wymienić takich przedstawicieli szkoły
jak Ludwig von Mises, Friedrich von Hayek czy Murray Rothbard. Z tych trzech osób
najbardziej rozpoznawalny jest Friedrich Hayek – choćby z faktu, iż w 1974 roku otrzymał
nagrodę nobla z ekonomii. Hayek był także uważany za jednego intelektualnych przywódców
liberalnych reform z lat osiemdziesiątych, które dokonały się w Wielkiej Brytanii i Stanach
Zjednoczonych pod rządami Margaret Thatcher i Ronalda Regana. Margaret Thacher,
prezentując na jednej z konferencji prasowych książkę Hayeka Konstytucja wolności ,
stwierdziła, ze tezy tam zawarte są „tym w co wierzymy”. Sam Hayek był jednocześnie
niezwykle krytyczny w ocenie roli brytyjskich związków zawodowych i uważał, że ich
sposób działania i prawne przywileje naruszają zasadę równego traktowania i tym samym
zasadę rządów prawa. Jego krytyczna i bezkompromisowa postawa spowodowała, że gdy
Margaret Thatcher rozpoczęła prawną batalię o ograniczenie roli związków zawodowych,
została oskarżona przez związkowców o to, że „dała się opętać obłąkanemu profesorowi
Friedrichowi von Hayekowi” 3 . W rzeczywistości, sam Hayek uważał, iż do 1980 roku w
Wielkiej Brytanii związki zawodowe były „największą przeszkodą we wzroście standardu
życia pracowników jako całości (…) główną przyczyną ogromnych różnic w płacy pomiędzy
najlepiej i najgorzej opłacanymi pracownikami (…) największym źródłem bezrobocia oraz
głównym powodem słabnięcia gospodarki brytyjskiej” 4 .
Charakterystyczną cechą wielu myślicieli austriackich jest rozszerzenie perspektywy
badawczej daleko poza zainteresowania stricte ekonomiczne. Początkowe prace Hayeka czy
Rothbarda koncentrowały się na aspektach ekonomicznych, jednak obaj myśliciele
systematycznie przemieszczali akcenty na takie obszary jak analiza funkcjonowania otoczenia
instytucjonalnego czy efekty interwencjonistycznej działalności rządów.
Szkoła Austriacka jest niewątpliwie szkołą ekonomiczną, niemniej wokół jej
postulatów badawczych i wysuwanych wniosków rozwija się ruch polityczny, który Murray
Rothbard nazwał libertarianizmem. Zwolennicy Szkoły Austriackiej odpowiadają się więc za
wolnym rynkiem, wyeliminowaniem interwencji rządowych, zmniejszeniem lub zniesieniem
obciążeń podatkowych, powrotem do standardu złota (przede wszystkim Murray Rothbard),
likwidacją systemu rezerw cząstkowych i zniesieniem banku centralnego.
Zanim omówię szerzej propozycje austriackie wymienione powyżej, chciałbym
odpowiedzieć na pytanie czy i po co prawnicy powinni zajmować się zagadnieniami
3 P. Johnson, Odzyskanie wolności, Poznań 2002, s. 151. Johnson przypisuje te słowa działaczowi związkowemu
– Panu Michaelowi Foot, Hayek ma być obłąkany bo „nienawidzi wolnych instytucji” jakimi jego zdaniem są
związki zawodowe.
4 F.A. Hayek, Economic Freedom, Oxford 1991, s. 344.
2
ekonomicznymi. Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na wykształcony Stanach
Zjednoczonych ruch jurysprudencji pod nazwą ekonomicznej analizy prawa ( law and
economics ), którą można zdefiniować jako zastosowanie teorii ekonomicznych do badania
procesu tworzenia prawa, jego struktury, procesów w nim zachodzących oraz wpływu prawa i
instytucji prawnych na ludzi, gospodarkę i państwo. Pomiędzy ekonomiczną analizą prawa a
szkołą austriacką istnieje szereg różnic, także w spojrzeniu na samą ekonomię, niemniej
należy podkreślić, iż interdyscyplinarne badania nad prawem i ekonomią wydają się dzisiaj
dość rozpowszechnione i potrzebne.
