Wst‘p do wydania polskiego Czytelnik polski otrzymuje do r†k najlepsz† chyba ksi†§k‘, jak† dot†d napisano o Janie III Sobieskim, kr˘lu, kt˘rego postaŤ i legenda tak g’‘boko zakorzeni’y si‘ w žwiadomožci historycznej naszego na- rodu, w’adcy, kt˘ry sta’ si‘ dla nas symbolem tych wielkich ws -tožci, kt˘re pozwoli’y mu odnosiŤ - po raz ostatni przed upadkiem Rzeczypospolitej - wspania’e zwyci‘stwa i rozs’awiŤ imi‘ Polski w ca’ym žwiecie. A to w naszej tragicznej historii, pe’nej kl‘sk i -wy- nikaj†cych z nich upokorze¤ dla narodu, ma znaczenie, kt˘rego prze- ceniŤ nie spos˘b. Niema’e zdumienie u tego§ czytelnika wywo’a zapewne fakt, ksi†§ka ta napisana zosta’a w j‘zyku niemieckim i ukaza’a si‘ w Szwajcarii bezpožrednio po zako¤czeniu drugiej wojny žwiatowej (Jan Sobieski, K˘nig von Polen,, Einsiedeln-Zurich 1946). Zrozumi przeto, §e osoba autora ksi†§ki wzbudziŤ musi ogromne zaintere; sowanie tych wszystkich - a jestežmy przekonani, i§ b‘dzie ich barŤ wielu - kt˘rzy wezm† jego dzie’o do r‘ki. Otto Forst-Battaglia (tak† ostateczn† form‘ nazwiska przyj†’)1 u: dzi’ si‘ 21 marca 1889 roku w Wiedniu. Ojcem jego by’ Polak po- chodz†cy z rodziny przemys’owc˘w galicyjskich (z Przemyžla), ma1 pochodzi’a z W‘gier. W Wiedniu uko¤czy’ s’ynne Schotten-Gym] sium, gdzie, jak w wiele lat p˘¦niej specjalnie podkrežli’ - "ko gowa’em z Oskarem Haleckim". Nast‘pnie rozpocz†’ studia na V dziale Prawa Uniwersytetu Wiede¤skiego, gdzie zda’ trzy egzam: pa¤stwowe. Jego pierwsz† §yciow† pasj† mia’a si‘ staŤ jednak storia, a žcižlej m˘wi†c jedna z jej nauk pomocniczych - genealogia Studiowa’ na uniwersytetach szwajcarskich i niemieckich, a w ku 1913 opublikowa’ sw† pierwsz† wi‘ksz† prac‘ pt. Ahnentafel i Erzherzogs Franz Ferdinand, kt˘ra spotka’a si‘ z wysok† ocen† k tyki, w wyniku czego powierzono mu - w˘wczas jeszcze stud towi! - napisanie rozdzia’u o genealogii do pracy zbiorowej Grundi ’ Na stronie tytu’owej zachowujemy jednak wersj‘ nazwiska z ks tytu’owej pierwszego wydania szwajcarskiego. Wst‘p do wydania polskiego der Geschichtwissenschaft. Zarys ten poszerzony zosta’ p˘¦niej w trzech r˘§nych t’umaczeniach na j‘zyki obce, by wreszcie ukazaŤ si‘ w ostatecznej, poprawionej, rozszerzonej i udoskonalonej formie po francusku (Traite de Genealogie, Lausanne 1949). O pracy tej napisze w wiele lat p˘¦niej Aleksander Gieysztor, §e "stanowi w literaturze žwiatowej pozycj‘ podstawow† i nieprzežcignnion†, tak co do trze¦- wožci krytycznej, jak co do szerokožci i gruntownožci wiedzy". Jego zainteresowania Polsk† by’y - jak wszystkie zreszt† inne jego pasje badawcze i publicystyczne - wszechstronne. Interesowa’a go historia naszego, a zarazem i jego kraju, historia literatury, ].ite-/ ratura i nauka wsp˘’czesnej mu Polski, jej §ycie polityczne. Przed hitlerowskim Anschlussem Austrii schroni’ si‘ do Szwajcarii. Tu sta- n†’ do dyspozycji ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Bernie, w kt˘rej przez lat przesz’o siedem (1940-1947), r˘wnie§ po obj‘ciu plac˘wki przez rz†d Polski Ludowej, pe’ni’ funkcj‘ pe’nomocnika Polski do spraw stosunk˘w kulturalnych z Republik† Helweck†. Zar˘wno z pami‘ci tych, kt˘rzy go znali, jak i z jego przebogatej spužcizny