monitorowanie ryzyka.pdf

Bezpieczeństwo

Zarządzanie bezpieczeństwem – isrs 7

Monitorowanie

ryzyka

Z triady „Zarządzanie ryzykiem” pozostał do omówienia ostatni proces, a mianowicie pro-

ces 14. „Monitorowanie ryzyka”. Proces ten jest naturalnym uzupełnieniem dwóch poprzed-

nich procesów: oceny i kontroli ryzyka.

dr Jerzy Tadeusz

Karczewski

Koordynator projektów

i szkoleń BHP, audytor

akredytowany w Holan-

dii i w Polsce. Pracownik

naukowy Grupy Nauki

Bezpieczeństwa

Pracy Uniwersytetu

Technicznego w Delft

(Holandia). Kierował

projektami międzyna-

rodowymi z dziedziny

BHP. We współpracy

z DNV i PIP urucho-

mił projekt EVISA,

mający na celu poprawę

zarządzania BHP.

Wykładowca zarzą-

dzania BHP na AGH

w Krakowie, Politechnice

Łódzkiej oraz w War-

szawskiej Wyższej

Szkole Ekonomicznej

zarządzania odpowiadały:

1.Ustanowieniu systemu – proces 3. „Ocena

ryzyka”. Poprzez dokładną analizę natury za-

grożenia, potencjalnych skutków, możliwych

środków ochrony, częstotliwości ponoszenia strat

spowodowanych danym zagrożeniem organizacja

ustala optymalny w danych warunkach zestaw

działań pozwalających na uzyskanie akceptowa-

nego dla danej organizacji poziomu ryzyka.

2.Wdrożenie systemu – proces 9. „Kontrola ryzy-

ka”, wcielenie do organizacji zestawu działań

zmniejszających poziom ryzyka do akcepto-

wanego. Dobrze wdrożony system oznacza, że

wszystkie przewidziane środki ochrony zostały

dostarczone i są stosowane. Warto zauważyć,

że gama rozwiązań obniżających poziom ryzyka

może być szeroka i zależy oczywiście od kon-

kretnego zagrożenia. Wymieńmy dla przykładu

podstawowe środki ochrony:

• środki ochrony indywidualnej,

• środki ochrony zespołowej,

• szkolenia, instruktaże i trening,

• badania lekarskie,

• pisemne pozwolenia na pracę,

• system konserwacji prewencyjnej,

• procedury pracy,

• instrukcje,

• informacja o zagrożeniach,

• barwy i znaki bezpieczeństwa,

• systemy motywacyjne,

• pomiary środowiskowe,

• wiele innych.

Trzecim etapem jest właśnie monitorowanie

i doskonalenie systemu. Monitorowanie powinno

pomóc w uzyskaniu wiarygodnej odpowiedzi na

dwa podstawowe pytania:

• czy system został dobrze ustanowiony,

• czy system został dobrze wdrożony.

Odpowiedź na pierwsze z postawionych pytań

najczęściej uzyskujemy poprzez wskaźniki reak-

tywne, czyli odnoszące się do ponoszonych przez

organizację strat. Wielkość strat może świadczyć

o złym ustanowieniu systemu. Ma to miejsce wtedy,

gdy przyjęte rozwiązania są nieskuteczne, a błędy

zostały popełnione na etapie analizy i oceny ryzyka

(w tym błędne oszacowanie ryzyka, brak wiedzy na

temat danego zagrożenia lub skutecznych środków

ochrony, ograniczone środki ﬁnansowe, presja

czasu itp.).

Odpowiedź na drugie z postawionych pytań

uzyskujemy najczęściej poprzez wskaźniki pro-

aktywne, czyli odnoszące się do funkcjonowania

systemu, a w szczególności do funkcjonowania

przyjętych środków ochrony. Uzupełnieniem wie-

dzy na temat wdrożenia systemu są oczywiście

pomiary środowiskowe. Wskaźniki proaktywne to

najlepszy wyznacznik do sprawdzenia, jak działa

system. Jest to bezcenna informacja, aby uzyskać

wiarygodną odpowiedź na podstawowe pytanie:

Krystyna Wanda

Karczewska

Audytor wiodący

bezpieczeństwa pracy

(msm 2 , SLA, MSM,

isrs), akredytowana

w Holandii i w Polsce,

w latach 1991-99

główny specjalista

w Departamencie Analiz

i Statystyki w Głównym

Inspektoracie Pracy,

sekretarz projektu

EVISA. Współautorka

programu komputero-

wego EVISA do oceny

i doskonalenia systemu

zarządzania bezpie-

czeństwem i higieną

pracy wg ISRS, oraz pod-

ręcznika „Zarządzanie

Bezpieczeństwem

Pracy. Ocena Ryzyka

Zawodowego”

