· (1776-1841) - niemiecki pedagog , psycholog i filozof ; profesor uniwersytetu w Getyndze i Królewcu . Z psychologicznej analizy procesu nauczania wyprowadził szereg dyrektyw i praktyk i rozwinął formalny system teorii nauczania (herbartyzm) .
Podczas studiów prawniczych w Jenie zaprzyjaźnił się z Fryderykiem Schillerem i pod jego wpływem zaczął interesować się zagadnieniami pedagogiki i filozofii . Przez całe życie prowadził badania nad celami i metodami wychowania . Pracował jako prywatny nauczyciel w Szwajcarii , gdzie zapoznał się dokładnie z metodami Pestalozziego i został ich swoistym wyznawcą oraz reformatorem . Po habilitacji w zakresie filozofii i pedagogiki objął w 1809 r. obowiązki profesora tych przedmiotów w Królewcu oraz prowadził seminarium pedagogiczne , na którym studenci uczyli się stosowania w praktyce omawianych przez niego na wykładach zasad wychowania . W 1833 r. przeniósł się na uniwersytet w Getyndze .
Herbart oparł swój system pedagogiczny na etyce i psychologii . Herbart uzasadniał potrzebę teorii wychowania tym , że praktyka może na każdym kroku stwarzać trudności i wątpliwości . Ustalił ścisły związek między pedagogiką a etyką i psychologią . Etyka to filozofia praktyczna , oznaczająca cel wychowania . Psychologia to środki i drogi wiodące do celu . Jej treść wypełniają wyobrażenia . Tylko one są istotą i podstawą życia duchowego . Wszystkie inne procesy duchowe , jak uczucia , pożądania , wola i myślenie , są tylko zmieniającym się stanem i kombinacjami wyobrażeń i od nich całkowicie zależą .
Najwyższym celem wychowania wg Herbarta jest kształtowanie silnych charakterów , odznaczających się pięcioma ideami moralnymi :
Ponieważ formowanie charakterów jest podstawowym celem wychowania , starał się Herbart ustalić najbardziej właściwe metody gwarantujące powodzenie pracy pedagogicznej . Pedagogikę ogólną podzielił na trzy części :
Sumując dociekania Herbarta nad celami wychowania można stwierdzić , że głównym zadaniem nauczyciela – wychowawcy jest wpojenie młodzieży odpowiednich pragnień i zainteresowań , stworzenie w jej umysłach wewnętrznej nad nimi kontroli oraz wykształcenie dojrzałości sądu .
To złożone i trudne zadanie można wykonać jedynie , zdaniem Herbarta , przez wychowujące nauczanie . Herbart nie oddzielał wychowania od nauczania . Twierdził , że wola i rozum rozwijają się równocześnie dzięki temu samemu wychowawczemu nauczaniu . O pozytywnej roli nauczania wychowującego świadczy jego zdolność budzenia w umysłach wielostronnego zainteresowania , do którego to określenia Herbart dodawał często przymiotnik „zrównoważone” . Chodziło mu o unikanie przesadnej wielostronności bawienia się po amatorsku wszystkim . Uważał , że zainteresowanie to rodzaj umysłowej aktywności , którą nauczanie ma wywołać i że tok nauczania zależy w równej mierze od nauczyciela , ucznia i przedmiotu . Jeśli przedmiot nie zdobędzie zainteresowania ucznia , wtedy powstają ujemne następstwa , toczące się w kółko .
W zainteresowaniu wyróżniał Herbart dwa aspekty , z których każdy dzieli się na trzy części :
– obiektywny - określany jako wiedza , odnosi się do różnych działań , w których jednostka uczestniczy lub różnych stron środowiska , na które reaguje ; w wiedzy wyróżnia się zjawiska przyrodnicze , prawa naukowe , związki estetyczne ;
– subiektywny - odnosi się do życzliwości wynikającej ze społecznego obcowania człowieka .
Nauczyciel – wychowawca musi wiedzieć nie tylko czego uczyć , ale i jak uczyć . Należy stosować tylko taką wiedzę , która jest prawidłowo przyswajana i budzi zainteresowanie uczniów . Najważniejszy jest postulat Herbarta łączenia nowych wiadomości z dawniej zdobytą wiedzą ucznia . Przyswajanie nowego materiału wymaga przede wszystkim uporządkowanej pracy , w której wyróżnia dwa kolejno następujące po sobie akty , którym odpowiadają stopnie formalne nauczania ( wg terminologii T. Zillera ) :
Dużym brakiem herbartowskiej teorii nauczania było całkowite zlekceważenie samodzielności uczniów w procesie zdobywania wiedzy , co w konsekwencji prowadziło do wychowywania jednostek biernych .
· (1782-1852) - pedagog niemiecki ; założyciel zakładu wychowawczego dla małych dzieci , zwanego „ogrodem dziecięcym” ; kładł nacisk na wszechstronny i harmonijny rozwój umysłowy , moralny i fizyczny , zgodny z indywidualnymi cechami dziecka . Jego praca z zakresu pedagogiki pt. Wychowanie człowieka zawiera uwagi na temat wychowywania dzieci w wieku przedszkolnym .
Działalność pedagogiczna Froebela i idea „ogródków dziecięcych” wyrosła pod wpływem trzech czynników :
– zbyt surowe , pozbawione ciepła rodzinnego wychowanie ojcowskie ( wcześnie utracił matkę ) ;
– przykre wspomnienia ze szkoły ludowej , w której panował formalizm i przeładowanie programu nauczania ;
– dwuletnie , bliskie stosunki z Pestalozzim podczas pobytu w Szwajcarii .
W Keilhau otworzył prywatny zakład wychowawczy dla chłopców w wieku szkolnym . Jego głównym dążeniem było wychowanie uczniów na samodzielnych , myślących i wolnych ludzi . Główny nacisk kładł na nauczanie matematyki , chemii , fizyki , przyrody , geografii , dużo uwagi poświęcał zajęciom praktycznym jak też kształtowaniu samodzielności uczniów .
„ Czy przyszłe życie dziecka będzie aktywne czy bierne , twórcze czy bezużyteczne , zależy nie tylko od jego wrodzonych i naturalnych skłonności , ale również od właściwego trybu życia w okresie dzieciństwa . ”
Froebel zaczął dążyć do wypracowania sposobów rozwijania umysłów i charakterów dzieci w wieku przedszkolnym . Założył wraz ze swymi współpracownikami w Blankenburgu koło Keilhau Zakład dla Rozwijania Zamiłowań Dzieci i Młodzieży do Pracy , do którego przyjął grupę dzieci w wieku przedszkolnym , z której utworzył zespół eksperymentalny . W czasie pracy z tym zespołem powstawały zaczątki systemu pedagogiki przedszkolnej Froebla . Sformułował on wówczas ostatecznie teorię roli zabawek , które nazywał „darami” . Równocześnie organizował kursy , których słuchaczki otrzymywały nazwę „przewodniczek zabaw” .
Lata 1837 – 1850 były najważniejszym okresem kształtowania się pedagogiki przedszkolnej Froebla . W tym czasie opracował projekt wzorowego zakładu , któremu nadał nazwę „ogródek dziecięcy” (Kindergarten) .
Po początkowym okresie niezrozumienia wśród społeczeństwa jego postulaty pedagogiczne zyskały uznanie władz szkolnych , jednak klęska powstania narodowego , tzw. Wiosny Ludów , spowodowała ponowne zahamowanie postępu oświaty. W 1851 r. rząd pruski wydał formalny zakaz otwierania i utrzymywania ogródków dziecięcych . Pomimo ostrych protestów zarówno ze strony nauczycieli ludowych , rodziców oraz przyjaciół Froebla , zniesienie zakazu nastąpiło kilka lat po jego śmierci .