Zwolennicy szkoły austriackiej w przeciwieństwie do ruchu law and economics
postrzegają wpływ prawa na gospodarkę w większości jako destrukcyjny. Ludwig von Mises
zwracał wręcz uwagę, że „jedyną alternatywą jest albo prawo stanowione, albo prawo
ekonomiczne” 5 . Wykorzystywanie więc prawa jako narzędzia służącego zarządzaniu
procesami społecznymi na bazie austriackiej teorii o rozproszonej wiedzy (prezentowanej i
rozwijanej przede wszystkim przez Friedricha Hayeka) wydaje się nieefektywne lub wręcz
szkodliwe. Według Hayeka współczesny rozwój prawa opiera się na błędnych przesłankach
ekonomicznych. „Prawnicy bez wyjątku opierają się (opisując przeszły okres laisser-faire ) na
bajce, że wolne przedsiębiorstwa budowane są na wyzysku robotników fizycznych i
obwiniają >>wczesny kapitalizm<< lub >>liberalizm<< za pogorszenie materialnego
standardu klasy pracującej” 6 .
Czy Szkoła Austriacka jest dziś aktualna? Odpowiedź wydaje się ze wszech miar
pozytywna, choćby ze względu na odmienne od dominującego nurtu odpowiedzi jakie
przedstawiciele szkoły udzielają na przyczyny powstania obecnego kryzysu finansowego czy
ich wyjaśnienia dotyczące cykli koniunkturalnych lub twardą obronę własności prywatnej i
wolnego rynku. Tam gdzie obecnie dostrzega się wady i słabość rynku Austriacy dostrzegają
wady i słabość rządu. Sprzeciwiają się oni przede wszystkim popularnej tezie, że za obecny
kryzys odpowiedzialny jest nieskrępowany wolny rynek. Po pierwsze dlatego, że według nich
obecnie w żadnym państwie na świecie nie funkcjonuje nieskrępowany wolny rynek a po
drugie dlatego, że przyczyną obecnego kryzysu nie jest wolny rynek, zachłanność
konsumentów lub bankierów ale przede wszystkim błędna polityka monetarna banku
centralnego, utrzymywanie systemu bankowego opartego na systemie rezerw cząstkowych i
5 L. Mises, Interwencjonizm, Kraków 2000, s.49.
6 F.A. Hayek, Law, legislation… t.1, s. 67. Hayek nazywa zresztą takie myślenie legendą, w całości
nieprawdziwą, która stała się „folklorem naszych czasów” – z legendą tą polemizuje w pracy zbiorowej, której
jest redaktorem – zob. Capitalism and the Historians, London 1953.
3
oczywiście sam pieniądz, którego wartość jest dowolnie kształtowana wolą władzy ( fiat
money ).
Kilka uwag o metodologii Szkoły Austriackiej. Dla Austriaków ekonomia jest przede
wszystkim częścią ogólnej teorii ludzkiego działania, czyli nauką praksologiczną jak ją
definiował Ludwig von Mises. Rola upływającego czasu jest dla Austriaków bardzo istotna –
ekonomia nie jest nauką o decyzjach ale o działaniu w czasie. Ekonomia nie jest nauką o
rzeczach ale nauką o ludziach, ich zamiarach i działaniach, dlatego charakterystyczną cechą
szkoły jest subiektywizm i indywidualizm. Dla Austriaków granice w ekonomii nie są tworem
obiektywnych zjawisk czy materialnych czynników (na przykład światowych zasobów ropy
naftowej) ale przedsiębiorczej wiedzy człowieka. Dlatego jak zauważa J.H. de Soto
„wynalezienie gaźnika podwajającego efektywność spalania paliwa w silniku ma ten sam
ekonomiczny skutek, co podwojenie wszystkich fizycznych zasobów ropy naftowej” 7 .
Austriacy są niezwykle krytyczni wobec wszystkich ekonomicznych teorii równowagowych,
gdyż eliminują one ze swoich rozważań zjawisko przedsiębiorczości, która jest główną siłą
austriackiej ekonomii. Dodatkowo modele równowagowe zazwyczaj ignorują rolę
koordynacyjną jaką odgrywa przedsiębiorczość. Przedsiębiorcy stale generują informacje,
które są zasadniczo subiektywne i praktyczne, rozproszone i trudne do wyrażenia. Informacja
na rynku jest subiektywna a nie obiektywna. Nigdy nie możemy założyć, że owa informacja
jest po prostu „dana” – informacje są dopiero odkrywane w procesie konkurencji. Roli
wiedzy, jej wykorzystaniu w społeczeństwie a także konkurencji jako procedurze odkrywania
wiedzy Hayek poświęcił wiele artykułów 8 .
Charakterystyczny dla Austriaków jest także sprzeciw przeciwko dzieleniu ekonomii
na dwa niezależne działy - mikroekonomię i makroekonomię, które można badać niezależnie
od siebie. Ponadto Austriacy są niezwykle sceptyczni w stosunku do formalizacji
matematycznej w analizie ekonomicznej. Carl Menger dziwił się jak możemy na przykład
zdobyć wiedzę „o materii wartości, materii renty z ziemi, materii zysku przedsiębiorcy,
podziału pracy, bimetalizmu itd. za pomocą metod matematycznych?” 9 . Formalizm
matematyczny jest wprawdzie odpowiedni do wyrażania stanów równowagi ale pomija
zjawisko czasu i kreatywności przedsiębiorcy.
7 J.H. de Soto, Spór metodologiczny (Methodenstreit) Szkoły Austriackiej, artykuł dostępny na stronie (dostęp
8 F.A. Hayek, Competition As A Discovery Procedure, “The Quarterly Journal of Austrian Economics” vol. 5, no.
3, 2002, trzy artykuły zawarte w książce Indywidualizm i porządek ekonomiczny, Kraków 1998 a mianowicie:
Wykorzystywanie wiedzy w społeczeństwie, Ekonomia i wiedza, Znaczenie konkurencji .
9 L. Warlas, Correspondence of Leon Walras and Related Papers, Amsterdam 1965, s. 3.
4
 
Według Austriaków tworzenie ekonometrycznych modeli prognostycznych jest tak
naprawdę bezwartościowe. Nie można w sposób naukowy wiedzieć dzisiaj, co się stanie jutro,
ponieważ zależy to przede wszystkim od wiedzy i informacji, które jeszcze nie pojawiły się
lub nie zostały przetworzone w procesie ekonomicznym. Można wprawdzie przewidzieć
trendy lub wzorce zachowań, lecz posiadają one teoretyczną naturę w stosunku do której
empiryczna weryfikacja jest bezużyteczna.
Tak więc za J.H. de Soto można wymienić najważniejsze zarzuty Austriaków wobec
neoklasycznej ekonomii: koncentracja na stanach równowagi, w których ludzie mają pełną
informację, ujmowanie w modelach najbardziej oczywistych zmiennych a pomijanie innych,
trudnych do empirycznego uchwycenia ( wartości moralne, nawyki) a także rozwijanie
formalizacji matematycznej ukrywającej prawdziwe związki przyczynowo-skutkowe 10 .
„Szkoła Austriacka jest dziś w rozkwicie. W świecie akademickim dzieje się tak dzięki
gwałtownemu odwrotowi od matematyzacji, odrodzeniu logiki werbalnej jako narzędzia
metodologicznego, a także poszukiwania stabilnej teoretycznej tradycji w domu wariatów
makroekonomicznego teoretyzowania. W kategoriach polityki Szkoła Austriacka wydaje się
coraz bardziej atrakcyjna zważywszy na ciągnącą się zagadkę cyklów koniunkturalnych,
upadek socjalizmu, koszt i porażkę regulacyjnego państwa opiekuńczo-wojennego ( welfare-
warfare state ) i publiczną frustrację spowodowaną przez nadmierny rozrost rządu” 11 .
Chciałbym teraz przejść do wyjaśniania przez Austriaków przyczyn obecnego kryzysu
finansowego, za który według nich nie odpowiada wolny rynek a jedynie błędne interwencje
rządowe, pusty pieniądz i błędna polityka gospodarcza. Wszyscy Austriacy uważają, że
pieniądz i bankowość powinny być pozostawione wolnemu rynkowi i że rządowe interwencje
w tym zakresie mogą jedynie zaszkodzić. Mises już w 1912 roku (FED powstał w 1913)
argumentował w pracy Teoria pieniądza i kredytu , że gdy bank centralny obniża sztucznie
stopy procentowe poniżej poziomu rynkowego wypacza sektor dóbr kapitałowych i wywołuje
cykl koniunkturalny, który prędzej lub później musi skończyć się gospodarczym spadkiem,
gdy błędne inwestycje pojawią się na rynku 12 .
W latach dwudziestych ubiegłego wieku Mises i Hayek założyli w Wiedniu Austriacki
Instytut Badania Cyklów Koniunkturalnych, dzięki któremu obaj wykazywali, ze bank
centralny jest źródłem cyklu. Hayek rozwinął teorie Misesa w pracach Ceny i produkcja oraz
Teoria monetarna i cykle koniunkturalne a sama teoria Hayeka została nazwana „teorią
10 J.H. de Soto, Spór metodologiczny...
11 L. Rockwell, Istotność Austriackiej Ekonomii, artykuł dostępny na stronie (dostęp 23.11.2008):
12 L. Mises, The Theory of Money and Credit , Yale 1953, s. 216 i n.
5
 

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin