Podstawy diagnostyki i leczenia nowotworów cz1.docx

Podstawy diagnostyki i leczenia nowotworów
cz.I

Dariusz Bała

Nowotwór - definicja

n       Nowotwór – nieprawidłowa tkanka, która rozrasta się nadmiernie i w sposób nieskoordynowany z sąsiednimi tkankami. Nadmierny rozrost spowodowany jest niepohamowaną proliferacją komórek, nieustającą nawet po wyeliminowaniu czynnika, który ją wywołał.

Etiologia – czynniki rakotwórcze (carcinogeny)

n       Chemiczne (policykliczne węglowodowy aromatyczne, heterocykliczne aminy, wolne rodniki tlenowe, związki nitrozowe, sól, aflatoksyny, arsen,radon, itd.........)

n       Wirusy (HBV, HCV, HTLV-I, HPV, Epstein-Barr, HIV)

n       Bakterie (H.pylori)

n       Palenie tytoniu (płuca, krtań, gardło, pęcherz moczowy, trzustka, przełyk, żołądek)

n       Ekspozycja na promieniowanie UV

n       Ekspozycja na promieniowanie jonizujące

n       Dieta

n       Czynniki zawodowe (barwniki – r. pęcherza moczowego, azbest – r.płuca, międzybłoniak)

n       Alkohol

n       Leki (chemioterapeutyki, fenacetyna)

n       Hormony

n       Czynniki genetyczne (BRCA 1 i 2, APC, p53, itd)

n       stres

Stany przednowotworowe

n       Polipy gruczolakowe

n       Ogniska rogowacenia

n       Dysplazja

n       Colitis ulcerosa

n       Przełyk Barretta

n       Niektóre znamiona barwnikowe

n       Marskość wątroby

Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce w 2008r

Zachorowania

n       Kobiety – 65 586

n       Mążczyźni – 65 477

Zgony

n       Kobiety – 40 841

n       Mężczyźni – 52 219

Nowotwory – struktura zachorowań (Polska - 2008)

kobiety

1. rak piersi - 22,2%
2. rak jelita grubego – 9,3%
3. rak płuca – 8,1%
4. rak trzonu macicy – 7,3%

Mężczyźni

1. rak płuca – 21,6%
2. rak prostaty – 12,6%
3. rak jelita grubego – 11,5%
4. rak pęcherza moczowego – 6,9%

Nowotwory - struktura zgonów (Polska - 2008)

kobiety

1. rak płuca – 13,8%
2. rak piersi – 13,1%
3. rak jelita grubego – 10,8%
4. rak jajnika – 6,1%

Mężczyźni

1. rak płuca – 32,3%
2. rak prostaty – 7,5%
3. rak jelita grubego - 7%
4. rak żołądka – 6,8%

Nowotwory - statystyka

zachorowalność

Ilość  nowo wykrytych nowotworów lub danego nowotworu) w ciągu roku na

              100 000 mieszkańców

umieralność

Ilość zgonów na nowotwory ( lub dany nowotwór) w ciągu roku na 100 000 mieszkańców

Zachorowalność  (2008)

n       Kobiety - 197,2

n       Mężczyźni – 245,8

Umieralność

n       Kobiety – 103

n       Mężczyźni – 188,6

Nowotwory

n       Profilaktyka pierwotna

n       Profilaktyka wtórna - badania przesiewowe

n       Leczenie

Nowotwory – profilaktyka pierwotna

bierna

n       unikanie środowiska dymu tytoniowego

n       unikania promieniowania UV

n       odpowiednia dieta

n       eliminacja innych karcinogenów

n       chemioprofilaktyka

n       nadzór osób z grup zwiększonego ryzyka

czynna

n       usuwanie zmian przednowotworowych

n       nadzór osób obciążonych genetycznie

n       szczepienie p/ko WZW i HPV

n       edukacja społeczeństwa

Badania przesiewowe - screening

n       Działania mające na celu wykrycie nowotworu w okresie bezobjawowym (faza przedkliniczna)

n       Cechy badania skriningowego :

ü      masowa skala

ü      proste w wykonaniu

ü      bezpieczne

ü      tanie

ü      czułość

ü      swoistość

Badania przesiewowe - screening

Czułość  = ilość wyników prawdziwie dodatnich/ ilość osób chorych x 100%             

Swoistość  = ilość wyników prawdziwie ujemnych /Ilość osób zdrowych x 100%

Badania przesiewowe - screening

n       Rak jelita grubego – MZ (2000)

50-65 r.ż, kolonoskopia co 10 lat

n       Rak szyjki macicy – NFZ (2004)

25-60  r.ż. cytologia co 3 lata

n       Rak piersi – MZ i NFZ (2006)

50-69 r.ż. mammografia co 2 lata

Europejski kodeks walki z chorobami nowotworowymi - wersja trzecia

n       Nowotwory - podział

•          łagodne

•          złośliwe

nabłonkowe (rak)

nienabłonkowe

Nowotwory złośliwe – cechy biologiczne

n       Zdolność do niepohamowanego rozwoju

n       Brak apoptozy

n       Nie poddawanie się mechanizmom regulacyjnym organizmu

n       Zdolność do naciekania tkanek sąsiednich

n       Zdolność do dawania przerzutów drogą chłonną i krwionośną

n       Skłonność do nawrotów

n       Wytwarzanie szeregu szkodliwych dla gospodarza związków chemicznych

Nowotwór – ocena zaawansowania

Skala TNM

T – tumor –wielkość guza pierwotnego

N – nodulus – przerzuty w węzłach chłonnych (obecność lub brak)

M – metastasis – przerzuty odległe - narządowe (obecność lub brak)

Stopień zaawansowania nowotworu

n       I – wczesny i ograniczony naciek guza

n       II – ograniczone miejscowo szerzenie się nowotworu i/lub mała ilośc przerzutów do węzłów chłonnych

n       III - Znaczne zaawansowanie miejscowe guza i/lub większa ilośc przerzutów do węzłów chłonnych

n       IV – rozległy naciek miejscowy i/lub odległośc przerzutów odległych

Nowotwór – ocena stopnia zróżnicowania

n       G1 – dobrze zróżnicowany (niski stopień złośliwości)

n       G2 – średnio zróżnicowany (średni stopień złośliwości)

n       G3 – nisko zróżnicowany (wysoki stopień złośliwości)

Nowotwory - diagnostyka

n       Wywiad

n       Badanie przedmiotowe

n       Badania obrazowe (USG, rtg, mammografia, KT,NMR, scyntygrafia, PET-CT)

...