Wskaźniki proaktywne

wskaźniki reaktywne

niskie

wysokie

niskie

System źle funkcjonuje, ale dotychczas nie

ponieśliśmy dużych strat. Poważne ostrzeże-

nie na przyszłość, należy sprawdzić przyczyny

złego funkcjonowania systemu i to poprawić

System dobrze funkcjonuje, dotychczas nie ponieśli-

śmy dużych strat. Potrzebne jest dalsze monitorowa-

nie funkcjonowania systemu

wysokie

System źle funkcjonuje, ponieśliśmy

duże straty. Konieczne są natychmiasto-

we działania doskonalące z naciskiem

na funkcjonowanie systemu

System dobrze funkcjonuje, ponieśliśmy duże straty.

Wystąpiły błędy w ustanawianiu systemu. Konieczne

są natychmiastowe działania doskonalące z naci-

skiem na poprawę środków kontroli ryzyka

Tab. 1

26 Promotor 10/08

D wa wcześniejsze procesy w terminach systemu

Bezpieczeństwo

Skuteczne monitorowa-

nie jest warunkiem sku-

tecznego zapobiegania,

a skuteczne zapobiega-

nie jest warunkiem ko-

niecznym do osiągnięcia

efektywności systemu

zarządzania.

• prawdopodobieństwo – 1% (jeden pracownik

na 100 ulega wypadkowi w ciągu roku), czyli

– 3 punkty.

Daje to: 15 x 10 x 3 = 450 punktów, czyli bardzo

wysokie, nieakceptowane ryzyko.

Następnie oszacowano poziom ryzyka, zakłada-

jąc, że środki ochrony są stosowane:

• potencjalne skutki dla człowieka = śmierć, czyli

15 punktów – bez zmian,

• ekspozycja – stała (kilka godzin dziennie), czyli

10 punktów – bez zmian,

• prawdopodobieństwo – 0,001% (jeden pracow-

nik na 100 000 ulega wypadkowi w ciągu roku),

czyli 0,2 punktu.

Daje to: 15 x 10 x 0,2 = 30 punktów, czyli małe,

akceptowane ryzyko.

Wyobraźmy sobie, że organizacja postanowiła

sprawdzić, na jakim poziomie przewidziane środki

ochrony są stosowane przy pracach na wysoko-

ści. Okazało się (dzięki przeglądom, obserwacji

zachowań, rejestracji zdarzeń potencjalnie wypad-

kowych, sprawdzaniu ważności badań lekarskich

itp.), że sytuacja nie jest zbyt dobra, gdyż w 25%

przypadków doszukano się odstępstw. A jaki jest

rzeczywisty poziom ryzyka dla prac na wysokości?

Dla 300 pracowników sprawa jest oczywista,

prawdopodobieństwo wypadku wynosi w dalszym

ciągu 0,001%. Dla pozostałych 100 należy przyjąć

poziom 1%.

(300 x 0,001 + 100 x 1)/400 = 0,25075, czyli

jest to w dalszym ciągu prawdopodobieństwo dają-

ce 3 punkty, a więc poziom nieakceptowany.

Co będzie przy 10% odchyleń?

(360 x 0,001 + 100 x 1)/40 = 0,1009. Zdu-

miewające, ale jest to w dalszym ciągu ten sam

przedział, a więc poziom nieakceptowany. Dopiero

zejście poniżej 10% odchyleń pozwoli na zmniejsze-

nie prawdopodobieństwa do poziomu 0,1%, co daje

1 punkt, czyli poziom ryzyka wyniesie wtedy 15 x 10

x 1 = 150 punktów, czyli średnie, akceptowane dla

rozważanej organizacji ryzyko.

Dla wielu organizacji poziomem akceptowanym

jest jednak ryzyko mieszczące się w kategoriach

pomijalne i małe ryzyko, czyli do 70 punktów.

W rozważanym przykładzie liczba odstępstw nie

może przekraczać 0,75% (proszę to sprawdzić

samemu).

czy poziom ryzyka jest rzeczywiście na poziomie,

który kierownictwo uznało za akceptowalny? To

pytanie jest kluczowe dla oceny wiarygodności

organizacji przez kierownictwo, ale również przez

zainteresowane strony, np. kontrahentów, partne-

rów, dostawców czy klientów. Organizacja, która

nie potraﬁ utrzymać poziomu ryzyka na założonym

poziomie, nie może być wiarygodnym partnerem

w biznesie. W tab. 1 został przedstawiony sposób

interpretacji pomiarów reaktywnych i proaktyw-

nych, który można traktować jako zbiór wskazówek

do dalszych działań.

W przypadku złego funkcjonowania systemu

szczególną uwagę, zgodnie z podejściem DUAT

opisanym w poprzednim artykule (1), należy zwró-

cić na te zagrożenia, dla których potencjalne straty

mogą być bardzo duże. W takich przypadkach źle

funkcjonujący system to prawdziwa bomba zega-

rowa. Konieczne jest natychmiastowe podjęcie

działań poprawiających funkcjonowanie systemu.

Żeby zrozumieć, jak ważne są informacje o funk-

cjonowaniu systemu, rozważmy następujący prosty

przykład.

Przykład

Rozważmy sytuację opisaną w poprzednim

artykule: 400 pracowników pracuje regularnie

na wysokości około 20 metrów. W ocenie ryzyka

ustalono m.in. konieczność badań lekarskich oraz

stosowanie środków zabezpieczających przed

upadkiem z wysokości. Organizacja do oceny ryzyka

wykorzystuje metodę Risk Score (2), a poziom ak-

ceptowany został przyjęty na poziomie 3 kategorii,

czyli do 200 punktów.

Organizacja oceniła ryzyko „zerowe”, bez środ-

ków ochrony, i zostało ono oszacowane jako:

• potencjalne skutki dla człowieka = śmierć, czyli

15 punktów,

• ekspozycja – stała (kilka godzin dziennie), czyli

10 punktów,

A NALIZA

Podany przykład może być bardzo dobrą ilustracją

tego, w jaki sposób organizacja powinna pod-

chodzić do spełnienia wymagania normy OHSAS

18001:2007 zawartego w punkcie 4.3.1 Iden-

tyﬁkacja zagrożeń, ocena ryzyka i określenie

środków kontroli co do procedury identyﬁkacji

zagrożeń i oceny ryzyka: Procedura identyﬁkacji

zagrożeń i oceny ryzyka powinna brać pod uwagę

www.promotor.elamed.pl 27

Bezpieczeństwo

Żadna odpowie-

dzialna organi-

zacja nie może

pozwolić sobie

na to, aby zagro-

żenia nie były na-

leżycie monitoro-

wane.

zachowanie osób, ich możliwości i inne czynniki

ludzkie.

Jeśli zauważymy, że niestosowanie wymaganych

środków ochrony to właśnie „czynnik ludzki”, to po-

dany powyżej przykład może być wskazówką, w jaki

sposób w ocenie ryzyka można wziąć pod uwagę

zachowanie osób, oczywiście tych nieprzestrzega-

jących przyjętych środków ochrony i jaki poziom

nieprawidłowych zachowań pozwala na utrzymanie

akceptowanego poziomu ryzyka. Reasumując, kie-

rownictwo organizacji musi odpowiedzieć sobie na

pytania: czy wystarczy nam akceptowany poziom

na papierze (udokumentowana ocena ryzyka)?

Czy chcemy zbudować taką kulturę organizacji,

że ocena „papierowa” będzie miała pokrycie

w codziennej rzeczywistości? Co więcej, czy mając

informacje o złym funkcjonowaniu systemu, znaj-

dziemy wystarczającą motywację, aby istniejący

system doskonalić, zarówno pod kątem przyjętych

rozwiązań (doskonalenie działań redukujących ry-

zyko), jak i, a może przede wszystkim, ze względu

na codzienne funkcjonowanie systemu?

• 14.1. Monitorowanie zagrożeń zdrowia,

• 14.2. Monitorowanie zagrożeń urazowych,

• 14.3. Monitorowanie zagrożeń bezpieczeństwa

ﬁrmy,

• 14.4. Monitorowanie zagrożeń środowiska,

• 14.5. Satysfakcja klientów,

• 14.6. Skuteczność monitorowania zagrożeń,

• 14.7. Badania opinii,

• 14.8. Obserwacja zachowań,

• 14.9. Obserwacja procesu pracy,

• 14.10. Audyty.

Omówimy kolejno charakterystyczne wymagania

dla poszczególnych podprocesów.

14.1. M ONITOROWANIE

ZAGROŻEŃ ZDROWIA

Podstawowym zadaniem jest sprawdzenie skutecz-

ności środków ochrony zdeﬁniowanych w procesie

3.1 i wdrożonych w procesie 9.1. Monitorowanie

ma na celu uzyskanie odpowiedzi na następujące

pytania:

• czy środki ochrony są wdrożone,

• czy system jest skuteczny (wskaźniki reaktywne),

• czy system jest zgodny z wymaganiami praw-

nymi,

• jaki jest stan zdrowia załogi,

• jaki jest stan zdrowia indywidualnych pracowni-

ków,

• czy prowadzone są odpowiednie badania lekar-

skie.

