DIAGNOSTYKA FIZJOLOGICZNA W PROCESIE FIZJOTERAPII

KLINIMETRIA – system testów diagnostycznych, klasyfikacji i prób czynnościowych stosowanych w celu oceny stanu funkcjonalnego osoby usprawnianej oraz monitorowania przebiegu rehabilitacji

Metody stosowane w klinimetrii zależne są od: rodzaju niepełnosprawności, metod leczenia i rehabilitacji oraz stopnia upośledzenia funkcji:

>                   motorycznych (schorzeń i urazów kręgosłupa oraz kończyn, schorzeń mięśni i stawów w szerokim znaczeniu, wszystkich schorzeń aparatu ruchu człowieka);

>                   internistycznych (schorzenia układu krążenia czy układu oddechowego, zaburzeń metabolicznych, schorzeń układu moczowego czy zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej) 

>                   psychicznych (wszelkie formy psychoterapii niedorozwoju umysłowego, zaburzeń psychicznych, metody psychologii klinicznej stwierdzające nieprzystosowania psychiczne pacjenta i konieczność określenia jego zdolności psychiczno-emocjonalnych do uczestnictwa w procesie fizjoterapii)

Aktywne podejście do zjawiska niepełnosprawności polegać ma na określeniu możliwości wykonania przez daną osobę danych czynności życiowych, a nie tylko na opisaniu i scharakteryzowaniu ubytków funkcjonalnych spowodowanych chorobą .

1. KATEGORIE FUNKCJI DIAGNOZOWANE W KLINIMETRII

Kategorie funkcji, które możliwe są do diagnozowania różnymi metodami klinimetrycznymi:

Funkcje fizyczne

>                    Dotyczą szeroko pojętych możliwości motorycznych pacjenta i ich wykorzystania do czynności samoobsługi (mycie, ubieranie, lokomocja samodzielna itp.)

>                    Mogą być badane z wykorzystaniem wielu skal funkcjonalnych (ADL).

>                    W zakresie funkcji fizycznych oceniać także możemy możliwości zawodowe chorego po zakończeniu procesu rehabilitacji. Znajomość przez rehabilitanta wielu testów i skal funkcjonalnych pozwoli dokonać właściwego przezawodowienia i wskazać choremu, jakie są jego możliwości zawodowe w przypadku powrotu do pracy po okresie leczenia i czasami długotrwałej rehabilitacji.

>                    Dobrze zdiagnozowany stan możliwości ruchowych pacjenta po zakończeniu rehabilitacji bardzo ułatwi jego dalsze życie i zabezpiecza przed nawrotem choroby.

Funkcje umysłowe

>                    Diagnoza stanu inteligencji pacjenta wprawdzie nie wpływa bezpośrednio na możliwości ruchowe jednak powinna być w procesie rehabilitacji badana przez wyspecjalizowany zespół psychologów klinicznych. Wiele cech inteligencji takich jak: umiejętność koncentracji, inicjatywa, zapamiętywanie zadań ruchowych, motywacja i akceptacja trudnej sytuacji pacjenta z pewnością jest bardzo pomocna w skutecznym przebiegu procesu rehabilitacji.

>                    Do oceny tych cech wykorzystywany jest zespół testów i kwestionariuszy psychologicznych określających w wymiernych liczbowo wskaźnikach stan umysłowy osoby niepełnosprawnej.

Funkcje emocjonalne

>                    Są bardzo związane z funkcjami umysłowymi, należy je jednak oceniać odmiennymi, specyficznymi testami.

>                    Dokonuje się analizy takich cech, jak: zdolności adaptacyjne, samoocena własnej osoby, poczucie wartości, stany emocjonalne związane z chorobą i urazem oraz stan motywacji do podjęcia długotrwałej i bardzo wyczerpującej fizycznie i psychicznie rehabilitacji. Pacjenci charakteryzujący się silną osobowością uzyskują lepsze wyniki rehabilitacji i pomyślnie rokują na rezultat końcowy usprawnienia ruchowego.

Funkcje socjalne

>                   Są niezwykle ważne w integracji osoby niepełnosprawnej ze środowiskiem i konieczne do podjęcia życia rodzinnego i zawodowego po okresie, czasami, długiej rehabilitacji.