Najważniejszą zdobyczą pedagogiki Froebla było zrozumienie , że w wychowaniu dzieci wieku przedszkolnego należy stosować inne metody i środki niż w szkole dla dzieci starszych . Za najważniejszy środek pedagogiczny wieku przedszkolnego uznał zabawy i gry , prowadzone zbiorowo w grupach rówieśników , co w konsekwencji prowadziło do powstania ogródków dziecięcych . Twierdził , że dzieci winny w wesołej i swobodnej zabawie ćwiczyć wszechstronnie i kształcić wszystkie swoje uzdolnienia , a ogródek winien zapewnić im odpowiednie zajęcia , ćwiczyć ciała , pobudzać dusze do poznawania natury i otaczającego świata . Argumenty te opierał na spostrzeżeniach , że dzieci w wieku przedszkolnym cechuje szczególnie duża witalność i wzmożone pragnienie działania , które powinno znaleźć ujście przede wszystkim w zabawach .
Wiek przedszkolny podzielił Froebel na trzy okresy , wyznaczając dla każdego z nich odpowiednie zabawki oraz formy zabaw . Piłkę uważał za pierwszy „dar” , który dziecko powinno otrzymać w ogródku . W następnym okresie dostawało ono do zabawy kulę , walec , sześcian , wreszcie klocki . Dużą rolę wychowawczą przypisywał także zajęciom praktycznym , głównie lepieniu , klejeniu , wyszywaniu oraz tzw. wychowaniu estetycznemu ( wzornictwo , śpiew , rysunek ) , jak też zajęciom ruchowym . Do ważnych czynników swojego systemu zaliczał obcowanie dzieci z przyrodą , zalecał obserwowanie zjawisk natury , pielęgnowanie roślin itp.
Pomimo niewątpliwych zalet miał system Froebla też cechy negatywne . Był przeładowany materiałem nauczającym , który hamował swobodną zabawę dziecka , pozbawiał ją cech naturalności i obciążał umysł balastem zbyt trudnych i nie przystosowanych do wieku wiadomości .
System Froebla zaczął rozpowszechniać się w Europie i w innych częściach świata niedługo po śmierci swego twórcy . Na podstawie jego systemu opierali swą pracę i swoje koncepcje m.in. : Berta von Marenholtz Buhlow , uczennica Froebla Henriette Schrader Breymann , Maria Montessori , Oliwier Decroly .
· (1854-1932) - pedagog niemiecki , początkowo nauczyciel szkoły ludowej , potem gimnazjum, wreszcie profesor uniwersytetu w Monachium i poseł do Reichstagu ; jeden z głównych twórców koncepcji szkoły pracy i pedagogiki kultury ; jego największe dzieło to książka pt. Pojęcie szkoły pracy .
System Kerschensteinera ukształtował się w toku jego działalności pedagogicznej pod wpływem współczesnych mu kierunków myśli wychowawczej różnych krajów Europy i Ameryki Północnej , a także pod wpływem klasyków pedagogiki . Spośród nich najbardziej cenił Pestalozziego .
Kerschensteiner uważał , że uczeń powinien dochodzić do poznawania pewnych prawd i przyswajać sobie nowe pojęcia w trakcie samodzielnie wykonywanych prac . Twierdził również , że znacznej części ludzi wystarczy do rozwoju ich osobowości wykonywanie pracy fizycznej . W systemie Kerschensteinera praca była środkiem i równocześnie celem nauczania . W jego teorii państwo jest najwyższym dobrem , któremu powinny być podporządkowane wszystkie cele jednostkowe . Z tych relacji wypływały trzy zadania postawione przed szkołą publiczną . Powinna ona :
– przysposabiać dzieci do wykonywania pracy zawodowej ;
– przepajać zasadami etyki wykształcenie zawodowe ;
– przygotować wychowanków do realizowania w państwie ideału moralności społecznej .
Szkoła początkowa i dokształcająca ( dla młodzieży pracującej ) są w stanie wypełnić dwa pierwsze zadania . Całkowitą realizację trzeciego celu ( umoralnianie społeczeństwa ) , ze względu na niedostateczną jeszcze dojrzałość wychowanków szkół elementarnych i wąski program nauczania w szkołach dokształcających , można osiągnąć dopiero w szkołach średnich .
Kerschensteiner domagał się zapewnienia w programie szkoły elementarnej poważnego miejsca zajęciom warsztatowo – ręcznym i ograniczenia do minimum , w stopniu niezbędnym do wykonywania zawodu , wiadomości ogólnokształcących . Kładł wielki nacisk na wyrabianie w uczniach „rzeczowego” podejścia do pracy , tzn. na wpajanie im solidności i systematyczności , na nauczenie ich znajdowania radości w dobrze wykonywanym zadaniu .
