Przemoc zakleta w prawie.pdf

(441 KB) Pobierz
287135920 UNPDF
Przemsław Zonik
bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik    
Przemoc zaklęta w prawie? Lysandera Spoonera spojrzenie na 
konstytucję i państwo – analiza krytyczna  
Statua grecka zawdzięcza swą cielesną pełnię helleńskiej duchowości.
Gdzie wierzy się wyłącznie w ciało, tam istnieje jedynie sztywna geometria *
WSTĘP
Celem niniejszego artykułu jest prezentacja krytyki państwa i prawa, którą przedstawił L. 
Spooner   w   filipice   Bez   Zaprzedania   VI:   Konstytucja   bez   autorytet u 1   oraz   poddanie   jej   analizie 
krytycznej.   Spoglądając   przez   pryzmat   biografii   autora   na   krytykę  państwa   przedstawioną  w 
Konstytucji   bez   autorytetu ,   podkreślić  należy,  że   otwiera   ona   drugi   okres   twórczości   Spoonera, 
przypadający   na   lata   po   Wojnie   Secesyjnej   (1961­65),   kiedy   to   autor   zaczął   uprawiać  filozofię 
polityczną w nowym radykalnym styl u 2 .  Teza Spoonera jest prosta: żyjemy w stanie wojny – rząd 
jest  tylko  „bandą rabusiów”,  a Konstytucja  jedynie  „świstkiem  papieru”.  Wojna  zakończy  się w 
momencie ustanowienia ładu naturalnego. Jak zauważył C. Williams, lektura prac Spoonera stawia 
czytelnika w trudnym położeniu, gdyż ma on do wyboru albo zostać konsekwentnym anarchistą, 
albo spróbować przedstawić jakiś kontrargument 3 .
1. ZARYS POGLĄDÓW LYSANDERA SPOONERA
L. Spooner (1808­1887) zaliczany jest do największych amerykańskich anarchistów 4 .  Autor 
Konstytucji   bez   autorytetu   wywodził   się  z   rodziny  żarliwych   abolicjonistów 5 .   Do   dwudziestego 
czwartego roku życia Spooner pracował na rodzinnej farmie. Autorytetem był dla niego starszy brat, 
który opuścił gospodarstwo i odniósł sukces jako biznesmen. Zachęcony tym przykładem, w 1833 
roku Lysander rozpoczął pracę w biurze prawniczym senatorów Johna Davisa i Charlesa Allena, 
gdzie szkolił się pod ich okiem 6 .  
Pierwsze publikacje:   The Deist's Immortalit y 7 ,   An Essay On Man's Acountability For His  
Belief 8   oraz   The Deist's  Reply to the Alleged Supernatural Evidences  of  Christianit y 9 ,   dotyczące 
* N.G. Dávila,  Nowe scholia do tekstu implicite , tłum. K. Urbanek, Furta Sacra, Warszawa 2007, s. 102 
1 L. Spooner,  Bez Zaprzedania VI: Konstytucja bez autorytetu (fragmenty) , tłum. J. Sierpiński, „Kultura i Historia”, nr 
2 R.T. Long,  Inside and Outside Spooner's Natural Law Jurisprudence , wystąpienie zaprezentowane na „Workshop on 
Natural Law and the Foundations of Liberalism: 23 rd  IVR World Congress of Philosophy, Krakow”, dostęp  on ­line: 
3 C. Williams,  Contra Spooner , [w:] „Journal of Libertarian Studies”, Vol. 18 (No 3), 2004, s. 1.
4 Wymienia się go obok takich postaci jak: Josiah Warren (1798­1874), Stephen Pearl Andrews (1812­1886), Joshua K. 
Ingalls (1816­?), William Green (1819­1878), Ezra Heywood (1829­189?), Dyer Daniel Lum (1839­1893).
5 Jego ojciec, Asa Spooner, nie był ortodoksyjnym purytaninem, jednemu ze swych sześciu synów nadał imię na 
cześć starożytnego dowódcy spartańskiego, który zniszczył flotę ateńską, kończąc tym samym Wojnę Peloponeską – 
taka jest historia oryginalnego imienia Lysander (pol. Lizander). 