    2. RODZAJE METOD DIAGNOSTYKI REHABILITACYJNEJ

Badanie wydolności fizycznej (tolerancja wysiłku)

>                    W oparciu o reakcje układu krążenia i oddychania, metabolizm wysiłkowy, zmiany we krwi równowagi kwasowo – zasadowej, zmiany enzymatyczne po wysiłku czy zasoby substratów energetycznych tkanek, możemy ocenić wydolność fizyczną osoby niepełnosprawnej.

>                    Wydolność fizyczna jest najważniejszą cechą osobniczą i powinna być w pierwszej kolejności diagnozowana i kształtowana w procesie fizjoterapii. Fizjoterapeuta nie powinien przystępować do procesu usprawniania pacjenta nie wiedząc jaki poziom wydolności reprezentuje osoba rehabilitowana.

Badanie siły mięśni

>                   Diagnoza siły mięśni jest niezwykle ważna w ocenie zakresu atrofii mięśniowych, ograniczenia siły mięsni z powodu długotrwałej hipokinezji czy utraty sprawności i koordynacji ruchu.

>                   Badania dokonuje się zarówno w pracy dynamicznej (izotonicznej) metodą dynamometryczną lub skalą Lovetta oraz statycznej (izometrycznej) mierzonej % MVC (Maximal Voluntary Constraction) 

Badanie zakresu ruchów

>                   Wskazuje na ruchomość w stawach i określa ogólnie pojętą gibkość. Cecha ta jest niezwykle ważna w rehabilitacji schorzeń kręgosłupa, bólów stawowych i zmian artretycznych.

>                   Zakres ruchu możemy mierzyć przy użyciu różnych kątomierzy i analizy kinematograficznej.

Badanie zjawiska bólu

>                   Określamy zakres i miejsce występowania bólu, moment wystąpienia bólu podczas rehabilitacji oraz sposoby jego eliminacji.

>                   Fizjoterapeuta powinien pamiętać, że stosowane ćwiczenia powinny być wykonywane do granicy bólu. Występowanie bólu z reguły sygnalizuje uszkodzenie tkanki i nakazuje natychmiastowe przerwanie ćwiczeń lub ich zmianę w zakresie obciążeń.

Badanie funkcjonalne lokomocji

>                   Lokomocja to najważniejsza cecha motoryczna, która jest kształtowana po urazach aparatu ruchu.

>                   Badamy sposoby poruszania się pacjenta w pozycji spionizowanej, jak i na wózku. Obserwujemy zakres samodzielności chodu, przebyty dystans w jednostce czasu, wydatek energetyczny chodu, zakres pomocy ortopedycznych koniecznych do skutecznej lokomocji.

Badanie czynności samoobsługi

>                   Zarówno w czynnościach życia codziennego (ADL), jak i aktywności pozadomowej i zawodowej (IADL). Ocena ta decyduje na ile pacjent jest samodzielny i nie wymaga opieki fizjoterapeuty oraz jakie są możliwości powrotu do pracy po okresie rehabilitacji.

Metody klinimetryczne zastosowane w ocenie przebiegu usprawnienia należy różnicować w zależności podrodzaju schorzenia, którego skutki staramy się eliminować w procesie rehabilitacji. Pozwalają one na ocenę funkcjonalną poszczególnych układów i narządów poddanych procesowi usprawniania.

Najważniejszą cechą biologiczną warunkującą skuteczny przebieg rehabilitacji jest wydolność fizyczna obrazująca zintegrowaną funkcję wielu narządów i układów organizmu człowieka.

>                   Poprawa osobniczej wydolności konieczna jest dla pacjentów wszystkich grup schorzeń i poprzedzać powinna podjęcie specjalistycznej rehabilitacji motorycznej.

>                   Powinniśmy zatem rozpocząć od badania wydolności pacjentów i zgodnie z wynikami tych badań zakwalifikować ich do odpowiedniej grupy programu usprawniania.

>                   Pomocnym jest określenie wydolności w oparciu o wydatek energetyczny danej aktywności ruchowej mierzony zużyciem tlenu i jednostkami metabolicznymi MET.

ekwiwalent metaboliczny (metabolic equivalent – MET) – jednostka energii odpowiadająca zużyciu tlenu w warunkach podstawowych (w spoczynku) i wynosi 3,5 ml O2/kg/min.

Ocena możliwości funkcjonalnych pacjenta w oparciu o badania wydolności

3. ZASADY DIAGNOSTYKI FIZJOLOGICZNEJ:

>                    Należy znać wcześniej stan kliniczny pacjenta (zakres niepełnosprawności, stosowane dotychczas metody leczenia i rehabilitacji, stosowane leki, rodzaj stosowanego zaopatrzenia ortopedycznego itp.).