Zadania szkoły publicznej szkoły wg Kerschensteinera były następujące :
– wytwarzanie nawyków sumiennej pracy , potrzebnych dobremu robotnikowi - uczeń powinien widzieć w pracy zawodowej nie tyle źródło korzyści materialnych , ile raczej moralny obowiązek wobec państwa i społeczeństwa ;
– organizowanie zespołów pracy - praca wykonywana w zespole pomogłaby wytworzyć więź społeczną między jego członkami , umożliwiałaby każdej jednostce odnalezienie swojego miejsca w społeczeństwie i odkrycie sensu własnej pracy w jej przydatności dla zespołu ;
Szkoła początkowa miała przygotowywać grunt do realizacji najważniejszego zadania pedagogiki , które polegało na wychowaniu obywatelskim . Do dwóch ostatnich klas szkół dokształcających Kerschensteiner postulował wprowadzić specjalny przedmiot : wychowanie państwowe . Nauczanie w szkole średniej miało również opierać się na pracy , ale wyłącznie myślowej .
Kerschensteiner wyodrębniał dwa szczeble kształcenia . Szkoły na poziomie elementarnym oraz dokształcającym miały przygotowywać młodzież przede wszystkim do wykonywania zawodów fizycznych . Szkoły średnie natomiast miały przygotowywać do pracy umysłowej . W tym podziale zadań wychowania na dwa kierunki występuje wyraźnie burżuazyjna ograniczoność teorii Kerschensteinera .
· (1746-1827) - pedagog i pisarz szwajcarski ; twórca nowożytnego systemu i metod nauczania początkowego , zwany ojcem szkoły ludowej .
Ogromny wpływ na postawę życiową i działalność Pestalozziego miała przedwczesna śmierć ojca i związany z tym kontakt z opiekunką , pochodzącą z ludu . Już w tych wczesnych latach życia rozbudziła w nim miłość i poszanowanie do ludu .
Początkowo postanowił poświęcić się rolnictwu . Założył wzorowe gospodarstwo rolne , aby w ten sposób wpływać na podniesienie kultury rolnej wsi . Gospodarstwo jednak , któremu nadał nazwę Neuhof , nie ziściło jego zamierzeń . Wówczas wpadł na pomysł zorganizowania zakładu rolniczo – wychowawczego dla biednych dzieci . W ten sposób wkroczył Pestalozzi na drogę działalności pedagogicznej .
W otwartym w 1774 r. zakładzie wychowawczym znalazło pracę i opiekę kilkadziesięcioro dzieci . Program nauczania w Neuhof przewidywał oprócz czytania , pisania i rachunków kształcenie zawodowe . Chłopcy mieli zaznajomić się z pracą rolnika , zaś dziewczęta uczyły się prowadzenia gospodarstwa domowego . Przygotowanie dzieci do pracy zawodowej nie stanowiło jednak głównego celu szkoły . Pestalozziemu chodziło przede wszystkim o rozwój wrodzonych sił moralnych , intelektualnych i fizycznych swoich wychowanków , aby dzięki nim potrafili poprawić własną sytuację materialną i korzystać racjonalnie z praw wolności .
Po pięciu latach istnienia zakład wychowawczy w Neuhof został zamknięty z powodu braku środków materialnych , a Pestalozzi postanowił poświęcić się działalności pisarskiej .
Doświadczenia wyniesione z Neuhof znalazły swój wyraz w rozprawie pt. Wieczory pustelnika (1780) . Pisał w niej , że celem wychowania jest rozwój i wyrobienie wewnętrznych sił natury ludzkiej . Do wykształcenia mają prawo wszyscy ludzie - twierdził Pestalozzi wyprzedzając idee oświatowe rewolucji francuskiej - a podłożem wychowawczym , na którym ma rozwijać się prawdziwe człowieczeństwo , jest rodzina . Szkoła elementarna powinna kontynuować działalność wychowawczą rodziny . Kreśląc dla niej podstawowe zadania wyrażał pogląd , że należy jej nadać nie zawodowy , lecz ogólny charakter , a jej celem powinien być harmonijny rozwój wszelkich sił i zdolności człowieka , na których może się oprzeć dalsze kształcenie lub przygotowanie zawodowe .
