Układ nerwowy człowieka (łac. systema nervosum) - układ zbudowany z tkanki nerwowej, integrujący działalność organizmu, rejestrujący bodźce, przetwarzający zawartą w nich informację oraz sterujący czynnościami organizmu: ruchem mięśni oraz wydzielaniem hormonów.
Podział układu nerwowego
1. Podział topograficzny
a) Ośrodkowy (centralny) układ nerwowy
§ Mózgowie (kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, móżdżek, rdzeń przedłużony)
§ Rdzeń kręgowy
b) Obwodowy układ nerwowy
§ Nerwy czaszkowe
§ Nerwy rdzeniowe
2. Podział czynnościowy
a) Układ nerwowy somatyczny
§ Układ piramidowy
§ Układ pozapiramidowy
b) Autonomiczny układ nerwowy
§ Część współczulna (sympatyczny)
§ Część przywspółczulna
I. MÓZGOWIE
Część ośrodkowego układu nerwowego leżąca w czaszce. Jest to najbardziej złożony narząd człowieka. Stopień jego rozwoju prawdopodobnie warunkuje istnienie świadomości.
Między neuronami czuciowymi i ruchowymi rozmieszczone są włókna kojarzeniowe. Wewnątrz mózgowia wyróżnia się skupienia komórek nerwowych - jądra i korę mózgu. Wypustki wychodzące z jąder tworzą wiązki oraz spoidła mózgu. W podziale topograficznym dzielimy je na kolejne odcinki, które powstają z pierwotnych pęcherzyków mózgowych zarodka.
I. Podział topograficzny
W tym podziale części składowe mózgowia stanowią pierwotne pęcherzyki mózgowe zarodka (przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie) dzielące się dalej na wtórne pęcherzyki mózgowe. Jedynie śródmózgowie nie ulega podziałowi na wtórne pęcherzyki.
1. przodomózgowie prosencephalon
a) kresomózgowie telencephalon (inaczej mózg cerebrum)
§ półkule mózgu hemispheria cerebri s. telencephalon laterale
§ kresomózgowie środkowe telencephalon medium
b) międzymózgowie diencephalon
§ nadwzgórze epithalamus
§ wzgórze thalamus
§ niskowzgórze subthalamus
§ zawzgórze metathalamus
§ podwzgórze hypothalamus
2. śródmózgowie mesencephalon
§ pokrywa śródmózgowia
§ konary mózgu
3. tyłomózgowie metencephalon
a) tyłomózgowie wtórne
§ móżdżek cerebellum
§ most pons
b) rdzeniomózgowie myelencephalon
§ rdzeń przedłużony medulla oblongata
II. Podział kliniczny
1) półkule mózgu hemispheria cerebri
2) móżdżek cerebellum
3) pień mózgu truncus encephali
§ śródmózgowie mesencephalon
§ most most Varola, łac. pons, pons Varoli
Do pnia mózgu niektóre źródła zaliczają także międzymózgowie oraz jądra kresomózgowia.
III. Ontogeneza:
Rozwój mózgowia – proces zachodzący podczas embriogenezy, w wyniku którego wykształca się mózgowie.
§ Z ektodermy różnicuje się neuroektoderma, z której wytwarza się płytka nerwowa (18–19 dzień rozwoju) przekształcająca się w rynienkę nerwową. Między 22–25 dniem rozwoju boki rynienki zrastają się i powstaje cewa nerwowa, której światło określa się jako kanał nerwowy. Nieprawidłowości tego procesu prowadzą do powstawania zespołów dysrafii. Z części głowowej cewy nerwowej wykształcają się pierwotne pęcherzyki mózgowe (pierwszy w 4 tygodniu rozwoju zarodka): przodomózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie. W tym samym czasie powstają zgięcia: ciemieniowe – w miejscu przyszłego śródmózgowia, szyjne – na granicy części mózgowej i rdzeniowej cewy nerwowej oraz mostowe – zwrócone w stronę brzuszną, jest zlokalizowane pomiędzy wymienionymi zgięciami. Z pęcherzyków pierwotnych wykształcają się z czasem pęcherzyki wtórne: kresomózgowie i międzymózgowie z przodomózgowia oraz tyłomózgowie wtórne i rdzeniomózgowie z tyłomózgowia. Z kresomózgowia uwypuklają się symetrycznie dwa pęcherzyki – kresomózgowia boczne, stanowiące zawiązek półkul mózgowych. W międzymózgowiu znajdują się pęcherzyki oczne, z których rozwiną się pęczki wzrokowe i siatkówka.