>                    Podczas wywiadu wstępnego uzyskać należy od pacjenta informacje o wykonywanej dotychczas pracy zawodowej, warunkach domowych, stanu materialnego oraz nawykach ruchowych (czy pacjent był aktywny fizycznie przed chorobą lub urazem?)

>                   Bardzo pomocne w planowaniu rehabilitacji i ocenie diagnostycznej są wyniki szpitalnych badań laboratoryjnych, szczególnie morfologia krwi i EKG. Na ich podstawie możemy określić czy u badanego nie ma przeciwwskazań do wykonywania wysiłków fizycznych i jest przygotowany do podjęcia aktywnej rehabilitacji.

>                   W miarę możliwości określić należy skład ciała (zakres otyłości) i warunki fizyczne do podejmowania określonego rodzaju aktywności ruchowej. W pewnych schorzeniach unikać należy np. ćwiczeń izometrycznych lub zaangażowania określonych grup mięśni.

>                   Przed badaniami wydolnościowymi warto także zbadać inne cechy motoryczne tj. siła mięśniowa, zakresy ruchów w stawach, gibkość, koordynacja, czas reakcji i in.

Kiedy wykonywać badania diagnostyczne?

ZAWSZE PRZED ROZPOCZĘCIEM PROGRAMU USPRAWNIANIA

>                    Po zakończeniu określonego cyklu ćwiczeń i programu motorycznego.

>                    Po okresie hipokinezji.

>                    Po okresie przerw w opiece terapeutycznej (np. po wypisaniu na pewien okres do domu).

>                    Przed operacją lub innymi zabiegami klinicznymi kreśląc możliwości funkcjonalne chorego.

Wykonywanie szerokiego zestawu badań czynnościowych służy następującym celom praktycznym:

>                    informacja uzyskana z badań czynnościowych pozwala opracować właściwy model usprawnienia adekwatnych do stanu klinicznego pacjenta i jego możliwości motorycznych i wydolnościowych,

>                    prowadzona na bieżąco diagnostyka wskazuje na postęp w usprawnianiu i pozwala na wprowadzanie niezbędnych korekt w programie pracy fizjoterapeuty,

>                    wykonane badania stanowią podstawę do podjęcia decyzji o pozostaniu lub wypisaniu ze szpitala oraz określą zakres opieki ambulatoryjnej i środowiskowej danej grupy chorych,

>                   określenie możliwości życiowych w skali ADL ma decydujący wpływ na zakres opieki fizjoterapeutycznej w domu pacjenta,

>                   zbadanie sprawności i wydolności w skali IADL określi możliwości zawodowe i kierunek ewentualnego przezawodowienia bez obawy o nawrót choroby,

>                   w trakcie badania szpitalnego fizjoterapeuta może dostarczyć ważnych informacji niezbędnych do właściwego przygotowania pacjenta do skomplikowanego leczenia lub zabiegu operacyjnego

4. PODSTAWY FIZJOLOGII WYSIŁKU (reakcja układu krążenia na wysiłek, max pobór tlenu, ekwiwalent metaboliczny)

Ocena reakcji organizmu na wysiłek statyczny

Wysiłek statyczny charakteryzuje się  przewagą skurczów izometrycznych.
W praktyce nie występują „czyste” skurcze izometryczne. Na ogół wzrostowi napięcia towarzyszy przynajmniej niewielka zmiana długości.

Przepływ krwi przez mięśnie szkieletowe zależy od siły skurczu izometrycznego

§                  Gdy siła skurczu nie przekracza 10-15% siły maksymalnej, przepływ krwi przez mięśnie odpowiada zwiększonemu zapotrzebowaniu na tlen (aktywizowane są jednostki motoryczne wolnokurczliwe) – brak objawów zmęczenia.

§                  Gdy siła skurczu wynosi 20-30% maksymalnej, przepływ krwi zwiększa się, ale wzrost ciśnienia tętniczego nie może pokonać oporu związanego z uciskiem mięśni na naczynia (aktywizowane są jednostki szybkokurczliwe) – narasta dług tlenowy i objawy zmęczenia.

Zależność czasu trwania wysiłku statycznego od siły skurczu mięśnia

W wysiłkach statycznych szybciej występują objawy zmęczenia z powodu:

§                  utrudnionego krążenia w mięśniach w wyniku wzmożonego napięcia

§                  braku pompy mięśniowej

§...