W rok później ukazała się realistyczna , barwnie i żywo napisana powieść oparta na motywach ludowych pt. Leonard i Gertruda . Przedstawił w niej autor obraz szkoły ludowej potraktowanej jako główne narzędzie odrodzenia społecznego . Nauczyciel starał się powiązać zajęcia szkolne z zajęciami domowymi i utrzymać wśród dzieci nastrój domu rodzinnego . Mimo licznych zajęć praktycznych szkoła nie miała charakteru zawodowego , chociaż dążyła do wychowania przez pracę . Nad wszystkimi zajęciami dominowała idea wychowania ogólnego , harmonijnego rozwoju sił i zdolności dziecka .
Działalność pisarska nie przynosiła Pestalozziemu zadowolenia . Jego pragnieniem było wcielanie w życie koncepcji pedagogicznych . Podjął pracę pedagogiczną w specjalnym zakładzie wychowawczym dla sierot wojennych w Stanz . Udało mu się wytworzyć w zakładzie atmosferę życia rodzinnego , odrzucając zupełnie system moralizowania . W procesie nauczania kładł nacisk nie na zasób wiedzy , lecz na ćwiczenie i rozwój zdolności umysłowych dzieci . Osiągnięte w krótkim czasie rezultaty w dziedzinie wychowania i nauczania były tak duże , że przeszły oczekiwania nawet samego Pestalozziego . Utwierdziły go w przekonaniu , że obrał właściwą drogę .
Po zamknięciu zakładu otrzymał pracę w szkółce ludowej w Burgdorf , a w kilka miesięcy później został kierownikiem nowo otwartego zakładu wychowawczego dla dzieci bezdomnych . Mając zapewnione poparcie i szeroką pomoc finansową rządu , Pestalozzi mógł wreszcie zająć się spokojnie doskonaleniem swojego systemu pedagogicznego , który przybierał coraz wyraźniejsze kształty . Przy zakładzie w Burhdorf otworzył szkołę „normalną” , tj. seminarium nauczycielskie oraz szkołę ćwiczeń dla kandydatów na nauczycieli , która z czasem przekształciła się w szkołę średnią .
Do pomocy w pracy dydaktyczno – wychowawczej dobrał sobie Pestalozzi kilku chętnych i zdolnych nauczycieli . Wraz z nimi podjął rozpoczęte jeszcze w Stanz prace nad metodyką nauczania początkowego przedmiotów wchodzących w zakres szkoły elementarnej . W wyniku tej współpracy wydani kilka podręczników szkolnych .
W połowie 1800 r. na zlecenie komisji Towarzystwa Przyjaciół Wychowania , która opiekowała się zakładami wychowawczymi , opracował Pestalozzi memoriał pt. Metoda , w którym dał syntetyczny zarys swojej dydaktyki , a w rok później wydał najcenniejsze z całej swojej bogatej twórczości pedagogicznej dzieło pt. Jak Gertruda uczy swoje dzieci . Przedstawił w nim swoje poglądy na cele oraz organizację wychowania i nauczania .
Wychowanie w pojęciu Pestalozziego to głównie proces wyzwalania klas niższych od utrwalonego w nich przez wieki poczucia zależności od możnych , od wpojonego im przekonania o własnej słabości moralnej i nieudolności umysłowej . Spełni ono tę swoją wielką rolę , jeżeli zapewni dzieciom harmonijny rozwój sił fizycznych i intelektualnych .
Podstawą teorii wychowania Pestalozziego jest idea organicznego rozwoju , któremu podlega każdy człowiek . Rozwojem tym kierują odpowiednie prawa . Głównym zadaniem pedagogiki jest odkrycie praw rozwoju dziecka . Po dłuższych obserwacjach doszedł do przekonania , że o rozwoju każdego dziecka decydują trzy podstawowe siły :
– ...
pedagogika.koszalin