§ W 2 miesiącu rozwoju dochodzi do pokrycia międzymózgowia przez kresomózgowie. W kolejnym wytwarza się spoidło przednie a następnie spoidło wielkie. W tym czasie zaczyna także kształtować się móżdżek a z kanału nerwowego głowowej części cewy nerwowej – układ komorowy składający się z dwóch komór bocznych w kresomózgowiu bocznym, łączących się przez otwór międzykomorowy z komorą trzecią znajdującą się w międzymózgowiu oraz wodociągu mózgu łączącego komorę trzecią z komorą czwartą w tyłomózgowiu.
§ Pod koniec 3 miesiąca większość tętnic mózgu jest już wykształcona.
§ W 4 miesiącu życia płodowego rozpoczyna się gyryfikacja, która nie kończy się w okresie życia płodowego. W tym samym czasie dochodzi do różnicowania się kory mózgu na korę nową (neocortex) złożoną z 6 warstw, korę dawną (paleocortex) oraz korę starą (archicortex) składające się z 3 warstw.
W ontogenetycznie w pełni wykształconym mózgu można wyróżnić następujące części:
1) kresomózgowie
o kresomózgowie boczne
o kresomózgowie środkowe
2) międzymózgowie
o wzgórze
o podwzgórze
o niskowzgórze
3) śródmózgowie
o konary mózgu
o pokrywa śródmózgowia
4) tyłomózgowie wtórne
o most
o móżdżek
5) rdzeniomózgowie
o rdzeń przedłużony
o blaszka pokrywowa komory czwartej
Dzień Krok w rozwoju
33 pojawia się spoidło przednie
33 pojawia się pęczek przyśrodkowy przodomózgowia
44 pojawia się droga suteczkowo-wzgórzowa
44 pojawia się prążek rdzenny wzgórza
51 aksony w szypule wzrokowej
56 pojawia się torebka zewnętrzna
56 pojawia się prążek krańcowy
60 włókna wzrokowe przenikają ośrodek wzroku
63 pojawia się torebka wewnętrzna
63 pojawia się sklepienie
70 pojawia się spoidło przednie
77 pojawia się spojenie hipokampa
87,5 pojawia się ciało modzelowate
157,5 zdoloność do otwierania oczu
Dalszy rozwój: Istotnymi elementami w toku dalszego rozwoju są mielinizacja oraz wytwarzanie nowych połączeń synaptycznych.
Połączenia synaptyczne są widoczne już w okresie okołoporodowym, natomiast znaczny wzrost ich liczby oraz aktywności obserwuje się podczas zdobywania nowych umiejętności w ciągu życia.
Mielinizacja w ośrodkowym układzie nerwowym odbywa się dzięki oligodendrocytom. Obecność osłonek mielinowych istotnie zwiększa szybkość przewodzenia impulsów przez włókna nerwowe. Przed porodem zmielinizowane są jedynie włókna przebiegające przez podwzgórze oraz w jądrach podkorowych. Dalsza mielinizacja w pierwszych latach życia dotyczy dróg piramidowych oraz układu siatkowatego. W korowych włóknach kojarzeniowych mielinizacja nie kończy się przed 20. rokiem życia.
Neurony - głównym komponent tkanki nerwowej swój rodowód wywodzą z komórek płytki nerwowej formowanej z ektodermy we wczesnych fazach rozwoju organizmu. Neurogeneza u ssaków ograniczona jest głównie do okresu prenatalnego i w większości przypadków zachodzi w obrębie przestrzeni okołokomorowej w której powstają neurony formujące korę nową, móżdżek i inne struktury układu nerwowego. Niemniej jednak wiele badań dowodzi, że również w dorosłym mózgu dochodzi do neurogenezy, choć na zdecydowanie niższym poziomie niż w okresie rozwoju zarodkowego.