6 C. Shively,  Biography and Introduction , [w:] „The Collected Works of Lysander Spooner in Six Volumes”, Weston: 
M&S Press, 1971, dostęp on­line:   http://www.lysanderspooner.org/bio_new.htm   
7 L. Spooner, „The Deist's Immortality, and An Essay On Man's Acountability For His Belief”, Boston 1834, dostęp 
8 Ibidem.
9 L. Spooner, „The Deist's Replay to the Alleged Supernatural Evidences of Christianity”, Published by Author, 1836, 
1
287135920.001.png
Przemsław Zonik
bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik    
problemów teologicznych i religijnych, prezentowały sceptycyzm Spoonera wobec religii, w której 
„uwidacznia się pewna prawidłowość, która pozwala porywać umysły ludzi. Możemy zobaczyć to 
wszędzie” 10 .  Według autora  Bez zaprzedania  umysł ludzki potrzebuje namacalnych dowodów ( real  
evidence )   na   przyjęcie   tez   dotyczących   rzeczywistości,   zdarza   się  jednak,  że   to   poprzez   siłę 
wyobraźni człowiek dochodzi do przekonań, które nie posiadają rzeczywistego punktu odniesienia. 
Wspólnoty   religijne   wprowadzają  poczucie   zgody   i   wzmacniają  poglądy   nie   mające   poparcia   w 
rzeczywistości   i   przez   to  winne   są  „pozbawienia   ludzi   ich  wolności   mentalnej” 11 .   Autor   kładzie 
nacisk   na   krytykę  chrześcijaństwa   oraz   przesłania   Biblii ,   nie   neguje   jednak   istnienia   Boga   jako 
takieg o 12 .
Wiele   publikacji   Spoonera   porusza   zagadnienia   ekonomiczne.   Projekt   alternatywnego 
systemu banków autor opracowuje w zasadzie przez całe życie – jego elementy wyłożył m.in. w 
pracach:  A New System of Paper Currenc y 13   i  Gold and Silver as Standards of Value: The Flagrant  
Cheat   in   Regard   to   Them 14 .   Kamieniem   węgielnym   nowego   porządku   ekonomicznego   była   idea 
uspołecznienia   banków   i   pieniądza,   co   miało   zapobiec   kryzysom   nękającym   gospodarkę 
dziewiętnastowieczną. Alternatywny system banków opierał się na tym, co Spooner określał jako 
„dolar inwestycyjny” 15 ,  przez co rozumiał walutę, która służyłaby zwykłym ludziom i mogłaby być 
chroniona ich mieniem. Autor  Konstytucji bez autorytetu  chciał wprowadzić standard skorelowany z 
rzeczami   o   względnie   niezmiennej   wartości,   którą  widział   nie   w   złocie,   lecz   w   ziemi   czy 
budynkach.   Murray   N.   Rothbard   podkreśla,  że   obecnie   Spooner   zostałby   sklasyfikowany   jako 
„dziwak pieniężny”, gdyż u podłoża jego teorii leży błędne zrozumienie natury pieniądz a 16 .  W roku 
1863 Spooner założył „The Spooner Copyright Company”, gdzie oferował usługi bankowe zgodne 
ze swoją teorią – nie znalazł jednak nawet jednego klient a 17 .
Jako zdeklarowany abolicjonista Spooner krytykował niewolnictwo – swoje poglądy na ten 
temat wyłożył w dziele   The Unconstitutionality of Slaver y 18 .  Sposób dowodzenia odróżniał go od 
zwolenników   Williama   L.   Garrisona   (1805­1879).   Głównym   argumentem   Spoonera   było 
wskazywanie na niezgodność niewolnictwa z obowiązującą konstytucją, podczas gdy zwolennicy 
Garrisona określali konstytucję jako „pakt z diabłem”. Dodatkowo, w odróżnieniu od stronnictwa 
skupionego wokół czasopisma „The Liberator”, Spooner zachęcał przeciwników niewolnictwa do 
zbrojnej insurekcji ( To the Non­Slaveholders of the Sout h 19 ) . Doświadczenie z rozmyślań i dyskusji 
10 L. Spooner,  The Deist's Immortality... , op.cit.
11 L. Spooner,  The Deist's Replay...,  op.cit .
12 Postawa  Spoonera  jest deistyczna,   to  co  jest  naturalnie możliwe,  jest prawdopodobne  w najwyższym  stopniu   (L. 
Spooner,   The   Deist's   Replay...,   op.cit . ).   Oprócz   argumentów   racjonalistycznych   autor   wprowadza   do   swojego 
wywodu elementy naturalistyczne, odwołując się do fizjologii. W innych pracach Spooner okazjonalnie powołuje się 
na   Boga   jako   stwórcę,   ale   w   kontekście   wczesnych   prac  powinno   być  to   odczytywane   raczej   jako   efekt 
Jeffersonowskiego ekscepcjonalizmu, aniżeli wyznanie wiary.
13 L. Spooner,   A New System of Paper Currency , Boston: Printed by Stacy & Richardson, No. 11, Milk Street, 1861, 
14 L. Spooner,   Gold and Silver as Standards of Value: The Flagrant Cheat In Regard To Them , Boston: A. Williams 
and Company, 883 Washington Street, 1878, dostęp on­line:   http://www.lysanderspooner.org/goldandsilver.htm  
15 Pomysł   ten   pochodził   od   idei   „wspólnotowego   pieniądza”   Williama   Greena,   który   z   kolei   zaciągnął   dług 
intelektualny u Proudhona, por. P.J. Proudhon,  System sprzeczności ekonomicznych , [w:] „Wybór pism. Tom I”, tłum. 
J. Bornstein, H. Mortimer, B. Sieroszewska, B. Wscieklica, Książka i Wiedza, Warszawa 1974, s. 416­418. 
16 M.N. Rothbard,  The Spooner­Tucker Doctrine: An Economist's View , [w:] „Journal of Libertarian Studies”, Vol. 20, 
No. 1, 2006, s. 10.
17 Ibidem, C. Shively,  Biography...
18 L. Spooner,  The Unconstitutionality of Slavery , Boston: Published by Bela Marsh, No. 25 Cornhill, 1845. Dostęp on­
19 L. Spooner,   To the Non­Slaveholders of the South: A Plan for the Abolition of Slavery , Molinari Institute, 1858, 
2
287135920.002.png
Przemsław Zonik
bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik    
dotyczących problemu niewolnictwa skłoniły Spoonera do napisania słynnej pracy  An Essay on the  
Trial by Jur y 20   poświęconej niezależności sądownictwa.
W okresie powojennym powstała praca  Natural Law or the Science of Justic e 21   (ukazała się 
tylko   pierwsza   część),   w   której   Spooner   przedstawił   uzasadnienie   wszystkich   swoich   poglądów 
społecznych   w   postaci   teorii   prawa   naturalnego.   Prawo   to   wyraża   niezbywalność  uprawnień 
jednostki oraz ich pierwszeństwo przed prawem pozytywnym. W całej koncepcji widoczne jest echo 
filozofii   J.   Locke' a 22 .   M.N.   Rothbard   określił   Spoonera   jako   „ostatniego   z   wielkich   teoretyków 
prawa   naturalnego   pośród   anarchistów,   klasycznych   liberałów   czy   teoretyków   moralności   w 
ogóle” 23 .  
Rozważania teoretyczne przeplatały się w życiu Spoonera z działalnością praktyczną. Będąc 
konsekwentnym  w   swoich   poglądach   podczas   Wojny   Secesyjnej   „odmówił   poparcia   obydwu 
stronom – Południowi ** , ponieważ było winne towarowego niewolnictwa, i Północy, ponieważ była 
ona winna płacowego niewolnictwa – i ponadto dlatego, że zabraniała ona prawa do odłączania się 
oraz oczywiście   sine qua non , wszelkich prawdziwie wolnych zrzeszeń ” 24 .  Autor   Bez zaprzedania 
zapisał   się  także   w   historii   jako   człowiek,   który   przełamał   monopol   pocztowy   rządu   Stanów 
Zjednoczonych. W 1844 roku założył prywatne przedsiębiorstwo pocztowe   American Letter Mail  
Company , w reklamie swojej firmy napisał, że jego intencją jest „test konstytucyjnego prawa do 
współzawodnictwa w dostarczaniu poczty” 25 .  Przedsiębiorstwo Spoonera wydawało własne znaczki, 
zatrudniało pracowników i utrzymywało placówki pocztowe. Jak zauważyła Lucille J. Goodyear, 
Spoonera   traktować  należy   jako   „ojca   trzycentowego   znaczka” 26 .   Firma   Spoonera   początkowo 
realizowała trasę Boston – Nowy York, następnie zaś rozszerzyła ofertę na Filadelfię i Baltimore. 
Opłata za dostarczenie poczty pomiędzy każdym z tych punktów wynosiła 6,25 centa. Przykładowo, 
rządowy   monopol   pobierał   za   trasę  Boston   –   Nowy   York   stawkę18,75   centa!  Spooner   odniósł 
sukces komercyjny i pomimo że Kongres zdelegalizował jego przedsiębiorstwo, w roku 1845 poczta 
państwowa przejęła niższe stawki Spooner a 27 .  
W   ostatnim   okresie  życia   Spooner   związany   był   z   grupą  skupioną  wokół   anarcho­­
indywidualistycznego czasopisma „Liberty”, którego wydawcą był Benjamin R. Tucker.
20 L.  Spooner,  „An  Essay  on the  Trial  By Jury”,  Entered  according  to Act of  Congress, in  the  year  1852,  Project 
Gutenberg, dostęp on­line:   http://www.gutenberg.org/etext/1201  
21 L. Spooner,   Natural Law; or The Science of Justice: A Treatise on Natural Law, Natural Justice, Natural Rights,  
Natural Liberty, and Natural Society; Showing That All Legislation Whatsoever Is An Absurdity, A Usurpation, and  
A Crime , Boston: A. Williams & CO., 1882, dostęp on­line:  http://www.lysanderspooner.org/NaturalLaw.htm
22 Pośród wielu podobieństw pomiędzy teoriami obu myślicieli wymienić można: (1) charakterystyczne dla koncepcji 
nowożytnych   twierdzenia   o   normach   ponad   czasowych,   (2)   prawo   naturalne   jest   wiedzą  w   rodzaju   wiedzy 
matematycznej, (3) poznać prawno naturalne może rozum, który analizuje materiał dostarczony przez zmysły, (4) 
kontrakt   społeczny   rodzi   układ   polityczny   itp.   Oczywiście   relacja   podobieństwa   nie   jest   izomorficzna,   główna 
różnica polega na odrzuceniu przez Spoonera konieczności istnienia państwa (zawężenie konieczności do prawa). 
Odmienną  interpretację  podaje   Roderick   T.   Long   (R.T.   Long,   Inside...,   op.cit.)   starając   się  wskazać  paralele 
pomiędzy   starożytnym  ujęciem  prawa   naturalnego,   a  ujęciem  Spoonera.  Argumentacja  ta  jednak   nie  wydaje   się 
przekonująca – por. C. Williams,  Contra... ., op.cit.
23 M.R. Rothbard,   Lysander Spooner: Libertarian Pietist , [w:] L. Spooner, „Vices are not Crimes. A Vindication of 
Moral Liberty”, dostęp on­line:   http://mises.org/books/vicescrimes.pdf  
** (pisownia oryginalna)
24 H. Bey,  Millenium , tłum. K. Szlendak, Wydawnictwo INNY ŚWIAT, Mielec 2005, s. lxxxvi. 
25 C. Shively,  Biography...,  op.cit.
26 L.J. Goodyear,   Spooner vs. U.S. Postal System , [w:] „American Legion Magazine”, January 1981, dostęp on­line: 
27 L.J. Goodyear,  Spooner…,  op.cit.
3
287135920.003.png
Przemsław Zonik
bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik    
2. REKONSTRUKCJA  ARGUMENTACJI  L. SPOONERA
WPROWADZENIE
W 1897 roku ukazała się pierwsza część  No Treaso n 28 ,  jak i druga, opatrzona podtytułem 
The   Constitutio n 29 .   Następnie   w   roku   1870   wydana   została   część  szósta   zatytułowana   The 
Constitution of no Authority , we wstępie do której autor stwierdza, że z powodów nieistotnych część 
szósta zostaje opublikowana przed wcześniejszymi.
Za   kluczowy   uważam   pierwszy   fragment   szóstej   części   Bez   zaprzedani a 30 ,   w   którym 
Spooner przedstawił swój zasadniczy argument za nieobowiązywaniem Konstytucji. Fragment ten 
wydaje  się  ujawniać  istotę argumentacji   autora,  jednak   analizowany  materiał  znacznie  wykracza 
poza ten wycinek.
2.1. PRAWO NATURANE A PRAWO STANOWIONE
Podstawą analizy Spoonera jest rozum oraz wywiedzione za jego pomocą prawo naturalne, 
będące nauką taką jak matematyka, fizyka czy chemi a 31 .  Człowiek zaraz po urodzeniu styka się ze 
światem zewnętrznym, zanim jednak jego doświadczenie zostanie skonceptualizowane, jednostka 
poznaje idee i uczucia: „w rzeczy samej, nie dane byłoby im [ludziom – przyp. P. Zonik]   zrozumieć 
rzeczywistego znaczenia słów, jeżeli wpierw  nie pojęliby istoty rzeczy sami” 32 .  Do zasad prawa 
naturalnego, które opisują zasady współżycia ludzi każdy przeciętny umysł dociera w intuicyjnej 
percepcji ( intuitive perception ). Spooner dodaje, że prawdą jest, iż człowiek musi nauczyć się prawa 
naturalnego, ale jest ono „bardzo łatwe do przyswojenia” 33 ,  gdyż składa się tylko kilku prostych i 
elementarnych zasad na temat prawdy i sprawiedliwości. Dlatego „prawie każdy człowiek ma takie 
same percepcje” 34 .
Przedmiot prawa naturalnego jest tak nieograniczony jak nieograniczone są relacje i umowy 
międzyludzkie.   Według   nauki   tej   człowiek   posiada   obowiązki   moralne   ( moral   duties ) 35   oraz 
obowiązki prawne ( legal duties ). Te drugie zobowiązują człowieka do tego, aby żył uczciwie w 
relacji z innymi ludźmi, dodatkowo warunek ten stwierdza, że „ludzie ci nie tylko mogą, ale dla 
28 L. Spooner, „No Treason: No.1 & No.II: The Constitution & No.VI: The Constitution of No Authority”, Published 
by Author, Boston 1867­1870, dostęp  on­line :   http://www.lysanderspooner.org/notreason.htm  
29 Ibidem.
30 L.   Spooner,   Bez   Zaprzedania   VI ...,   op.cit.   Ponadto   całość  No   Treason ,   a   także   kilka   innych   prac   autorstwa   L. 
Spoonera przetłumaczył S. Sękowski i ukażą się one nakładem Instytutu Liberalno­Konserwatywnego na przełomie 
roku 2008/2009. Dziękuję tłumaczowi za udostępnienie tekstów przed publikacją.
31 L. Spooner,  Natural Law...,  op.cit.
32 Ibidem. Podobnie pisał Locke: „zmysły nasz zwrócone są ku poszczególnym przedmiotom [...] dostarczają umysłowi 
różnorakich postrzeżeń rzeczy, zależnie od tego, jak te rzeczy na różne sposoby działają na nie; tak dochodzimy do 
idei żółtości  i białości,  tego,  co  gorące  i zimne,  co  miękkie  i twarde  [...]  z  rzeczy  zewnętrznych przenoszą  one 
[zmysły   ­   przyp.   P.   Zonik]  to,   co   wytwarza   w   umyśle   te   percepcje”   (J.   Locke,   Rozważania   dotyczące   rozumu  
ludzkiego , tom I, przeł. B.J. Gawęcki, PWN, Kraków 1955, s. 120).
33 L. Spooner,  Natural Law...,  op.cit.
34 Ibidem.
35 Chodzi   tu  zobowiązania,   co   do  których   człowiek   sam  jest  sobie   sędzią  (np.  nakarmić  głodnego).   W   podobnym 
duchu pisał Locke: „Każdy, tak jak jest zobowiązany do zachowania siebie samego [...] powinien także, według 
swych możliwości,  zachować resztę rodzaju ludzkiego”  (J. Locke,   Dwa traktaty o rządzie , przeł. Z. Rau, PWN, 
Warszawa 1992, s. 167).
4
287135920.004.png
Przemsław Zonik
bacon.umcs.lublin.pl/~pzonik    
własnego bezpieczeństwa muszą sądzić” 36 . Jak pisze Spooner, jest „wysoce pożądane, aby zgodzili 
się oni co do jakiegoś planu lub systemu procedur sądowych” 37 .  Stowarzyszenie, jakie powstanie 
będzie   prawe   i   pożądane   jedynie   wówczas,   gdy   będzie   całkowicie   dobrowolne   (woluntaryzm). 
Żaden   człowiek   nie   może   być  zmuszany   do   przyłączenia   się  albo   wspierania   kogoś  innego   bez 
własnej zgody.
Sprawiedliwość  jest   zasadą  naturalną  ( natural   principle ),   bo   gdyby   tak   nie   było,   to   nie 
można   byłoby   orzekać  w   poszczególnych   przypadkach   o   sprawiedliwości,   gdyż  nie   istniałby 
wzorzec sprawiedliwości 38 .  Prawo naturalne, które wynika z istoty człowieka i społeczeństw a 39   jest 
autorytetem dla całej legislacji ustanowionej przez ludzi. Nakłada ono na człowieka dwa warunki: 
(1) każdy człowiek ma w działaniu z innymi robić to, co sprawiedliwość nakazuje mu robić, (2) 
każdy człowiek ma w działaniu z innymi unikać tego, czego sprawiedliwość mu zakazuje. Złamanie 
któregokolwiek   warunku   wywołuje   wojnę  i   ludzie   „muszą  pozostać  na   wojnie,   dopóki 
sprawiedliwość nie zostanie ustanowiona na nowo” 40 .  
Prawo naturalne jest najważniejszym prawem ( paramount law ) i będzie stale i niezmiennie 
jedynym i najważniejszym prawem „po wsze czasy i dla wszystkich ludzi, tak długo jak człowiek 
będzie żył na ziemi” 41 .
2.2. KRYTYKA AUTORYTETU KONSTYTUCJI I PAŃSTWA
Spooner w pierwszej kolejności podważa autorytet Konstytucji. Ustawa najwyższa jest przez 
filozofa   traktowana   jako   rodzaj   umowy,   a   „ogólną  zasadą  prawa   i   rozsądku   jest   to,   iż  pisany 
dokument nie wiąże kogoś, póki go nie podpisał. Ta zasada jest na tyle ścisła, że nawet człowiek, 
który nie potrafi napisać swojego imienia, musi „postawić swój znak”, zanim będzie zobowiązany 
przez umowę pisemną” 42 .  Dodatkowo „prawo i rozsądek” dają człowiekowi czas na rozważenie, czy 
chce podpisać umowę, czy też nie – prawne znaczenie dokumentu może być dane człowiekowi pod 
rozwagę tylko wtedy, gdy dokument jest spisany. Jeżeli człowiek zadecyduje, że nie chce podpisać 
sporządzonego dokumentu to „fakt, że umowa została spisana po to by człowiek ją podpisał lub po 
to by miał ją podpisać nie ma żadnego znaczenia” 43 .
Ponadto każda umowa, w tym Konstytucja, nie obowiązuje nikogo za wyjątkiem tych, którzy 
ją podpisali w określonym czasie – „żadna grupa ludzie, która zebrała się w określonym czasie nie 
może utworzyć osobowości prawnej, która będzie trwała nieustannie. W praktyce, zrzeszenie takie 
mogłoby   trwać  w   sposób   ciągły   jedynie   poprzez   dobrowolne   przystępowanie   nowych   członków, 
podczas   gdy   starzy   członkowie   umieraliby.   Lecz   dla   nowych   członków,   którzy   przystąpiliby 
dobrowolnie   do   stowarzyszenia,   nie   byłoby   ono   tą  samą  osobowością  prawną  co   dla   starych 
członków   –   gdyż  z   konieczności   oryginalny   kontrakt   umiera   wraz   ze   stronami,   które   go 
ustanowiły” 44 .  Jak stwierdza Spooner, „z natury rzeczy” nie jest możliwe, aby rozciągnąć kontrakt 
36 Ibidem, L. Spooner,  Natural Law...  . Por. J. Locke,  Dwa traktaty ..., op.cit., s. 171­172.
37 Ibidem, L. Spooner,  Natural Law...
38 Kwestią wartą odnotowania jest sposób, w jaki Spooner skonstruował argumentację w   Natural Law . Metoda jego 
polega   sprowadzaniu   stanowiska   przeciwnego   do   absurdu.   Podobny   sposób   wykładu   dostrzec   można   u 
średniowiecznych nominalistów P. Abélarda i W. Ockhama. 
39 Prawo naturalne mówi jakie prawa przysługują każdej ludzkiej istocie od urodzenia, stąd jakie prawa tkwią w niej 
( inherent  – wewnętrzny) jako w istocie ludzkiej i z konieczności człowiek związany jest tym prawem do końca życia.
40 L. Spooner,  Natural Law...,  op.cit.
41 Ibidem.
42 L. Spooner,  No Treason VI...
43 Ibidem. 
44 Ibidem. 
5
 

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin