1) Reguła zachowania – szczególny rodzaj normy: wynikającej z przepisów prawnych i gwarantowanej przymusem państwowym. Zawiera żądanie określonego zachowania od określonej kategorii osób (adresata). Jej cechą charakterystyczną jest generalność (adresat określony przy pomocy powtarzalnych cech) i abstrakcyjność (zachowanie do którego się odnosi ujęte w sposób umożliwiający powtarzanie korzystania z normy). Dzięki nim może być wielokrotnie używana. Norma ma też charakter:
a) ogólny (każdy jest zobowiązany do jej przestrzegania (np. umowa athezyjna)
b) dwustronny (dla 1 obowiązek; dla 2 prawa – wyj, prawo karne)
Normy są podstawą do wydawania wyroków (skierowanych do osób) w III RP.
2.1) Budowa normy prawnej – 3 części (udziela odp. na pytania: kto; w jakich warunkach; jak powinien się zachować; co się stanie gdy tego nie zrobi)
a) Hipoteza (kto i w jakich warunkach)- określenie adresata i dookreślenie go poprzez deskrypcję okoliczności w których działa. Te pokazują cechy adresata (wiek, stan zdrowia...), określają cel, sposób, czas i miejsce jego działania. Hipoteza określa adresata nie jednym słowem.
b) Dyspozycja (jak powinien się zachować) – w treści ma: nakaz (ten odnosi się do konkretnego zachowania. Nie spełnienie oznacza kolizję prawną), zakaz (określa zachowanie niedopuszczalne, nie wychodzi poza treść zapisaną w normie. Nakaz i Zakaz- zbiorczo nazywane obowiązkiem prawnym), lub dozwolenie na pewne czynności (uprawnienie do pewnego działania , wybór opcji zachowania nie jest obligatoryjny „może” „ma prawo”)
c) Sankcja (co się stanie jak tego nie zrobi) konsekwencja za naruszenie treści normy prawnej. Polega na pozbawieniu lub ograniczeniu dóbr, pełni funkcję prewencyjną, izolacyjną, eliminacyjną). Nie jest równoznaczna z karą. Mamy 3 rodzaje sankcji:
- Karna (penarna) za popełnianie czynów zabronionych (przestępstwo, wykroczenie). Przestępstwo (zbrodnia v występek). Za przestępstwo – sankcje: grzywny, ograniczenia, wolności, pozbawienia wolności (do 15 lat), 25 lat pozbawienia wolności, dożywocie.
- egzekucyjna (przymusowe wykonanie obowiązku, unicestwienie czegoś co zrobiono wbrew prawu), gł. w prawie adm. i cywilnym. (Np. nakazuje spłatę długu, lub przywrócenie stanu poprzedniego, v przeproszenie). Zawsze opatrzona klauzulą wykonalności.
- nieważności czynności prawnej (konwencjonalnej), czynność nie rodzi skutków prawnych. (np. oparta na zasadzie błędu istotnego, testament bez prawa do zachowku). Musi być uznana przez sąd.
Są też normy pozbawione sankcji prawnych!
2.2 Budowa normy prawnej – 2 części: zakłada ona istnienie 2 norm określanych jako sprzężone
- norma sankcjonowana (hipoteza + dyspozycja); określenie adresata i tego co powinien zrobić.
- norma sankcjonująca (hipoteza dyspozycja); za hipotezę przyjmuję n. sankcjonowaną i obwarowywuje sankcją za niewykonanie (co się stanie jak adresat tego nie zrobi).
3) Rodzaje norm prawnych: różnice charakteru i mocy.
a) bezwzględnie obowiązujące (imperatywne-ius cogens) – zawierają niepodważalny nakaz państwa od którego nie można się uchylić (odstępstwo = naruszeniu prawa > sankcja). Normy prawa karnego.
b) Względnie obowiązujące (ius dispositivum) – można się do nich zastosować (dozwolenie) ale nie jest to konieczne, (np. zgoda że gdy w umowie sytuacja nieprzewidywalna strony stosują prawo cywilne).
2) Dawniej normy te pokrywały się,
3) norma moralna, nie ma sankcji i pozbawiona jest przymusu państwowego,
4) obecnie wspólne pole normy moralnej i prawnej zawęża się – ograniczone 4 typami relacji:
- pokrywające się (np. nie zabijaj)
- istnieje norma moralna, ale nie jest obwarowana sankcją prawną (np. zdrada małżeńska)
- sprzeczne (imperatyw moralny, sprzeczny z nakazem prawnym np. nie donoś, ale wymóg informowania o przestępstwie, obłożony sankcją - kwestia ważności)
- obojętne: normy moralne nie zajmują się pewnymi kwestiami które leżą w polu zainteresowania norm prawnych (np. znak towarowy, wypełnianie PIT-u).
Jest technicznym zapisem normy prawnej. Przepisem jest zarówno art., pkt., par., ust., Może pokrywać się z normą prawną, lub zawierać 2 normy prawne, lub norma może być w 2 przepisach (część teoretyków twierdzi, że może być więcej przepisów).
Nazwy przepisów nie zawsze odnoszą się do norm. Generalnie dzielimy przepisy wg kilku kategorii:
1)
- nakazujące
- dozwalające
- zabraniające
2) podobnie jak normy na: bezwzględnie obowiązujące i względnie obowiązujące,
3) na przepisy ogólne (lex generalis- zasady) i szczegółowe (lex specialis – wyjątki wyłączające zasadę),
4)
a) przepisy odsyłające: jeśli ustawodawca nie chce się powtarzać może odesłać do innego przepisu (a nie tworzyć nowy który nie jest konieczny). Stosuje się wówczas analogię (np. immunitet posła – immunitet senatora),
b) przepisy blankietowe – przepisy puste (nie zawierające norm), stwarzające jednak warunki by ktoś wskazany w nich normy te ustanowił. Są nimi np. upoważnienia ustawowe do wydawania rozporządzeń. (upoważnienia mogą być obligatoryjne lub fakultatywne; a rozporządzenie musi być poprzedzone uprawnieniem: na mocy ust... ),
c) przepisy przejściowe (mówią jakie przepisy będą stosowane gdy czynność zawarta za starego prawa, a obowiązuje nowe) i końcowe (z reguły na końcu aktu normatywnego, dzielą się na wprowadzające – określające vacatio legis i uchylające -
mówią kiedy moc stracą określone przez nie przepisy prawne, choć nie całe akty)
IV Stanowienie Prawa
Organem stanowiącym prawo w Polsce jest Sejm. (Jedynie w stanie wojny i stanie nadzwyczajnym gdy Sejm nie może się zebrać może robić to prezydent poprzez rozporządzenia-chociaż te muszą być potem zatwierdzone). Inne organy prawodawcze np. wojewodowie, czy ministrowie wydają rozporządzenia z upoważnienia ustawy (rozporządzenia te stanowią tylko wykładnie- prowodawstwo powielaczowe).
1) Dobre prawo powinno być ogólne, a normy w nim zawarte wielokrotne.
2) Prawo musi być jawne – czyli należycie ogłoszone (wymaga publikacji).
3) Nie działa wstecz,
4) jasne i zrozumiale,
5) unikające sprzeczności,
6) nie rodzi niemożliwych obowiązków,
7) jest względnie trwałe w czasie
Tok ustawodawczy:
a) inicjatywa: 15 posłów, komisja sejmowa, senat – uchwałą, prezydent, rada ministrów, 100tys. obywateli.
b) Laska marszałkowska (złożenie): przepisy poboczne i zgodność z prawem UE, kwestie finansowe.
c) Czytania: I (w komisji, ważniejsze na plenum, wystepuje sprawozdawca- pytania -uchwała o wdrożeniu lub skierowaniu do komisji, ta obraduje. II na plenum, jeszcze proj. można wycofać, debata i poprawki, choć marszałek może je odrzucić. Gdy dużo poprawek możliwy powrót do komisji. III stanowisko komisji – Głosowanie- poprawek i całego projektu.
d) 30 dni Senatu (przyjęcie z poprawkami w całości, lub odrzucenie).
e) Sejm i senackie poprawki (głosowanie jedynie za odrzuceniem).
f) 21 dni Prezydenta veto, TK, podpis.
V Stosowanie prawa
Jest ustaleniem czy między stronami istnieje stosunek prawny, lub stworzeniem między stronami nowego stosunku prawnego.
a) ustalenie: sąd stwierdza czy takowy stosunek istnieje Musi był wyrok –orzeczenie sądu o tym.
b) Stworzenie: wydanie aktu administracyjnego tworzącego stosunek prawny, lub wyrok sądowy zmieniający stan prawny między 2 podmiotami prawa.
Stosując prawo ustalamy jaka norma prawna odnosi się do danego zdarzenia – zastosowanie istniejącego przepisu prawnego (kwalifikacja). Aktami stosowania prawa są wyroki sądowe, akty administracyjne. Akty te nie są powszechnie stosowane, ani nie zawierają norm.
VI Przestrzeganie prawa, praworządność
1) Przestrzeganie prawa: zachowywanie się zgodne z zapisami norm prawnych. Zachowywanie hierarchii aktów prawnych, a także zgodności aktów niższego rzędu z aktami prawnymi wyższego rzędu. Część aktów wykonawczych jest przy tym delegowanych. Przy przestrzeganiu prawa ważna równość wobec niego (jak najmniej immunitetów), a także skuteczność widoczna i odczuwalna wykonywania sankcji prawnych. Założenie a’priori, że prawo funkcjonuje w czasie i przestrzeni.
a) Prawo nie istnieje bez społecznego przyzwolenia (większość instytucji, które go tworzą jest wybierane przez społeczeństwo),
b) reguluje relacje między jednostkami,
c) chroni wartości drogie społeczeństwu
2) Praworządność: Metoda kierowania się społeczeństwa (często wymieniana w konstytucji). Jest de facto stanem faktycznym, w którym organy władzy w państwie działają na podstawie przepisów prawa (pojęcie zastrzeżone dla przepisów państwowych). Dla praworządności potrzeba szerokiej regulacji określającej relację państwo –obywatel (prawo publiczne). Treść, forma i tryb uchwalanie przepisów prawa winny być regulowane prawnie. Praworządność jest stanem kategorycznym (jest, lub nie ma). Organy władzy publicznej działają na podstawie prawa i w jego granicach.
a) praworządność formalna – organy państwa przestrzegają prawa takim jakie ono jest,
b) praworządność materialna – oprócz przestrzegania prawa, trzeba sprawdzić czy jest to dobre prawo? Wg Fullera dobre prawo jest: ogólne, jawne, niedziałające wstecz, jasne i klarowne, unikające sprzeczności (ew. reguły kolizyjne), nie rodzące niemożliwych obowiązków, względnie trwałe. „Państwo prawa, działa wg prawa, jeśli jest to dobre prawo”!!!
VII Wykładnia prawa
1) Jest interpretacją przepisu prawnego, nie jest źródłem prawa, a jedynie pomocą dla stosujących je, powszechnie uważa się, że wykładnia ma 3 źródła powstania.
a) błędy językowe w akcie prawnym, który zmienię można jedynie ustawą, a które powodują rozbieżności,
b) rozbieżności dotyczące różnic w znaczeniu obiegowym słowa, a w jego znaczeniu prawnym,
c) wątpliwości czy dana abstrakcyjna norma prawna, odnosi się do danego stanu faktycznego.
2) Rodzaje wykładni prawa
a) według podmioty dokonującego:
2) Autentyczna: (dokonuje jej organ, który wydał dane prawo, wyjaśnia ona co organ ów miał na myśli- autointerpretacja. Jest aktem prawnym niższego rzędu).
3) Legalna: (dokonywana przez uprawniony do tego konstytucyjnie przewidziany organ, tłumaczący treść aktu prawnego – ale inny niż ten, który wydał przepis. Do 1997 r. organem wyznaczonym do wykonywanie jej był Trybunał Konstytucyjny, teraz robi to także ale nie jest to funkcja nadana mu przez konstytucję (a orzeczenie ostateczne), czyli de iure obecnie w Polsce wykładnia ta nie istnieje.
4) Praktyczna (operatywna): Dokonywane przez organy stosujące prawo. Orzeczenia sądowe i odpowiedzi na pytania prawne wydawane przez sądy wyższej instancji. Orzeczenia te wiążą tylko pytającego. Czasem Sąd Najwyższy wydaje dyrektywy interpretacyjne – obowiązujące w danej sprawie, choć będące także pomocą dla sędziów.
5) Doktrynalna: Dokonywana przez osoby zawodowo (naukowo) zajmujące się prawem, nie wiąże nikogo. Winna pełnić rolę wskazówki, przy stanowieniu prawa.
b) według metody
1) Słowna (językowo – logiczna): Ustalanie norm poprzez analizę zwrotów i znaczeń językowych i interpunkcji.
2) Celowościowa (teleologiczna): Ustalenie znaczenia przepisu przez ustalenie celu dla jakiego go wydano
3) Systemowa: Przywiązuje znaczenie do hierarchii przepisów. Istotne jest miejsce w którym znajduje się przepis. Używana gdy zawodzi wykładnia słowna, na prawo patrzy jak na sprawny system.
4) Historyczna (porównawcza): Ustalenie znaczenia norm za pomocą materiałów historycznych, czyli analiza wcześniejszych przepisów dotyczących danego faktu. Używana głównie w literaturze naukowej.
c) według wyniku:
1) Rozszerzająca: gdy dana wykładania każe interpretować inną wykładnie szerzej niżby stanowił zapis słowny.
2) Ścieśniająca: odwrotność
3) Stwierdzająca: Taka jak językowa, słowo w zapisie prawnym rozumiane jak w mowie potocznej.
VIII Źródła prawa
Za podstawowe uważany jest akt prawny będący aktem normatywnym, istnieje hierarchia źródeł prawa. Konstytucja dzieli je na:
1) Źródła prawa powszechnie obowiązującego (dla całego kraju i akty prawa lokalnego)
a) Konstytucja: w p. unitarnych 1 szczególny akt prawny. Najwyższa moc postępowania. W III RP uchwalana 2/3 głosów Zgromadzenia Narodowego, zatwierdzona w referendum (>50%), podpisana przez prezydenta. Jej szczególna treść dotyczy: ogólnych zasad ustrojowych, określenia naczelnych organów władzy państwowej i ich kompetencji, praw i wolności obywatela, samorządu terytorialnego i finansów publicznych. Wymaga ona publikacji. Konstytucje dzielimy wg: sposobu zmiany, trybu uchwalenia, czasu obowiązywania, zawartości merytorycznej
b) Umowy międzynarodowe (ratyfikowane): Część poniżej konstytucji, część równa ustawom. Podpisuje je RM, ale prezydent ratyfikuje i zarządza publikacje w Dz.U. Część z nich wymaga zgody wyrażonej w referendum (i stąd ważność). Ratyfikacja prawem ale nie obowiązkiem prezydenta (potrzeba kontrasygnaty).
c) Ustawy: akty szczególnego rodzaju. Wydawane jedynie przez Sejm. Ma samoistną moc obowiązywania (do jej wydania nie potrzeba szczególnych uprawnień), Zmieniana tylko inną ustawą (choć może to być inna ustawa). Może też uchylać ważność innych aktów prawnych (mniej ważnych). Na regulowanie niektórych rzeczy ma wyłączność (bodżet, prawa i wolności, kompetencje organów państwa). Musi być ogłoszona w Dz.U. Uchwalana większością (50%+1, przy obecności ½ liczby posłów).
d) Rozporządzenie: akt podstawowy (wykonawczy do ustawy). Ustawa mówi o istnieniu czegoś, resztę czyli np. kompetencje tego czegoś określa rozporządzenie. Ustawodawca sam odsyła do rozporządzenia (przepis blankietowy). Wydawane jest przez egzekutywę. Wydawane na podstawie przepisu (obligatoryjne v fakultatywne). Konieczność druku w Dz.U. Upoważnienie do wydania musi być szczegółowe:
- podmiotowo (dokładnie wskazywać podmiot do wydania rozporządzenia),
- przedmiotowo (określać przedmiot regulacji)
- treściowo (treść rozporządzenie nie szeroka)
e) akty prawa miejscowego: wydawane przez wojewodę – rozporządzenia i wydawane przez radę gminy, czy powiatu uchwały. Jako akty podstawowe potrzebują upoważnienia zawartego w ustawie. Publikowane są w Dz. Wojewódzkim lub wywieszane na słupach ogłoszeń.
2) Źródła prawa wewnętrznie obowiązującego
Uchwały i zarządzenia zawierające przepisy np. regulamin Sejmu. Kierowane do struktur administracyjnych bezpośrednio podlegających organowi wydającemu. Dzielą się na uchwały (od podmiotu zbiorowego) i zarządzenia (od podmiotu pojedynczego). Publikowane są w Monitorze Polskim i nie muszą mieć charakteru normatywnego.
IX Akt Prawny
Jest wyrazem woli państwa wydanym w odpowiedniej formie, w określonym trybie. Powstaje poprzez czynności prawne (np. umowa dwustronna), akty administracyjne (np. eksmisja) lub orzeczenia sądowe (szczegół z abstrakcyjnej normy, uznanie że zaszedł stosunek prawny). Może mieć charakter ogólny. Może mieć zarówno charakter normatywny, jak i nienormatywny (akt stosowania prawa).
1) Akt normatywny: zawiera normy prawne, a z nich buduje normy zachowań. Ma charakter powszechnie obowiązujący. Stanowiony przez organy prawotwórcze. Stanowi prawo.
2) Akt stosowania prawa: Nie jest powszechnie stosowany, nie zawiera ogólnych norm, Jest to decyzja organu państwowego dotycząca konkretnej sprawy i odnosząca się do konkretnego adresata. Wydawany jest przez różne organy państwa w jego imieniu. Wynik stosowania prawa.
...
dziennikarstwo