W początkowych etapach formowania się kory nowej neuroblasty tworzą warstwę brzeżną która zlokalizowana na brzegu pęcherzyka, zalążka kresomózgowia, zaczyna się rozdzielać. Rezultatem rozwarstwienia jest powstanie podpłytki i zawiązka I warstwy kory mózgowej (warstwy drobinowej). W wyniku procesu zachodzącego zgodnie z regułą inside-out obserwuje się migracje młodych neuronów poprzez wcześniej uformowane, wewnętrzne warstwy neuronów ku powierzchni kory nowej. Neuroblasty tworzące warstwę V (piramidową wewnętrzną) przechodzą przez wcześniej uformowana warstwę VI (komórek różnokształtnych) by zająć miejsce pod warstwą I. Następnie w ten sam sposób powstaje warstwa IV (ziarnista wewnętrzną) i III (piramidową zewnętrzną) aż w okresie końcowym życia płodowego dochodzi do uformowania warstwy II (ziarnistej zewnętrznej) której komórki migrując przez cztery pierwsze warstwy wypełniają przestrzeń pomiędzy warstwą III i I . Komórkami odgrywającymi najważniejszą role w wędrówce młodych neuronów są komórki Cajala-Retziusa warstwy brzeżnej. Określają one szlak migracji neuroblastów i są źródłem związków ułatwiających młodym neuronom przeciskanie się przez kolejne uformowane warstwy kory nowej.
Wadliwy przebieg wczesnych etapów ontogenezy mózgu może mieć duży wpływ na późniejszą budowę i prawidłowe funkcjonowanie centralnego układu nerwowego. Głównym rezultatem zaburzonej neurogenezy mózgu jest zahamowana migracja młodych neuronów lub niemożność ich powstania, w efekcie czego może dojść do niewłaściwego uformowania się kory mózgowej lub struktur podkorowych. Do skrajnych przypadków zaburzeń rozwojowych mózgu należą: bezmózgowie, anancefalia czy acefalia kiedy to dochodzi do niewykształcenia większych partii całego mózgu.
Zmiany mogą jednak zachodzić w mniejszej skali i dotyczyć pojedynczych struktur mózgu takich jak kora nowa, móżdżek czy wzgórze. Zmiany w postaci zmniejszonej ilości neuronów w strukturach docelowych czy zmiany w wielkości samej struktury' choć niewielkie' mogą znacznie ograniczać prawidłowe funkcjonowanie mózgu. Rezultatem takich niewielkich zmian mogą być również późniejsze schorzenia związane z życiem postnatalnym. Schizofrenia, epilepsja, dysleksja czy autyzm to tylko niektóre z nich' które w znaczący sposób upośledzają funkcje całego organizmu.
IV. Anatomia i fizjologia mózgowia
Jamki tych pęcherzyków utrzymują się przez cały czas kształtowania się mózgu, tworząc w wykształconym już mózgu tzw. komory mózgowe, które wypełnione są surowiczym płynem (płyn mózgowo-rdzeniowy). Z bocznych pęcherzykowatych wypukleń mózgu pierwotnego wytwarzają się oczy; z przodu tworzy się płat węchowy. Im wyżej na filogenetycznej drabinie stoją kręgowce, tym znaczniejszy obserwuje się rozwój przodomózgowia, które w końcu tworzy właściwy mózg (cerebrum), składający się z dwóch półkul (prawej i lewej). U człowieka przykrywają one całą resztę mózgu.
Półkule te są pofałdowane, co znacznie zwiększa ich powierzchnię. Wyróżnia się na nich bruzdy (sulci, fissurae) i zakręty (gyri).
Półkule mózgowe rozwijają się kosztem międzymózgowia i śródmózgowia. Z tyłomózgowia powstaje móżdżek (cerebellum), a rdzeniomózgowie zamienia się w rdzeń przedłużony.
Masa mózgu ludzkiego wynosi u mężczyzny około 1,375 kg, u kobiety 1,225 kg, podczas gdy masa mózgu niemowlęcia to zwykle około 0,35 kg.
Obydwie półkule rozdzielone są głęboką bruzdą podłużną (bruzda centralna, bruzda Rolanda), a tylko w dolnej części złączone są wielkim spoidłem mózgowym (corpus callosum), z śródmózgowiem natomiast łączą się za pomocą szypułek mózgowych (pedunculi cerebri). Głęboka bruzda, zwana bruzdą Sylwiusza (fossa Sylvii), przecina pod spodem półkule mózgowe, tak że dzieli każdą półkulę (od spodu) na 5 płatów:
§ czołowy
§ ciemieniowy
§ skroniowy
§ potyliczny
§ brzeżny (limbiczny)
A - płat czołowy,
B - płat skroniowy,
C - bruzda Rolanda,
D - płat ciemieniowy,
E - płat potyliczny,
F – móżdżek
...
Delightful93