naukowej, literackiej i publicystycznej wy’ania si‘ sylwetka cz’owieka ca’kowicie nieszablonowego, o olbrzymiej aktywnožci in- telektualnej, humanisty o rzadko spotykanych horyzontach, cz’owie- ka, kt˘ry skal† swych (Zainteresowa¤ przypomina’, jako §ywo, ludzi Renesansu. Nieprzypadkowo przecie§ nazwa’ go "polskim Erazmem" wybitny austriacki dramaturg, re§yser teatralny, poeta, powiežcio- pisarz, a zarazem wielki i serdeczny przyjaciel naszego kraju Franz Theodor Csokor. Sam o sobie Forst-Battaglia m˘wi’ w wywiadzie dla "Wiadomožci Literackich" w lipcu 1929 r., §e "z tematem pracy dzieje si‘ tak, §e nie potrafi‘ d’u§ej ni§ dwa lata zajmowaŤ si‘ jed- nym zagadnieniem". Mia’ niespo§yte si’y, przez wiele lat pracowa’ - jak sam twierdzi’ - po 16 godzin na dob‘. W tym kr˘tkim wst‘pie nie ma potrzeby podawaŤ szczeg˘’˘w jego dzia’alnožci naukowej i kulturalnej czy wymieniaŤ jego publikacji, si‘gaj†cych setek pozycji. Nie ma zreszt† r˘wnie§ i §adnych mo§li- wožci, om˘wienie dorobku jego §ycia wymaga’oby bowiem b†d¦ obszernego artyku’u, b†d¦ nawet osobnej ksi†§ki. Jego zas’ugi w propagowaniu historii i literatury polskiej w ca’ym w’ažciwie žwie- cie zachodnim postawi’y go w szeregu ludzi najbardziej zas’u§onych dla kultury polskiej w zbli§aj†cym si‘ powoli do swego ko¤ca na- szym XX wieku. Mia’ §al, §e ze strony polskiej nie znajdowa’ zrozu- mienia dla swej pracy. Wszechstronnie zna’ literatur‘ polsk†, zw’aszcza okresu dwudzie- stolecia 1918-1939. Zna’ nie tylko utwory, ale i ich tw˘rc˘w. Nie- zwykle wysoko ceni’ Kadena-Bandrowskiego, Zofi‘ Na’kowsk†, Zofi‘ Kossak-Szczuck†, Emila Zegad’owicza, Ferdynanda Goetla, Mari‘ Kuncewiczow†, Karola Huberta Rostworowskiego, Leopolda Staffa, Jana Lechonia, Boles’awa Ležmiana, Kazimier‘ I’’akowicz˘wn‘, Sta- Wsf‘p do wydania polskiego nis’awa Witkiewicza i - by nie przed’u§aŤ listy - Witolda Go: browicza. By’ g’‘boko przekonany o randze literatury polskiej w okre drugiej niepodleg’ožci, jak i po drugiej wojnie žwiatowej. ˇar˘w w okresie mi‘dzywojennym, jak i po roku 1948, kiedy to obj†’ E tedr‘ Historii i Literatury Polskiej oraz Genealogii na Uniwersytecie Wiede¤skim, propagowa’ t‘ literatur‘ i histori‘ z podziwu godnym zapa’em. Jako wyk’adowca i badacz, jako pisarz i publicysta wsp˘’- pracowa’ z setkami czasopism na ca’ym žwiecie, w tym z wieloma polskimi. Opracowa’ mn˘stwo hase’ dotycz†cych historii i literati polskiej w wielu encyklopediach žwiatowych. Jak pisano, prowaŤ nieustann†, zaci‘t† walk‘, by zniweczyŤ sens znanego powiedzer §e "polonica et catholica non leguntur et non tractantur"1. Poi; literatura i polska historia dociera’y dzi‘ki jego godnej podziwu energii i pracowitožci nie tylko do czytelnik˘w niemieckiego kr‘gu kulturowego, lecz tak§e do Francuz˘w, W’och˘w, Anglik˘w czy Ho- lendr˘w. Wiele artyku’˘w i recenzji dotycz†cych literatury polskiej a tak§e historii i historii sztuki zamiežci’ w znanych w žwiecie nau] wym przed wojn† wroc’awskich "Jahrbucher fiir Kultur und ( schichte der Slaven". Interesowa’a go w’ažciwie ca’a literatura europejska. Spod ji pi˘ra wysz’a cenna historia wsp˘’czesnej literatury francuskiej (. framosische Literatur der Gegenwart, 1870-1924, Wiesbaden !L i II wydanie pt. Die franzosische Literatur der Gegenwart seit li - wydanie znacznie poszerzone i uzupe’nione, Wiesbaden-Leip 1928); w oparciu o to drugie wydanie przedstawi’ czytelnikowi ]: skiemu kr˘tki zarys dziej˘w tej§e literatury od roku 1914, §arnie czony w monumentalnej Historii literatury powszechnej, wydawanej w okresie mi‘dzywojennym przez znan† firm‘ Trzaski, Everta i Mi- chalskiego. Interesowa’y go nie tylko liczne, wybitne postacie z dzie- j˘w literatury, lecz tak§e wsp˘’czežni mu m‘§owie stanu. Z r˘wnym temperamentem i erudycj† szkicowa’ sylwetki od To’stoja i Kra; skiego do Unamuno i d'Annunzio, od Pi’sudskiego, poprzez de Gaull do Mao Tse Tunga. Napisa’ pi‘kn† ksi†§k‘ o Karolu Mayu (K May. Traum eines Lebens - Leben eines Traumers, Bamberg 19 kt˘rej publikacji ju§ nie doczeka’. By’ znakomitym, niepowtarzain stylist†, jednym z czo’owych wžr˘d historyk˘w i publicyst˘w i mieckiego kr‘gu j‘zykowego. Jako g’‘boko wierz†cy katolik, a zarazem polityczny libera’, zdecydowanym przeciwnikiem dyktatury. Da’ temu wyraz w i zmiernie ciekawym wydawnictwie publicystycznym pt. Prozess Diktatur. Die filhrende Personiichkeiten alter Lander und Parti ilber das brennendste Problem der Gegenwart, Wien 1930. WE * Literatura polska i katolicka jest nie do czytania i nie jest pon‘tn Wst‘p do wydania polskiego w tym miejscu przypomnieŤ, §e do angielskiej edycji tej ksi†§ki (Dictatorship on its Trial), kt˘ra ukaza’a si‘ w tym samym roku, wst‘p napisa’ Winston Churchill. Otto Forst-Battaglia zmar’ w swym rodzinnym Wiedniu 2 maja 1965 roku. Jego polonica historyczne si‘ga’y okresu sprzed pierwszej wojny žwiatowej i by’y nie mniej liczne ni§ r˘§ne studia požwi‘cone dzie- jom Austrii. Zacz†’ od studi˘w genealogicznych. Pierwsz† prac† z tej dziedziny, požwi‘con† problematyce polskiej, by’y Przyczynki do naj- dawniejszej genealogii Potockich herbu Pilawa ("Miesi‘cznik Heral- dyczny", 1911/4), nast‘pnie zaž Wyw˘d przodk˘w Marii Leszczy¤skiej ("Roczniki Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie", 1913, IV/1). Studia genealogiczne požwi‘ci’ mi‘dzy innymi przodkom Jana So- bieskiego, arcyksi‘cia austriackiego Franciszka Ferdynanda i kr˘la belgijskiego Leopolda III. Historia jego drugiej ojczyzny poci†ga’a go coraz bardziej. W ro- ku 1922 ukaza’o si‘ w Bonn cenne studium Eine unbekannte Kandi- datur auf dem polnischen Thron. Landgraf Friedrich von Hessen-Kassel und die Konf˘deration von Bar ("Schriften §ur europaischen Ge- schichte seit dem Mittelalter" 3/1). W roku 1926 opublikowa’ w , ,,Kwartalniku Historycznym" (R. 40) niewielki szkic pt. Maria Teresa i pierwszy rozbi˘r Polski. O dalszych drobiazgach nie ma mo§liwožci pisaŤ w tym miejscu. Musimy ograniczyŤ si‘ do prac najwa§niejszych. Publikacja jego dzie’a o ostatnim kr˘lu Polski - Stanis’aw August Poniatowski und der Ausgang des alten Polenstaates, Berlin 1927 - by’a niew†tpliwie nieb’ahym wydarzeniem w nauce historycznej. ˇyczliwie przyj‘li j† historycy polscy, jeszcze bardziej §yczliwie czytelnicy niemieccy, a Tomasz Mann nazwa’ j† najlepsz† ksi†§k† roku. Przek’ad w’oski ukaza’ si‘ w roku 1930. Po ksi†§ce, kt˘rej przek’ad polski dostajemy w’ažnie do r†k, spod pi˘ra Forst-...
ptomaszew1966