Wyniki monitorowania zagrożeń zdrowia powinny

być okresowo raportowane.

C EL PROCESU

„M ONITOROWANIE RYZYKA ”

Podstawowym celem jest uzyskanie potwierdze-

nia, że wdrożony system jest skuteczny. Jest to

informacja bardzo ważna dla kierownictwa oraz

dla zainteresowanych stron. Równie ważne jest

wykrywanie sytuacji, gdy środki ochrony są nie-

wystarczające bądź funkcjonowanie systemu jest

poniżej przyjętych standardów. W obu przypadkach

konieczne jest podejmowanie zdecydowanych

działań doskonalących.

14.2. M ONITOROWANIE

ZAGROŻEŃ URAZOWYCH

Podstawowym zadaniem jest sprawdzenie sku-

teczności środków ochrony wdrożonych w proce-

sie 9.2. Monitorowane powinny być następujące

zapisy:

S TRUKTURA PROCESU 14.

M ONITOROWANIE RYZYKA

W isrs 7 proces 14. składa się z następujących

podprocesów:

28 Promotor 10/08

Bezpieczeństwo

• wyniki ogólnych przeglądów warunków pracy,

• wyniki obserwacji zachowań i obserwacji procesu

pracy,

• raporty z badania zdarzeń wypadkowych,

• raporty ze specjalistycznych przeglądów dotyczą-

cych konkretnych zagrożeń.

Wyniki monitorowania zagrożeń urazowych po-

winny być okresowo raportowane.

14.3. M ONITOROWANIE ZAGROŻEŃ

BEZPIECZEŃSTWA FIRMY

Podstawowym zadaniem jest sprawdzenie skutecz-

ności środków ochrony wdrożonych w procesie 9.3.

Monitorowane powinny być następujące zapisy:

• wyniki ogólnych przeglądów warunków pracy,

• wyniki obserwacji zachowań,

• dane ochrony ﬁrmy,

• informacje zewnętrzne dotyczące ochrony ﬁrmy.

Wyniki monitorowania zagrożeń bezpieczeństwa

ﬁrmy powinny być okresowo raportowane.

14.4. Ś RODKI OCHRONY

DLA ZAGROŻEŃ ŚRODOWISKA

Podstawowym zadaniem jest sprawdzenie skutecz-

ności środków ochrony wdrożonych w procesie 9.4.

Monitorowanie ma na celu uzyskanie odpowiedzi

na następujące pytania:

• czy środki ochrony są wdrożone,

• czy system jest skuteczny (wskaźniki reaktyw-

ne),

• czy system jest zgodny z wymaganiami prawny-

mi,

• czy przestrzegane są wewnętrzne standardy

ochrony środowiska.

Wyniki monitorowania zagrożeń środowiskowych

powinny być okresowo raportowane.

14.5. S AT YSFAKCJA KLIENTÓW

Jest to wymóg systemu zarządzania jakością.

Podstawową sprawą jest wdrożenie systemu bada-

jącego poziom satysfakcji klientów. Badania takie

pozwalają na podejmowanie działań doskonalących

w obszarze jakości. Podstawowym wskaźnikiem

jest poziom lojalności klientów. Bardzo ważne jest,

aby wyniki badań zostały efektywnie wykorzystane

do poprawy satysfakcji klientów.

14.6. S KUTECZNOŚĆ

MONITOROWANIA ZAGROŻEŃ

Jest to ocena systemu monitorowania zagrożeń

w organizacji. Podstawowym celem jest sprawdze-

nie, czy system monitorowania funkcjonuje zgodnie

z przyjętymi standardami. W przypadku odstępstw

konieczne jest podejmowanie skutecznych działań

doskonalących. Żadna odpowiedzialna organizacja

nie może pozwolić sobie na to, aby zagrożenia nie

były należycie monitorowane.

www.promotor.elamed.pl 29

Bezpieczeństwo

Audyty behawioralne

to jeden z najskutecz-

niejszych sposobów na

budowanie kultury bez-

pieczeństwa pracy oraz

redukcję nieprawidło-

wych zachowań pracow-

ników.

• sporządzanie raportów z przeprowadzonych

obserwacji,

• wyciąganie wniosków i podejmowanie działań

korygujących,

• okresową analizę trendów,

• weryﬁkację programu w przypadku istotnych

zmian, np. nowe procedury pracy, nowe urządze-

nia, nowi pracownicy.

14.10. A UDYTY

Skuteczność systemu zarządzania oceniamy

między innymi przy pomocy audytów. Organizacja

powinna posiadać program audytów obejmujący za-

równo audyty wewnętrzne, jak i audyty zewnętrzne,

np. audyty korporacyjne, audyty dostawców, audyty

podwykonawców. Każdy audyt powinien dostarczać

trzy podstawowe informacje:

• czy system zarządzania jest wystarczający, czy

nie ma w nim luk,

• czy ustalone w systemie procedury są poprawne

i wystarczające,

• czy system funkcjonuje zgodnie z założeniami,

czy nie ma niezgodności.

Dobry system audytów wymaga:

• kompetentnych audytorów,

• harmonogramu,

• realizacji zgodnie z przyjętym harmonogramem.

Każdy audyt powinien być udokumentowany (ra-

port z audytu), spostrzeżenia powinny być poparte

dowodami, a wyniki audytu powinny być przekazy-

wane kierownictwu organizacji.

14.7. B ADANIE OPINII

Jednym z najlepszych sposobów monitorowania

postawy pracowników i ich stosunku do systemów

zarządzania są badania ankietowe. Kluczowymi

sprawami są ocena uzyskanych wyników, ich zako-

munikowanie oraz podjęcie działań doskonalących

dla zidentyﬁkowanych problemów.

14.8. O BSERWACJA ZACHOWAŃ

Nieprawidłowe zachowania pracowników to główna

przyczyna zdarzeń wypadkowych. Tzw. audyty beha-

wioralne to jeden z najskuteczniejszych sposobów

na budowanie kultury bezpieczeństwa pracy oraz

redukcję nieprawidłowych zachowań pracowników.

Dobry system audytów behawioralnych powinien

obejmować:

• program obserwacji zachowań,

• informację dla wszystkich pracowników,

• szkolenie obserwatorów,

• aktywny udział jak największej grupy pracowników

(od najwyższego kierownictwa do pracowników li-

niowych), a nawet pracowników kontraktowych,

• sporządzanie raportów z przeprowadzonych

obserwacji,

• wyciąganie wniosków i podejmowanie działań

korygujących,

• okresową analizę trendów,

• system zachęcający pracowników do udziału

w programie obserwacji zachowań.

Z AKOŃCZENIE

W tym numerze omówiliśmy trzeci i ostatni ele-

ment triady „Zarządzanie ryzykiem”. Proces „Mo-

nitorowanie ryzyka” to kluczowy proces z punktu

widzenia kierownictwa. Wszystkie błędy popełnio-

ne na etapie analizy i oceny (proces 3) oraz wdro-

żenia środków ochrony (proces 9) można jeszcze

poprawić, jeśli monitorowanie systemu jest na tyle

skuteczne, że pozwala na ocenę funkcjonowania

systemu i ocenę rzeczywistego ryzyka przed wy-

stąpieniem poważnych strat.

Dlatego tak ważne są wskaźniki proaktywne, bo

tylko one niosą informację o przyszłych stratach.

Na ich podstawie można budować i doskonalić

efektywny system nastawiony na zapobieganie. Na

podstawie wskaźników reaktywnych informujących

o stratach dowiadujemy się co prawda o skutecz-

ności systemu zarządzania, ale zawsze za późno,

aby zapobiec niepotrzebnym stratom. Taki system

jest nastawiony na reagowanie na straty, a takie

podejście nigdy nie może być efektywne.

Skuteczne monitorowanie jest więc warunkiem

skutecznego zapobiegania, a skuteczne zapobie-

ganie jest warunkiem koniecznym do osiągnięcia

efektywności systemu zarządzania.

Piśmiennictwo

1. Karczewski J.,

Karczewska K.: Kontrola

ryzyka . „Promotor”

9/08, Katowice,

Wydawnictwo Elamed.

2. Karczewski J.:

System Zarządzania

Bezpieczeństwem Pracy .

ODiDK, Gdańsk 2000.

14.9. O BSERWACJA PROCESU PRACY

Nieprawidłowe wykonywanie zadań to poważne

ryzyko wypadku. Dobry system obserwacji procesu

pracy powinien obejmować:

• program obserwacji zachowań,

• identyﬁkację prac niebezpiecznych na podstawie

oceny ryzyka,

• informację dla obserwowanych pracowników,

• szkolenie obserwatorów,

30 Promotor 10/08

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: